Η ιστορία μιας λέξης ~ Πόλεμος

Τι σημαίνουν οι τρεις λέξεις του Ηράκλειτου
"πόλεμος πάντων πατήρ";

Τρεις λέξεις, που τις χρησιμοποιούμε, που τις ακούμε τόσο συχνά, ιδιαίτερα τη λέξη Πόλεμος;

"Πόλεμος πάντων μέ πατήρ ἐστι, πάντων δέ βασιλεύς καί τούς μέν θεούς ἔδειξε, τούς δέ ἀνθρώπους, τούς μέν δούλους ἐποίησε, τοῦς δέ ἐλευθέρους" (Ηράκλειτος, Απ. 53).

"Ο πόλεμος είναι πατέρας όλων, ο βασιλιάς όλων, και άλλους ανέδειξε σε θεούς -εννοεί τους...

 ήρωες μάλλον που θεοποιούνται από τους πολλούς για τα πολεμικά τους κατορθώματα- κι άλλους ανέδειξε σε ανθρώπους, άλλους έκανε δούλους, κι άλλους ελεύθερους".

Εδώ ο πόλεμος έχει τη σημερινή σημασία μάλλον της ένοπλης σύγκρουσης, της μάχης. Με αντίθετη την ειρήνη.
Επισημαίνουμε την αντίθεση διότι σε άλλο απόσπασμα, στο 80, η σημασία της λέξης πόλεμος είναι διαφορετική.

Λέει ο Ηράκλειτος:

"Εἰδέναι δέ χρή τόν πόλεμον ἐόντα ξυνόν"

(...Να γνωρίζει πρέπει κανείς τον πόλεμο ξυνό: κοινό σε όλα)

"καί δίκην ἔριν".
(...Και η δικαιοσύνη είναι φιλονικία)

"καί γινόμενα πάντα κατ' ἔριν καί χρεῶν"
(...και όλα γίνονται σύμφωνα με τη φιλονικία και το χρέος).

Εδώ η λέξη πόλεμος δε χρησιμοποιείται με τη σημασία της μάχης, της ένοπλης σύγκρουσης, όπως στο πρώτο απόσπασμα, στο "Πόλεμος πάντων πατήρ".
Εδώ η λέξη πόλεμος έχει τη σημασία, μάλλον, αυτού που μας συνέβη.


Για τη λέξη πόλεμος υπάρχουν δύο εκδοχές.

Πρώτη εκδοχή
Να παράγεται από τη ρίζα *πελ *πλαγ. Η *πελ έχει τη σημασία του τύπτειν, του βάλλειν. Η *πλαγ του πλήττειν (από αυτη η πληγή).

Δεύτερη εκδοχή
Να παράγεται από την *πελέμ που είναι εκτατεμένος τύπος της *πελ. Από την ίδια ρίζα παράγεται και το ρήμα πελεμίζω: θέτω εις κίνηση, πάλλω, σείω, κινώ, κάνω κάτι να τρέμει.

Πόλεμος λοιπόν (στο Απόσπασμα 80) "αυτό που μας συνέχει..." σημαίνει δόνηση, κίνηση, ενέργεια, σεισμό.
Να πώς μια λέξη χρησιμοποιείται από τον ίδιο φιλόσοφο με δύο διαφορετικές σημασίες:

Πόλεμος: Μάχη, ένοπλη σύγκρουση
Πόλεμος: Ενέργεια. Κοσμική ενέργεια. Αυτή που συνέχει το σύμπαν.

"Εκείνα που κατάλαβα, Ευριπίδη -λέει ο Σωκράτης- διαβάζοντας τον Ηράκλειτο, είναι πράγματα σπουδαία. Αλλάδα και εκείνα που δεν κατάλαβα είναι το ίδιο σπουδαία. Αλλά και εκείνα που δεν κατάλαβα είναι το ίδιο σπουδαά. Γι' αυτό πρέπει να μελετηθεί καλά. Να μελετάται από κάποιον που έχει την τέχνη και την αντοχή του κολυμβητή της Δήλου, για να τα βγάλει πέρα χωρίς να πνιγεί".

Πηγή: Ν. Βαρδιαμπάσης ~ Η ιστορία μιας λέξης (Λιβάνης 1996)