Ελληνικά & υγιεινά ~ Απαγορευμένα φυτοφάρμακα σε 3 λίμνες

Ίχνη από δεκατέσσερα φυτοφάρμακα τα οποία δεν επιτρέπεται να κυκλοφορούν στην ελληνική αγορά βρέθηκαν σε δείγματα νερών της Κερκίνης, της Δοϊράνης και της Βόλβης!

Τα δείγματα των τριών λιμνών της Βόρειας Ελλάδας μπήκαν στο μικροσκόπιο των επιστημόνων προκειμένου να διαπιστωθεί τι φυτοφάρμακα περιέχουν και σε ποιες ποσότητες.

Το... κακό της υπόθεσης είναι ότι ανιχνεύθηκαν, μεταξύ των άλλων, φυτοφάρμακα που έχουν απαγορευθεί. Το καλό είναι ότι...

 κανένα φυτοφάρμακο δε βρέθηκε σε υψηλές συγκεντρώσεις.


Είκοσι τρία φυτοφάρμακα ανιχνεύθηκαν συνολικά στη λίμνη Κερκίνη, από τις δύο δειγματοληψίες που έγιναν, χειμερινή και θερινή περίοδο. Πρόκειται για ζιζανιοκτόνα, μυκητοκτόνα και εντομοκτόνα. Πάντως, το σύνολο των φυτοφαρμάκων δεν ξεπερνά το όριο που έχει θεσπιστεί από την οδηγία της ΕΕ. Ωστόσο, εντοπίστηκαν πέντε φυτοφάρμακα η χρήση των οποίων επιτρεπόταν μέχρι το 2003, το 2004, το 2006, το 2007 και το 2010.

Στη λίμνη Δοϊράνη εντοπίστηκαν 31 φυτοφάρμακα, επίσης χωρίς κάποιο από αυτά να ανιχνευθεί πάνω από τα επιτρεπτά όρια. Ωστόσο, τα φυτοφάρμακα που ανιχνεύθηκαν στη Δοϊράνη, σε ποσοστό 56% στην πρώτη δειγματοληψία και σε ποσοστό 63% στη δεύτερη δειγματοληψία, ανήκουν στην κατηγορία των τριαζινών, η οποία έχει καταργηθεί στο σύνολό της!

Στη λίμνη Βόλβη, που προστατεύεται από τη συνθήκη Ramsar, εντοπίστηκαν 57 φυτοφάρμακα και παρουσιάζει τη μεγαλύτερη επιβάρυνση, όσον αφορά τη ρύπανση των ιζημάτων από φυτοφάρμακα.

Τα παραπάνω προέκυψαν στο πλαίσιο μεταπτυχιακής διπλωματικής εργασίας της χημικού Χρυσαλένας Καλογρίδη, για τον προσδιορισμό και την κατανομή φυτοπροστατευτικών προϊόντων σε επιφανειακά νερά και ιζήματα σε λίμνες της Βόρειας Ελλάδας. Οπως σημειώνει στην εργασία της η κ. Καλογρίδη, η εκτεταμένη χρήση των φυτοφαρμάκων σε διάφορες εφαρμογές, ιδιαίτερα στη γεωργική πρακτική, θεωρείται ένα σημαντικό περιβαλλοντικό πρόβλημα. «Η παρουσία και η επιμονή των φυτοφαρμάκων συνιστούν απειλή για το υδάτινο περιβάλλον», αναφέρει η διπλωματούχος χημικός στην εργασία της που αποτελεί την ολοκλήρωση του μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών του Τμήματος Χημείας του ΑΠΘ. Η εργασία εκπονήθηκε υπό την επίβλεψη του καθηγητή Κώστα Φυτιάνου.

Στη μελέτη προσδιορίστηκαν έξι κατηγορίες φυτοπροστατευτικών ουσιών: καρβαμιδικά, τριαζίνες, οργανοφωσφορικά, ανιλίνες, ουρίες και μη κατηγοριοποιημένα. Στην έρευνα συγκεντρώθηκαν επιφανειακά νερά και ιζήματα των λιμνών Βόλβη, Δοϊράνη και Κερκίνη σε δύο χρονικές περιόδους (φθινόπωρο – χειμώνας 2010 και άνοιξη – καλοκαίρι 2011).

Στα ιζήματα τα φυτοφάρμακα ανιχνεύθηκαν σε χαμηλές συγκεντρώσεις. Στα νερά, τα περισσότερα από τα κατάλοιπα βρέθηκαν σε χαμηλά επίπεδα συγκέντρωσης και πολύ κάτω από τα όρια συγκέντρωσης που καθορίζονται από την ευρωπαϊκή και εθνική νομοθεσία.


Τι προκύπτει

Στα επιφανειακά νερά, τα φυτοφάρμακα που εντοπίστηκαν σε μέγιστες συγκεντρώσεις ήταν 18, εκ των οποίων μόνον τέσσερα έχουν έγκριση χρήσης από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων.

Στην Κερκίνη εντοπίστηκαν σε μεγάλο ποσοστό φυτοφάρμακα που ανήκουν στις κατηγορίες των καρβαμιδικών και των τριαζινών. Στη Βόλβη ανιχνεύτηκαν περισσότερο φυτοφάρμακα που ανήκουν στις κατηγορίες των τριαζινών και της ουρίας, ενώ στη Δοϊράνη εμφανίστηκαν φυτοφάρμακα που ανήκουν στην κατηγορία των τριαζινών.

Τα περισσότερα φυτοφάρμακα που ανιχνεύτηκαν ανήκουν κατά κύριο λόγο στην κατηγορία των τριαζινών. Λόγω των ιδιοτήτων τους έχουν χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν και ανιχνεύονται μέχρι και σήμερα, παρόλο που ένας αριθμός τους έχει καταργηθεί.

Και στις τρεις λίμνες, η συγκέντρωση των φυτοφαρμάκων που ανιχνεύτηκαν αυξάνεται στη δεύτερη δειγματοληψία, που διεξήχθη κατά την εαρινή και καλοκαιρινή περίοδο. Η εποχιακή διακύμανση που παρουσιάζουν τα φυτοφάρμακα είναι αναμενόμενη διότι η εφαρμογή τους πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια αυτών των περιόδων.

Επίσης, στα επιφανειακά νερά και των τριών λιμνών που μελετήθηκαν, τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα που ανιχνεύτηκαν σε μεγαλύτερο ποσοστό ανήκουν στην κατηγορία των ζιζανιοκτόνων, ακολουθούν τα μυκητοκτόνα και σε μικρότερο ποσοστό τα εντομοκτόνα. Η εικόνα αυτή προφανώς αντανακλά τη χρήση των αντίστοιχων σκευασμάτων στις καλλιέργειες πλησίον των τριών λιμνών.

Η λίμνη Κερκίνη συγκριτικά με τις άλλες δύο λίμνες φαίνεται να είναι πιο επιβαρυμένη, παρόλο που ανιχνεύτηκε μικρότερος αριθμός φυτοφαρμάκων.

Τα σημεία δειγματοληψίας, που παρουσίασαν αυξημένα επίπεδα συγκέντρωσης φυτοφαρμάκων και στις τρεις λίμνες, ήταν τα παραλιακά. Εξαίρεση αποτελεί η λίμνη Βόλβη, όπου το κεντρικό σημείο της εμφανίστηκε περισσότερο επιβαρυμένο.

Στα παράκτια τμήματα των λιμνών επικρατούν κυρίως τα αμμώδη ιζήματα με χαμηλά ποσοστά αργιλικών ορυκτών. Εξαίρεση αποτελούν τέσσερα δείγματα από τη λίμνη Κερκίνη που εμφανίζουν μεγαλύτερα ποσοστά αργιλικών ορυκτών. Στα παράκτια ιζήματα αναμένεται χαμηλότερη συγκράτηση φυτοφαρμάκων.

Στα ιζήματα ανιχνεύτηκαν πολύ λιγότερα φυτοφάρμακα σε σχέση με τα επιφανειακά νερά.


Αλόγιστη χρήση

Οπως επισημαίνεται στη διπλωματική εργασία, οι γεωργικές καλλιέργειες και οι κτηνοτροφικές δραστηριότητες, με την αυξανόμενη χρήση του νερού, των λιπασμάτων και των φυτοφαρμάκων, εξελίσσονται σε εξαιρετικά σημαντικούς ρυπαντικούς παράγοντες. Τα προβλήματα ρύπανσης που δημιουργούνται από αυτές τις δραστηριότητες έχουν σχέση με την αλόγιστη χρήση των φυτοφαρμάκων και των λιπασμάτων, με τη διάβρωση του εδάφους, αλλά και την υποβάθμιση ή ρύπανση των υπόγειων υδροφόρων οριζόντων. Τα φυτοφάρμακα βρίσκονται στα νερά πολλών ποταμών, λιμνών και παράκτιων περιοχών ως αποτέλεσμα της έκπλυσης υπολειμμάτων από τις γεωργικές εκμεταλλεύσεις. Οι κυριότερες κατηγορίες που απαντούν ως ρύποι στα νερά είναι τα οργανοχλωριωμένα φυτοφάρμακα, τα οργανοφωσφορικά και τα καρβαμιδικά.

Τονίζεται, επίσης, ότι οι επιπτώσεις της χρήσης των φυτοφαρμάκων εστιάζονται στη διασπορά μεγάλων ποσοτήτων τοξικών ουσιών στο περιβάλλον, στη ρύπανση των νερών του εδάφους και σε τοξικά φαινόμενα στους οργανισμούς. Η αντοχή, η παραμονή και η μεταφορά των υπολειμμάτων των φυτοφαρμάκων από/και μέσω του εδάφους, αποτελούν σημαντικό παράγοντα για την έκταση και ένταση της ρύπανσης που αυτά προκαλούν. Οι χημικές αντιδράσεις και η φυσική μεταφορά των φυτοφαρμάκων καθορίζουν επίσης το βαθμό της ρύπανσης. Πολλά φυτοφάρμακα εμφανίζουν μεγάλη διαλυτότητα στο νερό, αντέχουν στις φωτοχημικές και βιολογικές διασπάσεις και φτάνουν γρήγορα στα οικοσυστήματα σε μεγάλες ποσότητες. Αν οι παραπάνω ιδιότητες των φυτοφαρμάκων συνδυαστούν με την τοξικότητα και την καρκινογένεση που πιθανόν προξενούν, τότε συνιστούν μεγάλο κίνδυνο για το περιβάλλον και τους ανθρώπους.


Αμέτρητοι τόνοι

Η χημικός επισημαίνει ότι τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερο κερδίζει έδαφος η αντικατάσταση και απαγόρευση των πιο τοξικών και μη βιοδιασπάσιμων φυτοφαρμάκων ταυτόχρονα με την εισαγωγή νέων βιοδιασπάσιμων και χαμηλότερης τοξικότητας.

Παρ' όλα αυτά, η ρύπανση του περιβάλλοντος, ιδιαίτερα των υδάτινων συστημάτων, από φυτοφάρμακα παραμένει ένα σοβαρό πρόβλημα της περιβαλλοντικής τοξικολογίας. Τα φυτοφάρμακα αποτελούν σημαντική κατηγορία περιβαλλοντικών ρυπαντών. Στην Ευρώπη πάνω από 3.000.000 τόνοι φυτοφαρμάκων το χρόνο ρυπαίνουν το περιβάλλον. Κάθε χρόνο σε παγκόσμιο επίπεδο καταγράφονται περίπου 3.000.000 δηλητηριάσεις (220.000 από αυτές οδηγούν στο θάνατο) από φυτοφάρμακα.
Στην Ελλάδα, οι γεωργικές, κτηνοτροφικές και δασοπονικές δραστηριότητες συμβάλλουν σε σημαντικό βαθμό στη ρύπανση και υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος. Η γεωργική δραστηριότητα στην Ελλάδα παίζει σημαντικό ρόλο στη διάβρωση και την αλατότητα των εδαφών.

Η χημική ρύπανση του φυσικού περιβάλλοντος από τις γεωργικές καλλιέργειες προέρχεται κυρίως από λιπάσματα και φυτοφάρμακα, σύμφωνα με στοιχεία από τη Eurostat.


Οι αριθμοί μιλούν...

Συγκεκριμένα, το 1993 κυκλοφορούσαν στην Ελλάδα 1.546 είδη φυτοφαρμάκων. Το 1995 στην Ελλάδα οι πωλήσεις των φυτοφαρμάκων άγγιξαν τους 8.525 τόνους δραστικής ουσίας, το 2000 η χρήση των φυτοφαρμάκων ήταν 8.583 τόνοι, ενώ το 2001 ανέβηκε στους 11.111 τόνους δραστικής ουσίας. Το 2003 η κατανάλωση μειώθηκε στους 9.973 τόνους και το 2007 έπεσε στους 8.525.

Η πρωταθλήτρια χώρα στην Ευρώπη σε πωλήσεις φυτοφαρμάκων είναι η Γαλλία με 77.255 (στοιχεία του 2007) τόνους, ενώ χώρες όπως η Σουηδία με 1.707 τόνους (στοιχεία του 2006) και η Φινλανδία με 1.645 τόνους (στοιχεία του 2006) αποτελούν φωτεινά παραδείγματα ορθολογικής χρήσης των φυτοφαρμάκων.

Σημαντικός αριθμός περιβαλλοντικών μελετών και ερευνητών έχουν επικεντρωθεί στην παρακολούθηση της περιβαλλοντικής ρύπανσης από φυτοφάρμακα και τους μεταβολίτες τους σε διάφορες περιοχές και υδάτινα συστήματα, τη μελέτη της τοξικής δράσης των φυτοφαρμάκων και της επίδρασης στα έμβια όντα, της βιοσυσσώρευσης μέσω της τροφικής αλυσίδας, καθώς και των προβλημάτων οικοτοξικολογίας σε ευαίσθητους βιολογικούς οργανισμούς και οικοσυστήματα.

ΤΗΣ ΝΤΟΝΙΑΣ ΚΑΝΙΤΣΑΚΗ / agelioforos.gr