Αρχαίο... τρολάρισμα πάνω σε βλήμα σφενδόνας

Ο λόγος που καταγράφονται επιγραφές στα βλήματα σφενδόνας είναι για να μεταδώσουν μία πληροφορία, ένα «συστημένο μήνυμα», στο θύμα για το οποίο προορίζεται το ίδιο το βλήμα.

Συνήθως πρόκειται για προστακτικές ρημάτων που απευθύνονται με μία διάθεση ειρωνείας στο θύμα:

Πιο συχνά οι σφενδονήτες χρησιμοποιούσαν ρήματα όπως ΔΕΞΑΙ, ΛΑΒΕ, ΠΡΟΣΕΧΕ, ΤΡΩΓΕ (μτφ. φάτην).

Μεγαλύτερη ειρωνική διάθεση και χιούμορ έχουν βλήματα που αναγράφουν πάνω επιφωνήματα πόνου, όπως ΠΑΠΑΙ , δηλαδή... «Αουτσ!!!»

Ποιός είπε ότι οι αρχαίοι δεν είχαν χιούμορ!!

Μία από τις δύο μολυβδίδες (βλήματα σφεντόνας) που βρέθηκαν στο εσωτερικό της οχύρωσης των Αντικυθήρων και φέρουν την επιγραφή ΠαραΦ / ανίων (παρά Φαλασαρνίων) και δεν έχουν ίχνη χτυπήματος. Η εικονιζόμενη μολυβδίδα βρέθηκε σε στρώμα του πρώτου μισού του 3ου αι. π.Χ.

Η σφεντόνα χρησιμοποιήθηκε ως σαν όπλο πολέμου και στην Αρχαία Ελλάδα. Το ενδιαφέρον είναι πως στα βλήματα πέτρες που έχουν βρεθεί σήμερα παρατηρούμε ότι υπάρχουν επιγραφές συνήθως ανάγλυφες και όχι χαραγμένες.

Ο λόγος που κάτι καταγράφεται σε ένα τόσο μικρό και ίσως ασήμαντο στα μάτια μας αντικείμενο είναι για να μεταδώσει μία πληροφορία; Σε ποιον; Μα σε εκείνον για τον οποίο προορίζεται το ίδιο το βλήμα.

Οι αρχαιολόγοι με βάση το υλικό που έχουν στα χέρια τους έχουν καταχωρήσει αυτά τα μηνύματα / πληροφορίες σε πέντε κατηγορίες.

Η πρώτη κατηγορία εμπεριέχει επιγραφές εντολές ή επιφωνήματα με σκοπό είτε να δώσουν ένα πρόσταγμα στο βλήμα που πετούν ή να μεταφέρουν έναν μήνυμα σε εκείνον που θα δεχθεί το πλήγμα.

Συνήθως πρόκειται για προστακτικές ρημάτων όπως οι παρακάτω που απευθύνονται με μία διάθεση ειρωνείας στο θύμα: δέξαι, λαβέ, πρόσεχε, τρώγε (δηλ. φάτην), κύε (δηλ. μείνε έγκυος εφόσον σε διαπέρασε το βλήμα). Εκφράσεις όπως πυρί (δηλ. στην πυρά, στο διάολο), τρωγαλίον (γλυκό κέρασμα), νίκα (νίκη), αισχρόν δώρον (δυσάρεστο δώρο), αίμα και προστακτικές όπως ὗσε (δηλ. βρέξε), φαίνε (εμφανίσου) και βάσκε(βιάσου) αναφέρονται στο ίδιο το βλήμα θυμίζοντας τα μηνύματα που έγραφαν με κιμωλία οι Αμερικανοί στις βόμβες που έριχναν στη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.







Δέξαι, λαβέ, πρόσεχε, τρώγε

Η αρχαιότερη καταγραφή στον ελληνικό χώρο με σφενδονιστές Είναι στο '' Ρυτό της Πολιορκίας '' χρονολογείται στο 1600-1500 π.Χ. Το κύριο σώμα του είναι ασημένιο. Τώρα θρυμματισμένο, τσαλακωμένο. Φτιάχτηκε σύμφωνα μ’ εκείνες τις φόρμες τις περίφημες, τις κρητικές, υποδεέστερη όμως απομίμησή τους, από τα χέρια ηπειρωτικού και ''βάρβαρου'' τεχνίτη που δούλευε σε ''βάρβαρο'' αφέντη. Ο Μυκηναίος άναξ, που τόσο το αγάπησε ώστε το πήρε μαζί του στον τάφο του, το ’χε για να προσφέρει χοές κρασιού και αίματος στη γη. Για να ευφραίνει πολεμοχαρείς θεούς. Για να γιορτάζει αλώσεις πόλεων. Σαν κι αυτήν απ’ την οποία οι αρχαιολόγοι έδωσαν στο αγγείο το όνομά του. Σαν κι αυτήν που εικονίζεται σε ό,τι έχει απομείνει από την επιφάνειά του. Κι έχει ένα πλήθος γυναικών που έντρομες χειρονομούν στους εξώστες και μια σειρά υπερασπιστές –σφεντονιστές, τοξότες, ροπαλοφόρους, δορυφόρους– που μάταια παλεύουν για να κρατήσουν τις πύλες απόρθητες.

Η σφεντόνα χρησιμοποιήθηκε  σαν όπλο πολέμου  στην Αρχαία Ελλάδα. Επρόκειτο για ένα απλό σχετικά όπλο των αρχαίων, με το μεγαλύτερο βεληνεκές απ' όλα, αλλά υστερώντας σε αποτελεσματικότητα και ακρίβεια σκοπεύσεως. Χρησιμοποιούνταν στη μυκηναϊκή περίοδο, εξαφανίστηκε όμως στους επόμενους αιώνες και επανεμφανίστηκε στην αρχαϊκή εποχή.

Βλήματα της σφενδόνης από  άργιλο

Αποτελούνταν από ένα κομμάτι δέρμα με δεμένους στα δύο άκρα τους ιμάντες που είχαν μήκος 0,60 μ. ο καθένας. Τα βλήματα της σφενδόνης ήταν μικρές πέτρες στην αρχή και μικρές ελλειψοειδείς σφαίρες από άργιλο ή μέταλλο, κυρίως μόλυβδο, έπειτα.

Βλήματα της σφενδόνης από  άργιλο αλλά και πέτρες 

Το υλικό κατασκευής της σφενδόνης ήταν φθαρτό και έτσι η παρουσία της πιστοποιείται από τα βλήματα, αλλά και τις σπάνιες απεικονίσεις της στην τέχνη.

Ο Ηρακλής σκοτώνει τις Στυμφαλίδες όρνιθες με σφενδόνη 

Ο χειριστής της σφενδόνης αφού τοποθετούσε το βλήμα στο κέντρο του δέρματος και κρατούσε με το χέρι του τους δύο ιμάντες από τα άκρα, τον ένα μάλιστα σταθερότερα, περιστρέφει με ταχύτητα τη σφενδόνη. Σε μία στιγμή άφηνε απότομα τον ιμάντα που κρατούσε χαλαρότερα, οπότε το βλήμα ελευθερώνονταν, καθώς άνοιγε το διπλωμένο ως τότε δέρμα και εκσφενδονιζόταν με ταχύτητα προς την κατεύθυνση σκόπευσης. Για την καλύτερη χρήση του όπλου απαιτούνταν η εξάσκηση του χειριστή και η καλή μυϊκή του δύναμη.

Η καταπληκτική δύναμη του Ηρακλέους μετέτρεψε την σφενδόνη σε τρομερό όπλο 

Το ενδιαφέρον είναι πως στα βλήματα πέτρες που έχουν βρεθεί σήμερα παρατηρούμε ότι υπάρχουν επιγραφές-μηνύματα,ανάγλυφες και όχι χαραγμένες.

ΔΕΞΑΙ.....[πάρτην..]  Βλήμα σφενδόνης του 4ου αιώνα 

Ο λόγος που κάτι καταγράφεται σε ένα τόσο μικρό και ίσως ασήμαντο στα μάτια μας αντικείμενο είναι για να μεταδώσει μία πληροφορία; Σε ποιον; Μα σε εκείνον για τον οποίο προορίζεται το ίδιο το βλήμα.

Το μεγάλο ψυχολογικό πλήγμα της σφενδόνης είναι ότι ένας μικρόσωμος και ταχυκίνητος πολεμιστής , με πάμφθηνο εξοπλισμό και όταν δρα σε ομάδες, χωρίς την ανάγκη ιδιαίτερης εκπαίδευσης, μπορεί να θέσει εκτός μάχης έναν καλά εκπαιδευμένο , μεγαλόσωμο αντίπαλο του οποίου ο εξοπλισμός, ασπίδα, θώρακας, κράνος κλπ κοστίζουν πολύ περισσότερο και καθίστανται άχρηστα...Είναι γνωστός ο ταπεινωτικός θάνατος του γίγαντα Γολιάθ από τον Δαυίδ…Τα αποτελέσματα είναι ακόμα χειρότερα στους επιζήσαντες οι οποίοι και συλλέγουν τα βλήματα και οι οποίοι διαβάζουν τα μηνύματα επ αυτών… ΛΑΒΕ…δηλ. άρπα την…κλπ

Στην κυριολεξία διαολίζονται από τους σφενδονίτες… Δηλαδή μια πολύ απλή εφαρμογή ψυχολογικού πολέμου. ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ  Αντιλαμβάνεστε τα συναισθήματα που ενδεχομένως να ένιωθε κάποιος όταν μέσα στον πόνο του διάβαζε και το «συστημένο μήνυμα».
Έτσι τα μηνύματα κατανέμονται σε κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία εμπεριέχει επιγραφές εντολές ή επιφωνήματα με σκοπό είτε να δώσουν ένα πρόσταγμα στο βλήμα που πετούν ή να μεταφέρουν έναν μήνυμα σε εκείνον που θα δεχθεί το πλήγμα.

Συνήθως πρόκειται για προστακτικές ρημάτων όπως οι παρακάτω που απευθύνονται με μία διάθεση ειρωνείας στο θύμα:

δέξαι, λαβέ, πρόσεχε, τρώγε (δηλ. φάτην), κύε (δηλ. μείνε έγκυος εφόσον σε διαπέρασε το βλήμα). Εκφράσεις όπως πυρί (δηλ. στην πυρά, στο διάολο), τρωγαλίον (γλυκό κέρασμα),

νίκα (νίκη), αισχρόν δώρον (δυσάρεστο δώρο), αίμα και προστακτικές όπως ὗσε (δηλ. βρέξε),

φαίνε (εμφανίσου) και βάσκε(βιάσου) αφορούν το ίδιο το βλήμα σαν να έχει ψυχή και αυτενέργεια…Μεγαλύτερη ειρωνική διάθεση και χιούμορ έχουν βλήματα που αναγράφουν πάνω επιφωνήματα πόνου, όπως παπαῖ , δηλαδή «άουτσ!!!»

Η Σφενδόνη από την αρχαιότητα αποτέλεσε το όπλο των φτωχών. Φημισμένοι σφενδονήτες ήταν οι Ρόδιοι….

Δεν χρειαζόταν σωματική ρώμη, δεν χρειαζόταν χρήμα , δεν χρειαζόταν να έχεις ιδιαίτερες ικανότητες, παρά μόνο την ανάπτυξη της δεξιότητας του σφενδονήτου.
Αρχικά η σφενδόνη ήταν το όπλο των βοσκών ενάντια στους λύκους….ήταν όμως τόσο απλό ως όπλο ώστε σώματα σφενδονητών άρχισαν να στρατολογούνται απο τούς καλύτερους στρατούς… Αναφορά έχουμε στους Μύριους, όπου υπήρχε ειδικό σώμα Ρόδιων για να αναχαιτίζει με μαζικές βολές τις επελάσεις του Περσικού ιππικού….

Αναφορά για τους Ρόδιους σφενδονιστές γίνετε από τον Ξενοφών, στην Κάθοδο των Μυρίων

σελίδα 48 του  Παντελή-Καρύκα

Mπορούσαν να ανταποδώσουν τα πλήγματα γιατί οι ψιλοί Κρήτες τοξότες και πίσω από τους οπλίτες ευρίσκοντο – αρά μόνο υπερκείμενη βολή μπορούσαν να εκτελέσουν – και τα τόξα τους έριχναν μικρότερα βέλη – έχοντα άρα μικρότερο των περσικών βεληνεκές. Για να ανακουφιστούν λίγο οι Έλληνες της οπισθοφυλακής εξόρμησαν κατά των εχθρών.Όπως ήταν λογικό όμως δεν μπόρεσαν να έρθουν σε επαφή με τους ταχύτερους εχθρούς, οι οποίοιόμως εξακολουθούσαν να βάλουν και να πλήττουν τους Έλληνες ακόμα και κατά την υποχώρηση τους. Λόγω της παρενόχλησης των εχθρών, λοιπόν,οι Έλληνες μόλις 5 χιλιόμετρα κατόρθωσαν να διανύσουν εκείνη την ημέρα. Επιτέλους, αργά το απόγευμα ο στρατός έφτασε σε μια συστάδα χωριών,στα οποία θα μπορούσαν να αναπαυθούν. Την ώρα που οι στρατιώτες προσπαθούσαν να συνέλθουν και να ξεκουραστούν οι στρατηγοί τους αγρυπνούσαν. Αφού εντόπισαν τις αδυναμίες τους αποφάσισαν να συγκροτήσουν τμήματα σφενδονητών, από τους υπηρετούντες στο στράτευμα Ρόδιους – οι Ρόδιοι ήταν οι καλύτεροι σφενδονήτες του αρχαίου κόσμου – και τμήμα ιππέων. Αμέσως μετά τη λήψη των αποφάσεων οι στρατηγοί έσπευσαν να τις υλοποιήσουν. Έτσι συγκροτήθηκε ένα σώμα 200 Ροδίων σφενδονητών και 50 ιππέων. Διοικητής των τελευταίων ορίστηκε ο Αύκιος ο Αθηναίος. Οι Ρόδιοι σφενδονήτες χρησιμοποιούσαν μολύβδινα βλήματα, επιτυγχάνοντας μεγαλύτερο βεληνεκές και ακρίβεια βολής από τους Πέρσες συναδέλφους τους, οι οποίοι έρριπταν λίθινα βλήματα....

Και στην σελίδα 49 διαβάζουμε την μεγάλη ευστοχία των Ρόδιων σφενδονητών...

 Ο κίνδυνος για τους Έλληνες ήταν μεγάλος. Ο Τισσαφέρνης, γνωρίζοντας ότι ήταν αδύνατο για τους ιππείς του να διασπάσουν το ελληνικό τετράπλευρο, δεν διακινδύνευσε να δώσει μάχη.Αρκέστηκε να παρενοχλεί τους Έλληνες με το ελαφρύ του ιππικό και τους ψιλούς του. Σε αυτούς όμως απάντησαν οι Ρόδιοι σφενδονήτες και οι Κρήτες τοξότες. Ήταν δε τόσο το πλήθος των εχθρών, ώστε και να ήθελαν οι Έλληνες να αστοχήσουν δεν θα μπορούσαν. Οι Ρόδιοι έκαναν θραύση στους εχθρούς με τα μολύβδινα βλήματα τους και οι Κρήτες, έχοντας διαπιστώσει ότι τα βέλη τους υστερούσαν στην επίτευξη μεγάλου βεληνεκούς, έπαιρναν τα περσικά βέλη, τα οποία ήσαν μακρύτερα και τα ξανα έστελναν στους αποστολείς τους! Οι Κρήτες έβαλλαν υπερκείμενες βολές, σε καμπύλη τροχιά, εκμεταλλευόμενοι...

Παντελής Καρύκας - Η Κάθοδος Των Μυρίων

Η χρήση της σφενδόνας για πολεμικούς σκοπούς απαιτούσε μαζικότητα, μαζικές βολές και μεγάλα σώματα που να μπορούν να ρίχνουν , κατ ουσίαν, ομοβροντίες…Η σφενδόνη αποτελείτο από έναν δερμάτινο ιμάντα, πεπλατυσμένο στη μέση. Στο πεπλατυσμένο σημείο τοποθετούνταν το βλήμα. Κατόπιν ο σφενδονήτης περιστρέφει τη σφενδόνη με ταχύτητα και την κατάλληλη στιγμή άφηνε τη μία άκρη του ιμάντα.
Το βλήμα, χάρις στην φυγόκεντρο δύναμη έφευγε με μεγάλη ταχύτητα προς τον εχθρό. Αρχικά τα βλήματα ήταν λίθινα ή από ψημένο πηλό.

Καλούπια κατασκευής βλημάτων σφενδόνης 

Αργότερα όμως υιοθετήθηκαν μολύβδινα προκατασκευασμένα σε ελλειψοειδές σχήμα βλήματα, τα οποία είχαν καλύτερη αεροδυναμική και άρα μεγαλύτερο βεληνεκές και φονική ικανότητα. Ένας καλός σφενδονήτης ήταν ικανός να πλήξει αντίπαλο σε απόσταση ως και 100 μέτρων με μεγάλη ακρίβεια. Το βάρος του βλήματος της σφενδόνης έφτανε αρχικά τα 30 γραμμάρια. ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ- Ο Φίλιππος Β’ της Μακεδονίας αύξησε το βάρος στα 80 γραμμάρια. Οι σφενδονήτες ήταν ο πλέον επικίνδυνος για το βαρύ πεζικό τύπος ψιλών.

Το βλήμα της σφενδόνης δεν χρειαζόταν να διαπεράσει τη θωράκιση του οπλίτη για να του προκαλέσει πλήγμα. Ένα πλήγμα σφενδόνης στο κράνος ήταν ικανό ακόμα και να σκοτώσει τον οπλίτη που το φορούσε, χωρίς να το σπάσει. Το μέταλλο του κράνους «βούλιαζε» από την ισχύ της πρόσκρουσης και ήταν αυτό που σκότωνε τον άνδρα που το φορούσε.

Εξέλιξη του σφενδονήτης αποτέλεσε και ο κεστροσφενδονήτης, ένας τύπος ψιλών που εισήχθη στους ελληνικούς στρατούς στα τέλη του 3ου αιώνα π.Χ.

 Η κεστροσφενδόνη δεν ήταν παρά μια σφενδόνη προσαρμοσμένη επί ξύλινου στειλεού, έτσι ώστε να επιτυγχάνετε ακόμα μεγαλύτερη φυγόκεντρος δύναμη κατά την εξαπόλυση του βλήματος.

Η κεστροσφενδόνη, πέραν των τυπικών μολύβδινων βλημάτων έβαλλε και ένα βελόσχημο βλήμα, τον κέστρο, από όπου πήρε και το όνομα της. Ο κέστρος ήταν ένα κοντό μα ισχυρό βέλος, το οποίο τοποθετούνταν με μια ειδική διάταξη στη σφενδόνη και ρίπτονταν με καμπύλη τροχιά.

Κεστροσφενδονήτης των μεσαιωνικών χρόνων σε παράσταση από χειρόγραφο.

 Ήταν ιδιαιτέρως δραστικό όπλο κατά του βαρέως πεζικού, ικανό να διαπεράσει τις ασπίδες, αλλά και τους θώρακες των Ρωμαίων λεγεωνάριων, εναντίον των οποίων κυρίως χρησιμοποιήθηκε.

Σφενδονίτης ρωμαϊκής λεγεώνας 

Η σφενδόνη συνέχισε να χρησιμοποιείται ως όπλο για πολλούς αιώνες, τουλάχιστον μέχρι τον 16ο αιώνα μ.Χ. από τους Έλληνες.

***

Σφεντόνα, ένα ψυχολογικό όπλο που τσάκιζε κόκαλα στην Αρχαία Ελλάδα.

Ζωγραφική σε λήκυθο Αμαζόνα εκσφενδονίζει βλήμα με σφενδόνη 

Ο Πλάτωνας στο έργο του Νόμοι (8.8.34α) θεωρεί ότι θα ήταν καλό για τις πόλεις να θεσπίσουν αγώνες ρίψης λίθων, είτε με το χέρι είτε με τη χρήση σφεντόνας σαν εξάσκηση στις πολεμικές τέχνες. Αν και σήμερα έχουμε στο μυαλό μας ότι η χρήση όπλων, όπως ρόπαλα και πέτρες είναι μία πρωτόγονη μορφή πολέμου η χρήση της σφεντόνας ήταν αρκετά διαδεδομένη στις πολεμικές συγκρούσεις της αρχαιότητας.

Γενικότερα, η σφεντόνα εμφανίζεται πρώτη φορά περίπου το 10.000 π.Χ. και τα πρώτα βλήματα σε χρήση ήταν σφαιρικά.Αργότερα απέκτησαν δικωνικό σχήμα ή ωοειδές. Το υλικό των βλημάτων ήταν πέτρα, πηλός, σίδερο, και μολύβι. 

Βλήματα από μολύβι  και μήτρα 

Οι πρωϊμότερες σφεντόνες έμοιαζαν λίγο ή πολύ με καλύπτρες ματιού: αποτελούνταν από ένα κομμάτι υφάσματος ή δέρματος από την άκρη του οποίου στερεώνονταν δύο λουριά. Ο σφενδονήτης (ο χρήστης της σφεντόνας) στερέωνε το βλήμα στο κέντρο της σφεντόνας και άρχιζε να την περιστρέφει ελευθερώνοντας κάποια στιγμή το ένα από τα λουριά. Η δύναμη της φυγόκεντρου βοηθούσε το βλήμα να καλύψει μία αρκετά μεγάλη απόσταση μεγαλύτερη και από αυτή που κάλυπτε η χρήση του τόξου εκείνη την εποχή πετυχαίνοντας το στόχο του. Η απόσταση καθώς και το μέγεθος της ζημιάς που μπορούσε να φέρει στην αντίπαλο ήταν σε άμεση εξάρτηση με το υλικό κατασκευής του βλήματος. Φαίνεται όμως πως αν και μικρά σε μέγεθος μπορούσαν να φέρουν ακόμα και θανατηφόρα χτυπήματα στον εχθρό.

Πρώτες Βοήθειες
Ο Κέλσος στο έργο του Περί Ιατρικής Τέχνης (7.5.4) παραθέτει με λεπτομέρειες ότι οι ιατροί της εποχής του ειδικεύονταν στην αφαίρεση βλημάτων από σφεντόνα καθώς αυτά συχνά σφήνωναν κάτω από το δέρμα του θύματος, σε κόκαλα και αρθρώσεις. Σε περίπτωση που το βλήμα είχε βυθιστεί βαθιά στο κόκαλο τότε ο ιατρός ακολουθούσε μία επέμβαση εξαγωγής του παρόμοια με αυτή της εξαγωγής δοντιού. Αν κάτι τέτοιο δεν ήταν δυνατό, ή η επέμβαση ήταν ανεπιτυχής, τότε ο ιατρός αφαιρούσε ένα κομμάτι από το κόκαλο σε σχήμα V γύρω από το βλήμα ώστε να μειώσει την πίεση. Οι αρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν ότι ιδιαίτερα τα μολύβδινα βλήματα μπορούσαν να επιφέρουν σοβαρά τραύματα, ακόμα και το θάνατο.

Η θέση του σφενδονήτη στη μάχη και στην αρχαία Ελληνική κοινωνία
Αν λάβουμε υπόψη μας ότι στην αρχαία Ελλάδα όσοι συμμετείχαν στον πόλεμο ήταν υποχρεωμένοι με δικά τους έξοδα να αγοράζουν τον εξοπλισμό τους τότε καταλαβαίνουμε και το λόγο που όσοι έπαιρναν μέρος στη μάχη στο σώμα των σφενδονητών ανήκαν στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα. Ο εξοπλισμός ενός σφενδονήτη ήταν απλός και χωρίς μεγάλο κόστος.

Στην φωτογραφία μπορούμε να δούμε μία μήτρα βλημάτων που μοιάζει σαν δέντρο. Στις κοιλότητές τις έχυναν τον ζεστό μόλυβδο και μετά πολύ εύκολα αποσπούσαν τα βλήματα αφού είχε κρυώσει το υλικό. Η συγκεκριμένη μήτρα φέρει επίσης στις κοιλότητές της τη λέξη «ΤΙΜΩΝΟΣ». Αυτή η πρακτική να αναγράφονται πληροφορίες ή μηνύματα πάνω στα βλήματα των σφεντόνων ήταν αρκετά διαδεδομένη, όπως θα δούμε και παρακάτω.

Έτσι, λοιπόν, εφόσον αυτός ο τρόπος συμμετοχής στη μάχη ήταν και ο φθηνότερος οι σφενδονήτες, όπως αναφέρουν οι πηγές στο πεδίο της μάχης ήταν ιεραρχικά κάτω και από τους τοξότες. Ο Δημοσθένης για να αμαυρώσει το προφίλ του αντίδικού του Χαρίδημου, αναφέρει στο δικαστήριο ότι στην αρχή της καριέρας του είχε υπηρετήσει στο σώμα των σφενδονητών.

Ο Ξενοφώντας τους τοποθετεί στην κατώτερη θέση των δυνάμεων ξηράς και στο έργο του Κύρου Παιδεία σημειώνει ότι η σφεντόνα είναι το όπλο που αρμόζει σε έναν δούλο (το όπλον δουλικώτατον). Να σημειώσουμε ότι μαζί με τους πελταστές, ακοντιστές, τοξότες και εκείνοι που συμμετείχαν ρίχνοντας λίθους στον εχθρό, οι σφενδονήτες ανήκαν στα ελαφρά οπλισμένα σώματα μάχης.

Ασημένιος στατήρας από την Ασπένδο στην Παμφυλία, ο Δίας χρησιμοποιεί μια σφεντόνα για να εκτοξεύσει κεραυνούς.

Η θέση του σφενδονήτη στον πόλεμο
Οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι συγγραφείς αναφέρουν ότι ανάμεσα στα έθνη που είχαν παράδοση στους σφενδονήτες και συχνά πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους στο πεδίο της μάχης ήταν οι Αχαιοί, οι Αιτωλοί, οι Ακαρνανείς, οι Αργίτες, οι Πέρσες, οι Ρόδιοι, οι Σικελιώτες, οι Σύριοι, οι Θεσσαλείς και οι Θρακιώτες. ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ Τα βλήματα, όπως είπαμε που εκτόξευε ένας σφενδονήτης έφθαναν ακόμα και ταχύτητα 60χλμ/ώρα και πολύ πιο μακριά σε σχέση με τα τόξα και τα ακόντια, έτσι ώστε πολύ εύκολα μπορούσαν να φέρουν πλήγμα στον εχθρό. Μπορεί όχι το καθοριστικό, αλλά σίγουρα μπορούσαν να αποσυντονίσουν πολύ γρήγορα την διάταξη των αντιπάλων στρατευμάτων.

Μεγάλη αποτελεσματικότητα είχε η χρήση τους κυρίως σε πολιορκίες αφού σαν τηλεβόλα όπλα μπορούσαν να δημιουργήσουν πρόβλημα από μακριά. Η πρώτη απεικόνιση σφενδονητών στον ελληνικό χώρο βρίσκεται σε ένα ρητό που χρονολογείται το 1500 π.Χ και προέρχεται από τις Μυκήνες .

Βλήματα σφενδόνης της ρωμαϊκής λεγεώνας 

Εξίσου αποτελεσματικό ένα σώμα σφενδονητών μπορούσε να είναι σε δύσβατες ή βραχώδεις περιοχές όπου το πεζικό είχε δυσκολία να πάρει γρήγορα στρατηγική θέση μάχης. Στους Ρωμαϊκούς χρόνους το ίδιο σώμα είχε μεγάλες επιτυχίες σε εκείνες τις μάχες που έπαιρναν μέρος ελέφαντες αφού μπορούσαν να φέρουν σοβαρά πλήγματα στα ζώα ή να τα τρομάξουν και να τα θέσουν εκτός μάχης πολύ γρήγορα και από μακριά. 

370 π.Χ. Άσπενδος Μ.Ασία 

Τις παραμονές της Αθηναϊκής εκστρατείας στη Σικελία το 415 πΧ, ο στρατηγός Νικίας ζήτησε να έρθουν μαζί του περισσότεροι σε αριθμό σφενδονήτες (700) από τους τοξότες που τελικά στάλθηκαν μαζί του (400). 

Ο λόγος δεν ήταν άλλος από το άριστο ιππικό σώμα που διέθετε ο αντίπαλος στο οποίο η ρίψη βλημάτων μπορούσε να το αποδιοργανώσει άμεσα.

Κίλιξ με μελανόμορφη αναπαράσταση σφενδονίτη 

Εκτός όμως από την παρουσία σφενδονητών σε συγκρούσεις στην ξηρά το σώμα αυτό μπορούσε να είναι λειτουργικό και σε ναυμαχίες, όπως καταγράφουν οι πηγές μας. Ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι στην τελική σύγκρουση του Αθηναϊκού στόλου εναντίον του Σικελικού το 413 π.Χ. και οι δύο πλευρές χρησιμοποίησαν αμφίβιους-καταδρομείς σφενδονήτες. Εκείνοι, είτε έφεραν πλήγματα στον αντίπαλο πάνω από πλοίο, ή πλησίαζαν μυστικά μέσα στο νερό το εχθρικό πλοίο. 

Σε ανάλογες ναυμαχίες ανάλογα σώματα ήταν παρατεταγμένα στις κοντινές ακτές που λάμβανε χώρα η ναυμαχία και εξαπέλυαν τα βλήματά τους σε όσους από τους αντιπάλους διασώζονταν και κολυμπούσαν προς την ακτή. ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ Γενικότερα, οι σφενδονήτες εμπλέκονταν στη μάχη αρκετά νωρίς ακριβώς γιατί ο τρόπος που πολεμούσαν μπορούσε να επιφέρει άμεση σύγχυση και αποδιοργάνωση στις γραμμές του αντιπάλου και για αυτό το λόγο βρίσκονταν συνήθως μπροστά από τη φάλαγγα. Μετά το αρχικό κύμα της επίθεσης, συνήθως υποχωρούσαν στα μετόπισθεν όπου και τα φύλαγαν 

Λέξεις που τσακίζουν κόκαλα
Κάτι αρκετά αξιοπρόσεκτο που αφορά τη χρήση της σφεντόντας σαν όπλο πολέμου είναι ότι στα βλήματα που έχουν βρεθεί σήμερα παρατηρούμε ότι υπάρχουν επιγραφές συνήθως ανάγλυφες και όχι χαραγμένες. 

Ο λόγος που κάτι καταγράφεται σε ένα τόσο μικρό και ίσως ασήμαντο στα μάτια μας αντικείμενο είναι για να μεταδώσει μία πληροφορία; Σε ποιον; Μα σε εκείνον για τον οποίο προορίζεται το ίδιο το βλήμα. Οι αρχαιολόγοι με βάση το υλικό που έχουν στα χέρια τους έχουν καταχωρήσει αυτά τα μηνύματα/πληροφορίες σε πέντε κατηγορίες.

Έρχεται ο βασιλεύς Αλέξανδρος ...!

 Η πρώτη κατηγορία εμπεριέχει επιγραφές εντολές ή επιφωνήματα με σκοπό είτε να δώσουν ένα πρόσταγμα στο βλήμα που πετούν ή να μεταφέρουν έναν μήνυμα σε εκείνον που θα δεχθεί το πλήγμα. 

►Συνήθως πρόκειται για προστακτικές ρημάτων όπως οι παρακάτω που απευθύνονται με μία διάθεση ειρωνείας στο θύμα:
δέξαι, λαβέ, πρόσεχε, τρώγε (δηλ. φάτην), κύε (δηλ. μείνε έγκυος εφόσον σε διαπέρασε το βλήμα). Εκφράσεις όπως πυρί (δηλ. στην πυρά, στο διάολο), τρωγαλίον (γλυκό κέρασμα), νίκα (νίκη), αισχρόν δώρον (δυσάρεστο δώρο), αίμα και προστακτικές όπως ὗσε (δηλ. βρέξε), φαίνε (εμφανίσου) και βάσκε(βιάσου) αναφέρονται στο ίδιο το βλήμα θυμίζοντας τα μηνύματα που έγραφαν με κιμωλία οι Αμερικανοί στις βόμβες που έριχναν στη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.
Μεγαλύτερη ειρωνική διάθεση και χιούμορ έχουν βλήματα που αναγράφουν πάνω επιφωνήματα πόνου, όπως παπαῖ , δηλαδή «άουτσ!!!» Στο σημείο αυτό δεν παρατηρούμε τίποτα άλλο παρά μία πολύ απλή εφαρμογή ψυχολογικού πολέμου. Αντιλαμβάνεστε τα συναισθήματα που ενδεχομένως να ένιωθε κάποιος όταν μέσα στον πόνο του διάβαζε και το «συστημένο μήνυμα».

Μία άλλη κατηγορία βλημάτων διασώζει εθνογραφικές πληροφορίες και ονόματα πόλεων. Τέτοια παραδείγματα, είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικά αν βρεθούν in situ, δηλ. στον τόπο που έλαβε χώρα μία σύγκρουση και μπορούν να δώσουν πολλές πληροφορίες για τους μετέχοντες, για μετακινήσεις ομάδων και πληθυσμών ακόμα και τον τόπο κατασκευής του βλήματος. 

Στο ίδιο ερμηνευτικό πλαίσιο συγκαταλέγεται και η τρίτη ομάδα βλημάτων που αφορά επιγραφές κυρίων ονομάτων σε ονομαστική και γενική πτώση. Έχει προταθεί από τους αρχαιολόγους ότι τα ονόματα στην ονομαστική πτώση αφορούν τον κατασκευαστή ή τον κτήτορα του βλήματος, ενώ τα ονόματα σε γενική πτώση αφορούν εκείνη την αρχή που διατάζει την επίθεση ή την συντονίζει.

Ονόματα και αρχιγράμματα επάνω σε βλήματα που βρέθηκαν στην Κρήτη 

Τα ονόματα των σφενδονητών και ο τόπος καταγωγής τους όσων διασώζονται στα βλήματά τους εκτός από το σκοπό που υπηρετούσαν, δηλαδή την εύκολη ανάκτησή τους από τον κάτοχό τους μετά το τέλος της σύγκρουσης πληροφορούσαν άμεσα το θύμα για την ταυτότητα εκείνου που τον έβαλε. Το ίδιο το βλήμα αντιπροσώπευε τον ίδιο τον σφενδονήτη και την πόλη του.

Η τέταρτη κατηγορία είναι αρκετά ενδιαφέρουσα μια και τώρα εκτός από τις λέξεις που «τσακίζουν» κόκαλα και περνάμε σε εικονογραφημένα μηνύματα που αποτυπώνονται πάνω στα βλήματα, μία κατηγορία με λιγότερα παραδείγματα από τα παραπάνω, αλλά άκρως ενδιαφέρουσα. 

Παραδείγματα από αυτή την ομάδα βλέπετε στις φωτογραφίες: εικόνα φιδιού για δηλώσει ίσως ότι το χτύπημα είναι τόσο δυνατό όσο και το δάγκωμά του. ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ Πολύ συχνή είναι η απεικόνιση του σκορπιού πάνω σε βλήμα που συχνά συνοδεύεται με επιφωνήματα πόνου για να ενισχύσει το «δάγκωμα από μακρυά».

Ανάλογες εικόνες είναι βλήματα που φέρουν αετούς, λόγχες, τρίαινες, κεραυνούς, φτερωτά βέλη ή στυλιζαρισμένες σφήκες. Στην περίπτωση αυτή βλέπουμε τη δύναμη που έχει μία λέξη σε συνδυασμό με την εικόνα να ενισχύει το πλήγμα στον αντίπαλο. Το βλήμα υπό αυτή την έννοια μεταλλάσσεται της ύλης που είναι φτιαγμένο και της λειτουργικότητάς του και πλέον γίνεται το ίδιο φίδι, σκορπιός, αετός, κεραυνός.

Μήτρα με  σχέδιο σκορπιό

Για άλλη μία φορά, όπως και στην περίπτωση της αρχαίας τέχνης έχουμε έναν–κατά τα άλλα οδυνηρό–διάλογο με ενεργό πομπό και δέκτη που δεν χρειάζεται καν να είναι σε άμεση οπτική επαφή. Το ψυχολογικό πλήγμα είναι το ίδιο ισχυρό όσο και το κυριολεκτικό τραύμα.Με τον ίδιο τρόπο, πολύ πιθανόν να λειτουργούσε σε ιδεολογικό επίπεδο και η τελευταία κατηγορία βλημάτων που έφεραν ονόματα θεών. Οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι η χρήση των ονομάτων αυτών αφορά θεούς/θεές στις οποίες γινόταν επίκληση πριν την έναρξη της μάχης και από τα δύο στρατόπεδα ή αφορούν ιερά-βλήματα που είχαν πριν καθαγιαστεί στο όνομα των θεών. Φανταστείτε, λοιπόν, να σας κεραυνοβολεί το βλήμα του Δία … ειδικά αν θεωρείς τον Δία θεό, αουτσ...!

Νομίσματα της Ασπένδου με θεούς σφενδονήτες 

Τα ενεπίγραφα βλήματα είναι με το δικό τους τρόπο ζωντανά κομμάτια ιστορίας που μπορεί να μη συνδέονται άμεσα με το πεδίο της μάχης. ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ Οι πληροφορίες που μπορούν να δώσουν για την εθνογραφική ταυτότητα των σφενδονητών, των κατασκευαστών τους, των μετακινήσεών τους κτλ., είναι ανεκτίμητες πληροφορίες που ακόμα και οι μεγάλοι ιστορικοί της αρχαιότητας δεν δίνουν στα έργα τους. 

Ο λόγος που κάτι καταγράφεται σε ένα τόσο μικρό και ίσως ασήμαντο στα μάτια μας αντικείμενο είναι για να μεταδώσει μία πληροφορία; Σε ποιον; Μα σε εκείνον για τον οποίο προορίζεται το ίδιο το βλήμα

Από την άλλη πλευρά, διασώζουν διαλόγους που κανένα ποτέ βιβλίο ιστορικό δεν είναι σε θέση να καταγράψει, ακόμα και αν ο συγγραφέας τους ήταν αυτόπτης μάρτυρας. Οι σφενδονήτες συνδιαλέγονταν μέσα στη μάχη με το δικό τους χιουμοριστικό, ειρωνικό τρόπο με σκοπό να εξουδετερώσουν τους αντιπάλους τους χλευάζοντάς τους και υποτιμώντας τους.

Αποτελεί άλλο ένα αξιόλογο παράδειγμα δρώμενων και πράξεων που ανταλλάσσονται μεταξύ πομπού και δέκτη χρησιμοποιώντας μία κωδική γλώσσα. Τι να πονούσε άραγε πιο πολύ, το χτύπημα από ένα βλήμα ή το γραπτό/εικονογραφημένο μήνυμα του; Γνωρίζουμε πως οι λέξεις πονάνε περισσότερο γιατί χτυπούν κατευθείαν στο ΕΓΩ, που αντέχει να πεθάνει μα όχι να προσβληθεί. Επιπλέον, σε περίπτωση που χρειαστεί, είναι το μόνο όπλο που δεν έχουν απαγορέψει. Πόσο ικανός είσαι στην σφεντόνα;

ΤΕΛΟΣ 

ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ :
https://terrapapers.com/
@ Stavroula Xoxlidaki /2009 miastala.com
http://www.paraxeno.com/
https://slpress.gr/
http://eranistis.net/

ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ