Τί προβλέπει η Συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή

Ολοκληρώνοντας μια διαδικασία που ξεκίνησε στη Σύνοδο του Ρίο το 1992, σχεδόν σύσσωμη η διεθνής κοινότητα δεσμεύτηκε στο Παρίσι να βάλει ένα επίσημο όριο στην απειλητική άνοδο της θερμοκρασίας μέχρι το τέλος του 21ου αιώνα -έναν στόχο που θα απαιτήσει μείωση των εκπομπών άνθρακα στα επίπεδα που μπορεί να απορροφήσει η φύση.


Δεδομένου ότι η συμφωνία απαίτησε την ομόφωνη έγκριση 195 χωρών -σχεδόν όλης της ανθρωπότητας- και αφορά ζητήματα που επηρεάζουν σε βάθος τον κλάδο της ενέργειας και την οικονομία, οι διοργανωτές μάλλον έχουν δίκιο να κάνουν λόγο για «ιστορική επιτυχία» και «σημείο καμπής» για τον πλανήτη.

Ολόκληρη η αίθουσα όπου πραγματοποιούνταν οι διαπραγματεύσεις στο Λε Μπουρζέ, λίγο έξω από το Παρίσι, συγκλονίστηκε από το χειροκρότημα όταν ο Λορέν Φαμπιούς, γάλλος υπουργός Εξωτερικών και προεδρεύων της Συνόδου, ανακοίνωσε βουρκωμένος ότι η συμφωνία υπεγράφη. Ήταν η στιγμή που η Κριστιάνα Φιγκέρες, επικεφαλής της υπηρεσίας του ΟΗΕ για το κλίμα, έκλαψε από τη συγκίνηση για την επιτυχία, έπειτα από δύο εβδομάδες περίπλοκων διαπραγματεύσεων.

Αν και δεν έχει τη δεσμευτική ισχύ μιας Διεθνούς Συνθήκης, όπως αυτή ορίζεται από το διεθνές δίκαιο, η Συμφωνία του Παρισιού προβλέπει ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να συγκρατήσουν την άνοδο της θερμοκρασίας μέχρι το 2100 «αρκετά κάτω» από τους 2,0 βαθμούς Κελσίου, και να «προσπαθήσουν να την περιορίσουν» ακόμα περισσότερο, στον 1,5 βαθμό.

Ήδη, ο πλανήτης είναι περίπου 1,0 βαθμό Κελσίου θερμότερος σε σχέση με τη μέση επιφανειακή θερμοκρασία πριν από τη Βιομηχανική Επανάσταση.


Το κείμενο της συμφωνίας, η οποία θα τεθεί σε ισχύ το 2020, προβλέπει ακόμα ότι:

• Οι παγκόσμιες εκπομπές άνθρακα θα πρέπει να αρχίσουν να μειώνονται το ταχύτερο δυνατό
• Στο δεύτερο μισό του αιώνα οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα πρέπει να μειωθούν στα επίπεδα που μπορούν να απορροφούν τα δάση, έτσι ώστε να επιτευχθεί μια ισορροπία μηδενικών καθαρών εκπομπών.
• Όλες οι χώρες θα εγγραφούν σε κοινό σύστημα αναφοράς, παρακολούθησης και επιβεβαίωσης των εκπομπών
• Από το 2020 οι ανεπτυγμένες χώρες θα προσφέρουν βοήθεια 100 δισ. δολαρίων το χρόνο προκειμένου να βοηθήσουν τις αναπτυσσόμενες χώρες να στραφούν σε καθαρές πηγές ενέργειας και να αντιμετωπίσουν τις καταστροφές που φέρνει η κλιματική αλλαγή, με την υπόσχεση ότι το κονδύλι αυτό θα αυξηθεί στο μέλλον.
• Δεν υπάρχει πάντως πρόβλεψη για οικονομική αποζημίωση των χωρών που πλήττονται από φυσικές καταστροφές λόγω ανόδου της θερμοκρασίας.

Λόγω των αντιδράσεων των ΗΠΑ, της Κίνας και άλλων χωρών, οι οποίες ανησυχούν για τις επιπτώσεις στην οικονομία, η συμφωνία δεν θέτει νομικά δεσμευτικούς στόχους για τις εκπομπές άνθρακα: καθεμία από τις 196 χώρες-μέλη της Συνθήκης-Πλαισίου του ΟΗΕ για την Κλιματική αλλαγή (η οποία δημιουργήθηκε στο Ρίο το 1992) θα πρέπει να παρουσιάσει εθελοντικούς στόχους για τη μείωση ή συγκράτηση των εγχώριων εκπομπών, οι οποίοι θα επανεξετάζονται κάθε πέντε χρόνια από το 2018.



Συμβιβασμοί και κίνδυνοι

Προκειμένου να ενεργοποιηθεί, η συμφωνία θα πρέπει να επικυρωθεί από τις κυβερνήσεις τουλάχιστον 55 χωρών, στις οποίες πρέπει να αντιστοιχεί τουλάχιστον το 55% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

Η απαίτηση αυτή θα μπορούσε να δημιουργήσει σημαντικό πρόβλημα αν οι ΗΠΑ, η Κίνα ή άλλοι μεγάλοι ρυπαντές αποτύχουν να επικυρώσουν το κείμενο. Υπάρχει εξάλλου προηγούμενο με το Πρωτόκολλο του Κιότο, την προηγούμενη συμφωνία για το κλίμα, η οποία υπογράφηκε μεν από τις ΗΠΑ αλλά δεν επικυρώθηκε ποτέ λόγω του φόβου του τότε προέδρου Μπιλ Κλίντον ότι δεν θα κέρδιζε την έγκριση του Κογκρέσου.

Οι περιβαλλοντικές οργανώσεις επισημαίνουν ακόμα ότι οι εθελοντικές δεσμεύσεις για τις εκπομπές που είχαν παρουσιαστεί από 186 χώρες ενόψει της Συνόδου δεν επαρκούν για το στόχο των 2 βαθμών, κάτι που δείχνει να βρίσκεται σε διαφωνία με το συμφωνημένο στόχο της συνόδου.
Βασικό ζήτημα στη Σύνοδο ήταν και ο μηχανισμός που θα αντιμετωπίσει τις αναπόφευκτες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Οι αναπτυσσόμενες χώρες πίεσαν για ρητή αναφορά σε μηχανισμό «απωλειών και ζημιών». Οι ΗΠΑ και άλλες χώρες απέρριψαν την απαίτηση και η τελική συμφωνία περιλαμβάνει ξεχωριστή, μη δεσμευτική διάταξη, που προβλέπει ότι ο μηχανισμός αυτός δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για διεκδίκηση αποζημιώσεων από φυσικές καταστροφές που αποδίδονται στην κλιματική αλλαγή.

Ακόμα, πολλές ευάλωτες χώρες χαμηλού υψομέτρου, όπως ορισμένα νησιά του Ειρηνικού, υποστήριξαν ότι ο στόχος των 2 βαθμών δεν επαρκεί για να προστατευτεί η επιβίωσή τους καθώς η στάθμη των θαλασσών ανεβαίνει.

Με επικεφαλής την Σουηδική Αραβία, το αντίπαλο στρατόπεδο απάντησε ότι ο καθορισμός ενός πιο φιλόδοξου στόχου θα έθετε σε κίνδυνο τη διατροφική ασφάλεια.

Δεν αποτελεί εξάλλου έκπληξη το γεγονός ότι η Σαουδική Αραβία, μια χώρα που βασίστηκε στο πετρέλαιο, πρωτοστάτησε στην προσπάθεια να εξαλειφθεί από το κείμενο της συμφωνίας κάθε αναφορά στη σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων (decarbonization) κάποια στιγμή στο δεύτερο μισό του αιώνα. Η Κίνα και η Ινδία, οι οποίες βασίζονται στον λιθάνθρακα για την οικονομική ανάπτυξη και την ηλεκτροδότηση του πληθυσμού τους, επίσης αρνήθηκαν να ορίσουν ημερομηνία για την εγκατάλειψη των ορυκτών καυσίμων. Ακόμα και η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία πίεσε για μια φιλόδοξη συμφωνία, δίστασε να υιοθετήσει τον όρο decarbonization λόγω της Πολωνίας, της οποίας η οικονομία εξαρτάται από το κάρβουνο.

Το τελικό κείμενο προβλέπει ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να προσπαθήσουν «να κορυφωθούν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου το συντομότερο δυνατό, αναγνωρίζοντας ότι η κορύφωση θα απαιτήσει περισσότερο χρόνο για τις αναπτυσσόμενες χώρες».

Ακόμα, η συμφωνία διατηρεί τον διαχωρισμό ανάμεσα στις φτωχές χώρες, όπως αυτές ορίστηκαν από Συνθήκη του 1992. Οι ανεπτυγμένες οικονομίες υποστήριξαν ότι πολλές «αναπτυσσόμενες» χώρες, όπως η Σιγκαπούρη και η Νότιος Κορέα, έχουν έκτοτε γίνει πλούσιες, και επομένως πρέπει να κάνουν περισσότερα. Το τελικό κείμενο ζητά από τις χώρες αυτές να βοηθήσουν οικονομικά σε εθελοντική βάση.


Ρεκόρ ζέστης


H συμφωνία στο Παρίσι έρχεται στο τέλος της θερμότερης χρονιάς που έχει καταγραφεί ποτέ, με το 2016 να προβλέπεται ότι θα καταρρίψει και πάλι το ρεκόρ.

Το θετικό όμως είναι ότι το 2014 οι εκπομπές άνθρακα έδειξαν για πρώτη φορά να σταθεροποιούνται.
Σε περίπτωση που διεθνής κοινότητα αποτύχει να εφαρμόσει τα συμφωνηθέντα, η ανθρωπότητα θα έρθει αντιμέτωπη με πρωτοφανείς ξηρασίες, φονικούς καύσωνες, μαζικές εξαφανίσεις ειδών και εκτοπισμό εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων από τις ακτές λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας.

Κάθε απόκλιση από το στόχο των 2 βαθμών θα έχει συνέπειες πλανητικής κλίμακας -αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι η διαφορά θερμοκρασίας σε σχέση με την τελευταία εποχή των παγετώνων είναι μόλις 5 βαθμούς.

Όπως επισημαίνει το Reuters, ο ερευνητής Μπεν Στράους του ερευνητικού οργανισμού Climate Central εκτίμησε ότι η αναθεώρηση του στόχου από τους 2 στους 1,5 βαθμούς θα ήταν αρκετή για να μειωθούν στο μισό οι περίπου 280 εκατομμύρια άνθρωποι που απειλούνται από την άνοδο της στάθμης των ωκεανών.

Βαγγέλης Πρατικάκης