Αρχαίο θέατρο Επιδαύρου: είχε τέλεια ακουστική ή όχι;

Το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου έχει τέλεια ακουστική. Αλήθεια ή παραμύθια; Μάλλον κάπου στη μέση βρίσκονται τα πράγματα, λένε καθηγητές της ακουστικής που έκαναν μια μελέτη. 

Μη βιάζεστε, απαντούν οι έλληνες καθηγητές. Τα πράγματα δεν είναι καθόλου έτσι.

Μέχρι να ανταλλάξουν επιχειρήματα οι δύο πλευρές,...

το Liberal.gr απευθύνθηκε σε δυο ειδικούς ζητώντας τους να μιλήσουν για τα καθαρά πραγματολογικά στοιχεία. Είναι ο ομότιμος καθηγητή αρχαιολογίας Βασίλειο Λαμπρινουδάκη, που ασχολείται επί πολλά χρόνια με την αναστήλωση και ανάδειξη των μνημείων της Επιδαύρου και ο Κρίτων Πιπέρας, πρόεδρος του Σωματείου Διπλωματούχων Ξεναγών.

Σε μια χαράδρα, το 340 π.Χ., ο αργείος αρχιτέκτονας Πολύκλειτος ο Νεότερος έκτισε, σύμφωνα με τον Παυσανία, το θέατρο της Επιδαύρου. Ο Παυσανίας, το εξαίρει για τη συμμετρία και την ομορφιά του

Από όλα τα αρχαία θέατρα, το θέατρο της Επιδαύρου είναι το ωραιότερο και το καλύτερα διατηρημένο. Είχε χωρητικότητα 13- 14.000 θεατών. Χωρίζεται σε δύο μέρη. Το επάνω (επιθέατρο) είχε 21 σειρές ειδωλίων για το λαό και το κάτω, με 34 σειρές ειδωλίων, για τους ιερείς και τους άρχοντες. Ο σχεδιασμός του κοίλου είναι μοναδικός και βασίστηκε σε τρία κέντρα χάραξης. Χάρη στον ιδιαίτερο αυτό σχεδιασμό επιτεύχθηκε αφ’ ενός η εξαιρετική ακουστική του θεάτρου, αφ’ ετέρου το άνοιγμα προς την καλύτερη θέαση.

Το θέατρο ωφελούσε την υγεία

Φιλοξενούσε τους μουσικούς, ωδικούς και δραματικούς αγώνες που συμπεριλαμβάνονταν στη λατρεία του Ασκληπιού. Επίσης, χρησιμοποιήθηκε και ως μέσο θεραπείας των ασθενών, καθώς υπήρχε η πεποίθηση πως η παρακολούθηση δραματικών παραστάσεων είχε ευεργετικά αποτελέσματα για την ψυχική και σωματική υγεία τους.

Κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους το μνημείο δεν υπέστη μετατροπές, όπως συνέβη με αρκετά ελληνικά θέατρα. Το σκηνικό οικοδόμημα κτίστηκε σε δύο οικοδομικές φάσεις: η πρώτη τοποθετείται στα τέλη του 4ου αι. π.Χ. και η δεύτερη στα μέσα του 2ου αι. π.Χ.

Το κέντρο του θεάτρου αποτελεί η κυκλική ορχήστρα, διαμέτρου 20 μ. Στο κέντρο της βρίσκεται κυκλική λίθινη πλάκα, η βάση του βωμού, ή η θυμέλη. Την ορχήστρα περιβάλλει ειδικός υπόγειος αποχετευτικός αγωγός, ο εύριπος, πλάτους 1.99 μ, τον οποίο κάλυπτε λίθινος κυκλικός διάδρομος.

Απέναντι από το κοίλο και πίσω από την ορχήστρα αναπτύσσεται το σκηνικό οικοδόμημα. Η μορφή της σκηνής (η οποία εν μέρει διατηρείται και σήμερα) χρονολογείται στην ελληνιστική περίοδο και αποτελείτο από διώροφο σκηνικό οικοδόμημα και προσκήνιο μπροστά στη σκηνή. Το προσκήνιο είχε στην πρόσοψή του κιονοστοιχία. Εκατέρωθεν του προσκηνίου προεξείχαν ελαφρά τα δύο παρασκήνια. Ανατολικά και δυτικά των δύο παρασκηνίων υπήρχαν δύο μικρά ορθογώνια δωμάτια για τις ανάγκες των παραστάσεων. Δύο κεκλιμένα επίπεδα οδηγούσαν στη στέγη του προσκηνίου, στο λογείο όπου αργότερα έπαιζαν οι ηθοποιοί. Τέλος, το θέατρο διέθετε δύο μεγαλοπρεπείς θύρες, οι οποίες είναι σήμερα αναστηλωμένες.

Η θαυμάσια ακουστική του, αλλά και η πάρα πολύ καλή κατάσταση στην οποία διατηρείται συντέλεσαν στη δημιουργία του φεστιβάλ Επιδαύρου, θεσμός που έχει ξεκινήσει εδώ και πολλά χρόνια. Στην Επίδαυρο έχει εμφανιστεί εκτός από τους μεγαλύτερους Έλληνες ηθοποιούς όπως ο Αλέξης Μινωτής, ο Θάνος Κωτσόπουλος, η Άννα Συνοδινού, η Κατίνα Παξινού κ.ά. και η διάσημη Ελληνίδα σοπράνο Μαρία Κάλλας.

Η καρφίτσα και το σπίρτο

Ο Κόνσταν Χακ, επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Τεχνολογίας του Αϊντχόφεν- και ένας από τους συντάκτες της έρευνας που προαναφέραμε- αποφάσισε να ασχοληθεί με το ζήτημα, όταν πριν από χρόνια πήγε στην Επίδαυρο, αλλά δεν κατάφερε να διαπιστώσει από πρώτο χέρι τη θρυλική ακουστική του αρχαίου θεάτρου.

Οι ξεναγοί μπορεί να σας πουν ότι μπορεί να ακούσει κανείς μία καρφίτσα να πέφτει ή ένα σπίρτο να ανάβει, από οποιαδήποτε θέση του αρχαίου θεάτρου, αλλά οι επιστήμονες διαφωνούν, σημειώνει στην έρευνα. Και καταλήγει ότι πρόκειται για ελληνικό μύθο.

Με τους συνεργάτες του έκαναν πειράματα εκεί, στο Ηρώδειο αλλά και το αρχαίο θέατρο του Αργους. Στην Επίδαυρο χρησιμοποίησαν 20 μικρόφωνα, τα οποία τοποθέτησαν σε 12 διαφορετικά σημεία και δύο μεγάφωνα. Το ένα τοποθετήθηκε στο κέντρο της ορχήστρας και το άλλο στο πλάι. Τα μεγάφωνα έπαιζαν, με μικρή καθυστέρηση το ένα από το άλλο έναν ήχο που εναλλασσόταν από χαμηλή σε υψηλή συχνότητα σε διαφορετικές κατευθύνσεις. Συνολικά, πραγματοποιήθηκαν περίπου 2.400 ηχογραφήσεις.

Η ομάδα των ερευνητών χρησιμοποίησε αυτά τα δεδομένα για να υπολογίσει την ισχύ των ήχων, σε διαφορετικά σημεία του αρχαίου θεάτρου. Στη συνέχεια, έκαναν εργαστηριακές ηχογραφήσεις ήχων τους οποίους έβαλαν να ακούσουν όσοι μετείχαν στα πειράματα. Ακολούθησαν υπολογισμοί, για το πόσο μακριά από την ορχήστρα ακούγονται αυτοί οι ήχοι.

Το κέρμα που έπεφτε και το σκίσιμο του χαρτιού ακούγονταν όντως σε ολόκληρο το θέατρο, αλλά μέχρι τη μέση μπορούσε να κατανοήσει ο θεατής τι ακριβώς ήταν ο ήχος. Ο ψίθυρος ακουγόταν μόνο στις μπροστινές θέσεις, ενώ ο ήχος του σπίρτου που άναβε μέχρι λίγο πιο πάνω.

Τα αποτελέσματα της μελέτης χαιρετίστηκαν με ενθουσιασμό από τον δρα Μπρούνο Φαζέντα, του Κέντρου Ακουστικής Ερευνας στο Πανεπιστήμιο του Σάλφορντ- ο οποίος είχε κάνει αντίστοιχη έρευνα στο Στόουνχετζ. Αλλά ο Αρμάντ Ντ'ανζούρ, επίκουρος καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, επεσήμανε ότι η έρευνα αποκαλύπτει τη σημερινή ακουστική του αρχαίου θεάτρου, όμως αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι αποκαλύπτει κάτι για το παρελθόν.

«Η έρευνα έγινε σε ένα θέατρο που άλλαξε με τους αιώνες. Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι η σημερινή ακουστική αποτυπώνει εκείνη του παρελθόντος», τόνισε.

Πιο σύνθετο

«Το ζήτημα είναι περισσότερο σύνθετο από όσο φαίνεται» λέει στο Liberal.gr ο Βασίλειος Λαμπρινουδάκης. «Το ότι είχε καλή ακουστική κατά την αρχαιότητα το γνωρίζουμε από μαρτυρίες. Πόσο καλή, είναι δουλειά των καθηγητών ακουστικής να μας απαντήσουν.»

Ο κ. Λαμπρινουδάκης επισημαίνει πως το θέατρο δεν σώζεται ολόκληρο, καθώς δεν έχει σωθεί το σκηνικό οικοδόμημα, το οποίο σίγουρα αντανακλούσε μέρος του ήχου προς το κοίλο. Κατά τους πρώτους αιώνες, οι ηθοποιοί έπαιζαν στην ορχήστρα του θεάτρου, ενώ αργότερα σε ορόφους της σκηνής, δηλαδή υψηλότερα από το έδαφος. Δηλαδή, όπως εξηγεί ο συνομιλητής μας, η ακουστική βελτιωνόταν.

Το κτισμένο με πωρόλιθους σκηνικό οικοδόμημα ήρθε στο φως ερειπωμένο. Αποτελείται από το προσκήνιο και μία διώροφη σκηνή, πλαισιωμένη με παρασκήνια. Αρχικά είχε δύο κιονοστοιχίες με πεσσούς, η μία στην πρόσοψη του προσκήνιου, διακοσμημένη με ιωνικούς ημικίονες και η άλλη στην πίσω πλευρά της ισόγειας αίθουσας της σκηνής. Στα μέσα του 2ου αι. π.Χ. η πλευρά αυτή κλείστηκε, ενώ αντιθέτως στην πρόσοψη του ορόφου της σκηνής διανοίχτηκαν πέντε προσβάσεις προς το λογείο. Μεταφέρθηκαν τότε από το προσκήνιο στον όροφο οι κινητοί πίνακες ζωγραφικής, που τοποθετούνταν ανάμεσα σε πεσσούς για την διαμόρφωση του σκηνικού ανάλογα με το δράμα που παιζόταν. Το σκηνικό οικοδόμημα διακοσμούσαν και γλυπτά, από τα οποία ελάχιστα διασώθηκαν. 

Ο κ. Λαμπρινουδάκης διευκρινίζει πάντως πως οι επισκέπτες ακούν καλύτερα τους ήχους από τους θεατές, αφού το θέατρο, όταν δεν υπάρχουν παραστάσεις είναι άδειο. Αρα, ο ήχος δεν απορροφάται τόσο όσο όταν είναι γεμάτο.

Παρουσιάζουμε όσα αποκαλύφθηκαν

Ο Κρίτων Πιπέρας σημειώνει πως δουλειά των ξεναγών «δεν είναι να αναλύσουν την ακουστική, αλλά να παρουσιάσουν το μνημείο». Ωστόσο, δεν μπορούν να μη σταθούν και σε αυτό το θέμα, καθώς ο περισσότερος κόσμος έχει ακούσει πως η Επίδαυρος έχει αξεπέραστη ακουστική. «Πρέπει λοιπόν να την παρουσιάσουμε με τον καλύτερο τρόπο» εξηγεί.

Ο ίδιος διαφωνεί με τον θορυβώδη τρόπο που γίνεται πολλές φορές η επίδειξη, όπως λέει, τονίζοντας όμως πως αυτό δεν το υιοθετούν οι ξεναγοί. Συνήθως εκείνοι που φωνάζουν, τραγουδούν ή κάνουν μεγάλους θορύβους είναι επισκέπτες ή συνοδοί, όπως λέει. Μπορεί να χτυπήσεις απλώς τα χέρια και να περιμένεις να ακουστεί η ηχώ. Ανάλογοι τρόποι βοηθούν να καταδειχθεί η πραγματικά καλή ακουστική- αν είναι τέλεια ή όχι, θα το πουν οι ειδικοί. «Είναι θέμα εκείνων που έχουν σπουδάσει το θέμα. Προσωπικά, ως ξεναγός, δεν ανακαλύπτω κάτι. Παρουσιάζω ό,τι έχει ανακαλυφθεί από τους άλλους. Ο καθένας πρέπει να κάνει τη δουλειά του και όχι τη δουλειά του άλλου».

Ο κ. Πιπέρας αναφέρει πως για να μην υπάρχουν οι οχλήσεις, καλό θα ήταν να εκδοθεί ένας κανονισμός με το τι επιτρέπεται και τι όχι, ώστε να γνωρίζουν και οι φύλακες, αλλά και οι ξεναγοί, πώς ακριβώς να συμπεριφερθούν. Αλλωστε, αλλάζουν και οι αντιλήψεις λέει σχολιάζοντας π.χ. το άναμμα σπίρτου στην ορχήστρα του θεάτρου. Πράγματα που κάποτε ήταν γραφικά, μπορεί τώρα να είναι αστεία.»

 

Αγγελική Κώττη

Δείτε ακόμη:

Τα αρχαία ελληνικά θέατρα... «κουρδίζονταν»!