Κανόνες τονισμού: πότε και πού πρέπει να βάζουμε τόνο

Τα παλαιότερα χρόνια χρησιμοποιούνταν στη γραφή της ελληνικής γλώσσας τρία τονικά σημάδια (οξεία, βαρεία και περισπωμένη) και δύο πνεύματα (δασεία και ψιλή).

Από το 1982 και μετά, δηλαδή μετά την καθιέρωση του μονοτονικού συστήματος τονισμού, χρησιμοποιείται αντί όλων αυτών μόνον η οξεία.


Το τονικό σημάδι σημειώνεται:

• Πάνω στο τονιζόμενο μικρογράμματο φωνήεν: μέγεθος, λεπίδι, ζωή.
• Έμπροσθεν (στα αριστερά) του τονιζόμενου κεφαλαίου φωνήεντος: Ήπειρος, Ήφαιστος, Άδανα.
• Πάνω στο φωνήεν της διφθόγγου που προφέρεται δυνατότερα: νεράιδα, κορόιδο, τσάι.
• Πάνω στο δεύτερο φωνήεν των δίψηφων φωνηέντων (αι, ει, οι, ου και υι), των ακολουθιών (συνδυασμών) αυ – ευ και των καταχρηστικών διφθόγγων (τα ι, υ, ει και οι συνδυάζονται με το ακόλουθο φωνήεν και προφέρονται μαζί του σε μία συλλαβή): πούλησα, είμαι, αύριο, εύλογος, πιάνω, μοιάζω.

Οι σημαντικότεροι κανόνες τονισμού που πρέπει να έχουμε κατά νουν είναι οι εξής:

• Σε κάθε λέξη που αποτελείται από δύο τουλάχιστον συλλαβές μία συλλαβή τονίζεται, με άλλα λόγια προφέρεται δυνατότερα από τις άλλες: παιδί, μήλο, άνθρωπος, σταθερός, τελευταίος, ανήσυχος, τραγουδώ, καμαρώνω, παραφέρομαι.
• Σε μια λέξη μπορεί να τονιστεί μόνο μία από τις τρεις τελευταίες συλλαβές (οξύτονη λέγεται μια λέξη όταν τονίζεται στη λήγουσα, παροξύτονη όταν τονίζεται στην παραλήγουσα και προπαροξύτονη όταν τονίζεται στην προπαραλήγουσα): σιδηρόδρομος, ευφρόσυνος, κάμαρα, καμάρα, κάλος, καλός, θόλος, θολός.
• Στις λέξεις που κλίνονται ο τόνος δε μένει πάντα στην ίδια συλλαβή: ο άνθρωπος – του ανθρώπου – τον άνθρωπο, οι θορυβώδεις – των θορυβωδών – τους θορυβώδεις, λύνω – έλυνα – θα λυθώ.
• Οι μονοσύλλαβες λέξεις δεν παίρνουν τονικό σημάδι.
• Θεωρούνται μονοσύλλαβοι και μένουν άτονοι οι συνιζημένοι τύποι (συνίζηση ονομάζεται η συμπροφορά σε μία συλλαβή δύο συνεχόμενων φωνηεντικών φθόγγων): μια (αλλά και μία), δυο (αλλά και δύο), για, γεια, πια, πιο, ποιος – ποια – ποιο, γιος, νιος, βιος (αλλά και βίος), πιω.
• Μια μονοσύλλαβη προστακτική, ακόμη κι όταν ακολουθείται από δύο εγκλιτικές λέξεις (εγκλιτική λέξη ή εγκλιτικό ονομάζεται μια μονοσύλλαβη λέξη που προφέρεται στενά ενωμένη με την προηγούμενή της, που σχηματίζει ενιαία τονική ενότητα με αυτήν), δεν παίρνει τονικό σημάδι: πες μου το, βρες του τα.
• Τονικό σημάδι παίρνει μια λέξη που παρουσιάζεται ως μονοσύλλαβη ύστερα από έκθλιψη (αποβολή του τελικού φωνήεντος μιας λέξης, όταν η επόμενη αρχίζει από φωνήεν) ή αποκοπή (αποβολή του τελικού φωνήεντος μιας λέξης, όταν η επόμενη αρχίζει από σύμφωνο): ούτ’ αυτός, είν’ ανάγκη, μήτ’ εσύ, κόψ’ τον, φέρ’ το, άσ’ τον.
• Ένας ρηματικός τύπος που έχει χάσει το τονισμένο φωνήεν από αφαίρεση (αποβολή του αρχικού φωνήεντος μιας λέξης, όταν η προηγούμενη τελειώνει σε φωνήεν) δεν ανεβάζει το τονικό σημάδι στην προηγούμενη λέξη: θα ’θελα, μου ’πε, μου ’φερε, να ’λεγε.
• Ο τόνος των εγκλιτικών λέξεων είτε μεταφέρεται στη λήγουσα της προηγούμενης λέξης όταν αυτή είναι προπαροξύτονη, είτε μεταφέρεται στην προηγούμενη λέξη όταν είναι κι αυτή εγκλιτική και η πριν από αυτήν είναι παροξύτονη προστακτική, είτε αποβάλλεται όταν η προηγούμενη λέξη είναι οξύτονη ή παροξύτονη: ο προϊστάμενός μας, χάρισμά σου, άφησέ του το, φέρε μού το, δώσε τής τα, δείξε τούς τα, η χαρά σου, τα δώρα του.

Βαγγέλης Στεργιόπουλος in.gr