Κυριακή 21 Ιουνίου 2020

Θερινό ηλιοστάσιο 2020: Ξεκινά το καλοκαίρι ~ Η πιο μεγάλη ημέρα με το αρχαίο ελληνικό χρώμα


Η μεγαλύτερη σε διάρκεια ημέρα του έτους είναι η σημερινή, αλλά και η επίσημη πρώτη του καλοκαιριού, καθώς το βράδυ του Σαββάτου λίγο μετά τα μεσάνυχτα (στις 00:43 ώρα Ελλάδας) έλαβε χώρα το θερινό ηλιοστάσιο.

Από την άλλη, σήμερα είναι η πρώτη μέρα του χειμώνα στο νότιο ημισφαίριο. Από εδώ και πέρα, στο βόρειο ημισφαίριο οι μέρες θα μικραίνουν σταδιακά, στην αρχή ανεπαίσθητα και από τον Αύγουστο πιο αισθητά, ενώ οι νύχτες θα μεγαλώνουν αντίστοιχα.


Ο Ήλιος «στέκεται» σήμερα στο βορειότερο σημείο του στον ουρανό, όπως τον παρατηρεί κάποιος από το βόρειο ημισφαίριο του πλανήτη μας, όπου βρίσκεται και η Ελλάδα. Όμως στο άνω άκρο του ημισφαιρίου μας, στη βόρεια Σκανδιναβία πάνω από τον Αρκτικό κύκλο, σήμερα δεν θεωρείται η αρχή αλλά μάλλον το μέσο του καλοκαιριού, καθώς στη διάρκεια του θερινού ηλιοστασίου υπάρχει το φαινόμενο του «ήλιου του μεσονυκτίου».

Τα ηλιοστάσια και οι ισημερίες, που ορίζουν αστρονομικά τη διάρκεια των εποχών του έτους, συμβαίνουν επειδή οι ημέρες του έτους δεν έχουν ίση διάρκεια μεταξύ τους. Η αιτία είναι ότι η Γη περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο και ο άξονας περιστροφής της παρουσιάζει κλίση σχεδόν 23,4 μοιρών. Αν δεν υπήρχε αυτή η κλίση, δεν θα υπήρχαν οι εποχές και η μέρα θα διαρκούσε πάντα 12 ώρες, ενώ ο Ήλιος θα ακολουθούσε κάθε μέρα το ίδιο «μονοπάτι» πάνω από τη Γη.

Εξαιτίας όμως της κλίσης του άξονα περιστροφής, τη μισή χρονιά (από την εαρινή έως την φθινοπωρινή ισημερία) το βόρειο ημισφαίριο «γέρνει» προς τον Ήλιο, με αποκορύφωμα στο θερινό ηλιοστάσιο το οποίο συμβαίνει μεταξύ της 20ής και της 22ας Ιουνίου, ενώ την άλλη μισή χρονιά το νότιο ημισφαίριο «γέρνει» περισσότερο προς τον Ήλιο, με αποκορύφωμα στο χειμερινό ηλιοστάσιο.

Σύμφωνα με την αστροφυσικό Φιόρη-Αναστασία Μεταλληνού του Εθνικού Αστεροσκοπείο Αθηνών, στον 5ο αι. π.Χ. ο αστρονόμος Μέτωνας, παρατηρώντας από τον λόφο της Πνύκας στην Αθήνα την κίνηση του Ήλιου κατά τη διάρκεια του έτους, υπολόγισε με μεγάλη ακρίβεια τη διάρκεια των εποχών. Το όργανο που χρησιμοποίησε ονομάζονταν ηλιοτρόπιο, του οποίου διασώζεται η βάση του και μπορεί κανείς να τη δει στον λόφο της Πνύκας.

Ο Μέτωνας είχε παρατηρήσει ότι κατά το θερινό ηλιοστάσιο ο Ήλιος ανέτειλε πάνω από τον Λυκαβηττό, καθώς τον παρατηρούσε από το αρχαίο παρατηρητήριο του στην Πνύκα. Έξι μήνες αργότερα, κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο, τον παρατηρούσε να ανατέλλει από την κορυφή του Υμηττού. Σύμφωνα με το Αττικό ημερολόγιο, το έτος ξεκινούσε στην αρχαία Αθήνα μετά το θερινό ηλιοστάσιο. Είχε 12 μήνες, αφιερωμένους έναν σε κάθε θεό, με κάθε μήνα να ξεκινά με τη Νέα Σελήνη.

Από την άλλη, ο Ερατοσθένης, σημαντικός μαθηματικός και γεωγράφος του 3ου αι. π.Χ., είχε την ιδέα, χρησιμοποιώντας τη θέση του Ηλίου στο θερινό ηλιοστάσιο, να πραγματοποιήσει ένα πείραμα σε δυο διαφορετικές πόλεις της Αιγύπτου και να υπολογίσει την περίμετρο της Γης.


Ο Ερατοσθένης (Κυρήνη 276 π.Χ. – Αλεξάνδρεια 194 π.Χ.) ήταν Έλληνας μαθηματικός, γεωγράφος, αστρονόμος, ιστορικός και φιλόλογος. Εκείνος θεωρείται ο πρώτος που υπολόγισε το μέγεθος της Γης και κατασκεύασε ένα σύστημα συντεταγμένων με παράλληλους και μεσημβρινούς. Και αυτή είναι η ιστορία του… Αν και ο Ερατοσθένης γεννήθηκε στην Κυρήνη (στη σημερινή Λιβύη), έζησε, εργάστηκε και πέθανε στην Αλεξάνδρεια, πρωτεύουσα της Πτολεμαϊκής Αιγύπτου. Το 236 π.Χ. ορίστηκε από τον Πτολεμαίο τον Γ΄ τον Ευεργέτη βιβλιοθηκάριος της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας. Από το 234 π.Χ. -και επί, περίπου, 40 χρόνια- διετέλεσε υπεύθυνος της περίφημης αυτής βιβλιοθήκης και δίδαξε στο Μουσείο της. Έκανε αρκετές σημαντικές συνεισφορές στα Μαθηματικά και ήταν φίλος τού σπουδαίου μαθηματικού Αρχιμήδη. Γύρω στο 225 π.Χ. εφηύρε τον σφαιρικό αστρολάβο, που τον χρησιμοποιούσαν ευρέως μέχρι τον 18ο αιώνα.

Από τον Κλεομήδη, στο «Περί της κυκλικής κινήσεως των ουρανίων σωμάτων», αναφέρεται ότι, γύρω στο 240 π.Χ., ο Ερατοσθένης υπολόγισε την περιφέρεια της Γης χρησιμοποιώντας το ύψος του Ηλίου κατά το θερινό ηλιοστάσιο σε δύο διαφορετικά γεωγραφικά σημεία, που όμως βρίσκονταν στον ίδιο (περίπου) μεσημβρινό: κοντά στην Αλεξάνδρεια και στη νήσο Ελεφαντίνη -όπου ο Ηλιος ήταν στο ζενίθ του ουρανού- κοντά στη Συήνη (σημερινό Ασουάν, Αίγυπτος). Ο Ερατοσθένης πληροφορήθηκε ότι στη Συήνη ο ήλιος κατά το μεσημέρι του θερινού ηλιοστασίου ρίχνει τις ακτίνες του κάθετα στον ορίζοντα και φωτίζει τον πυθμένα ενός πηγαδιού. Την ίδια στιγμή, στην Αλεξάνδρεια, οι ακτίνες του ηλίου σχηματίζουν μια γωνία 7,2 μοιρών με την κατακόρυφο του τόπου. Στη συνέχεια μέτρησε την απόσταση Αλεξάνδρειας-Συήνης και υπολόγισε -με μεγάλη ακρίβεια- την περιφέρεια της Γης, καταλήγοντας ότι είναι 252.000 στάδια. Δεν ξέρουμε, όμως, ποιο είδος σταδίου χρησιμοποίησε. Αν χρησιμοποίησε το αττικό στάδιο (184,98 μέτρα), τότε υπολόγισε την περιφέρεια σε 46.615 χιλιόμετρα. Αν χρησιμοποίησε το οδοιπορικό στάδιο (157,50 μέτρα), τότε την υπολόγισε σε 39.690 χιλιόμετρα. Σήμερα, με όλα τα τεχνολογικά μέσα, η περιφέρεια της Γης υπολογίζεται σε 40.007,86 χιλιόμετρα και αυτό κάνει επιστήμονες από όλον τον κόσμο να υποκλίνονται με σεβασμό στον υπολογισμό του Ερατοσθένη. Εκείνος, δεν νυμφεύθηκε ποτέ. Το 194 π.Χ. τυφλώθηκε και έναν χρόνο αργότερα σταμάτησε να τρώει και πέθανε. Δεν μπόρεσε ποτέ να αντέξει τη στέρηση της ανθρώπινης γνώσης που του επέβαλε η τύφλωση. Το επίτευγμά του, όμως, για μια ζωή θα σηματοδοτεί τα ηλιοστάσια μέσα στους χρόνους, ενώ αυτά θα συνοδεύονται πάντα με την εκπληκτική ιστορία του η οποία βασίστηκε μόνο σε λίγες, απλές παρατηρήσεις, αλλά και σε έναν ωκεανό σαφούς, ορθολογικής σκέψης.

Καλό καλοκαίρι!

Πηγές: cnn.gr / Protagon.gr







Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου