«Ο κόσμος ρωτούσε για την Αμφίπολη και ενδιαφερόταν και ήθελε να μάθει για την ανασκαφή. Έτσι αποφασίσαμε να διοργανώσουμε αυτές τις ημερήσιες εκδρομές που θα πραγματοποιούνται...
Σάββατα και Κυριακές, από το πρωί ώς το μεσημέρι, με προορισμό το Αρχαιολογικό Μουσείο Αμφίπολης και ξενάγηση εκεί, αλλά και την ανασκαφή στον τύμβο Καστά, μέχρι εκεί που μας επιτρέπεται να πλησιάσουμε», εξηγεί στον «ΑτΚ» η υπεύθυνη του γραφείου Κική Ζορπίδη. Παράλληλα, το γραφείο διοργανώνει επίσης ημερήσιες, αλλά λίγο μεγαλύτερες, εκδρομές στη Δράμα-Νευροκόπι η μία και Καβάλα – Φιλίππους η άλλη. Και οι δύο αυτές περιλαμβάνουν στάση και στην Αμφίπολη, στο Μουσείο και την ανασκαφή.
Οι Καρυάτιδες φαίνεται να θέλγουν τον κόσμο, παρόλο που όλοι γνωρίζουν ότι δεν υπάρχει περίπτωση να πλησιάσουν την ανασκαφή περισσότερο από όσο τους επιτρέπει η Ασφάλεια. Το ρεύμα των επισκεπτών που έχει δημιουργηθεί προς την περιοχή, αναπάντεχο για τους κατοίκους, έχει αναζωπυρώσει την κίνηση στην Αμφίπολη, αλλά και στην παρακείμενη της ανασκαφής Μεσολακκιά. «Συνεχίζει να έρχεται ο κόσμος. Δεν αποθαρρύνεται ούτε από τη βροχή ούτε από τίποτα. Τις προάλλες μόνο ήρθε λεωφορείο γεμάτο από Δράμα, μέσω ενός τουριστικού γραφείου εκεί. Οι περισσότεροι, βέβαια, έρχονται με τα δικά τους ΙΧ», λέει στον «ΑτΚ» ο πρώην πρόεδρος της κοινότητας Μεσολακκιάς, Θεόδωρος Σίμος.
Πανηγύρι στο χωριό
Πράγματι, στα γιορτινά «ντυμένο» το χωριό της Μεσολακκιάς και ακόμη περισσότερο η διάθεση των Μεσολακκιωτών, μια που έχει υποδεχτεί το τελευταίο διάστημα περισσότερους επισκέπτες από ποτέ. Σε πολλά σπίτια έξω είχαν στηθεί πάγκοι με λαχανικά, φρούτα και ξηρούς καρπούς που διατίθενται προς πώληση, όλα αγαθά της ντόπιας γης. Ο βροχερός καιρός των τελευταίων ημερών μπορεί να περιόρισε το ρεύμα που υπήρχε πριν από ελάχιστες εβδομάδες, όμως συνεχίζει να κινείται πολύ περισσότερος κόσμος στους δρόμους της σε σχέση με άλλες χρονιές, ενώ ο αέρας παραμένει φορτωμένος με υποσχέσεις.
«Μας βρήκαν απροετοίμαστους οι εξελίξεις στην ανασκαφή. Πέρα από τα αμύγδαλα, τα ρεβίθια και τα φασόλια, προϊόντα της περιοχής μας, που ο κάθε επισκέπτης μπορεί να αγοράσει από τις αυλές μας, ήδη σπέρνουμε καρπούζια, πεπόνια και πολλά ακόμη για του χρόνου. Θα έχουμε πολύ περισσότερα πράγματα, όλοι βάζουν περισσότερες καλλιέργειες και θα είμαστε πιο έτοιμοι. Θα κάνουμε τραπέζια και γιορτές με αγριογούρουνα και πίτες παραδοσιακές για τους δημοσιογράφους και τους επισκέπτες. Είμαστε πολύ φιλόξενοι εμείς οι Μεσολακκιώτες», προσθέτει με ενθουσιασμό ο κ. Σίμος.
Η εμπορική αξιοποίηση μιας προσδοκίας, «βαριάς» με Ιστορία, μπορεί να αργεί ακόμη λίγο, αλλά πολλοί προετοιμάζονται. Τα καταστήματα που έχουν πάρει μια ανάσα μέσα στην οικονομική κρίση που πλήττει τον τόπο είναι κυρίως τα πρατήρια καυσίμων και τα αναψυκτήρια – καφενεία. Το δημοτικό αναψυκτήριο Μεσολακκιάς είχε μετατραπεί σε ορμητήριο καταρχήν των δημοσιογράφων από τις 12 Αυγούστου, οπότε και επισκέφτηκε ο πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς την πασίγνωστη πλέον ανασκαφή, κάνοντας μια ολιγόλεπτη στάση στο μεσολακκιώτικο στέκι και απευθύνοντας στους γεμάτους προσμονή κατοίκους το κρυπτικό «ακόμη λίγη υπομονή!».
Τζίροι και «επενδύσεις»
Αλλο ένα εστιατόριο – σταθμός εξυπηρέτησης αυτοκινητιστών στην εθνική οδό Αμφίπολης – Δράμας οι «Εννέα Οδοί», είδε τον τζίρο του να αυξάνεται κατά 40%-50% τις εβδομάδες αμέσως μετά την ανακοίνωση του πρωθυπουργού. Η αύξηση δεν διατηρήθηκε σε αυτά τα επίπεδα μέχρι σήμερα – ίσως και εξαιτίας των δυσμενών καιρικών συνθηκών, αλλά ο ιδιοκτήτης Δημήτρης Παπαδόπουλος ξεκαθαρίζει στον «ΑτΚ» ότι συνεχίζει να είναι φανερά αυξημένος ο τζίρος. «Είδατε ότι ήμουν προφητικός, όταν αποφάσισα να ονομάσω το κατάστημα Εννέα Οδοί πριν από χρόνια; Τότε κανείς δεν ήξερε την αρχαία πόλη Εννέα Οδοί...», λέει με περηφάνια ο ίδιος. Πράγματι στην ιστοσελίδα της επιχείρησης υπάρχουν πληροφορίες τόσο για την ιστορία της περιοχής όσο και για τα αξιοθέατα που μπορεί να αναζητήσει και να επισκεφτεί ο επισκέπτης στα πέριξ της Αμφίπολης, ενώ ο διάκοσμος και τα προϊόντα βρίσκονται επίσης στο ίδιο κλίμα.
Ο ίδιος μας λέει ακόμη ότι έχει την πρόθεση να ιδρύσει ξενώνα με καταλύματα δίπλα από την υπάρχουσα επιχείρηση. «Εχω υποβάλει την αίτηση για να συμπεριληφθώ σε πρόγραμμα και περιμένω... Η αλήθεια είναι ότι δεν με επηρέασε τόσο η εξέλιξη της ανασκαφής σε αυτή μου την απόφαση. Με άλλα λόγια, προϋπήρχε η απόφαση. Από κει και πέρα ανάλογα με το ποιος θα αποδειχθεί ότι είναι ο ένοικος του τάφου φαντάζομαι ότι θα υπάρξει και αντίστοιχα πολλαπλάσιο ενδιαφέρον από επισκέπετες και τουρίστες», καταλήγει ο ίδιος.
Οικόπεδα
Στα «πηγαδάκια» και στις συζητήσεις σε Αμφίπολη και Μεσολακκιά όλο και πιο σοβαρά εκφράζονται οι ελπίδες ότι χωράφια και οικόπεδα θα πάρουν αξία, αμέσως μετά την αποκάλυψη του μυστικού του τύμβου. «Οι μεγάλοι επιχειρηματίες Ελληνες, αλλά κυρίως του εξωτερικού, παρακολουθούν τις εξελίξεις και βρίσκονται σε αναμονή, ώστε την κατάλληλη στιγμή να αγοράσουν», λέει στον «ΑτΚ» ο κ. Παπαδόπουλος.
«Ηρθαν εργολάβοι από τη Θεσσαλονίκη και μας ρωτούσαν για χωράφια και οικόπεδα που έχουμε, αν θέλουμε να τα πουλήσουμε. Τους είπαμε, όμως, να περιμένουν. Ας δούμε πρώτα ποιος είναι μέσα στον τάφο και μετά βλέπουμε...», προσθέτει με νόημα ο πάντα ενθουσιώδης κ. Σίμος.
ΤΗΣ ΧΑΪΔΩΣ ΣΚΑΝΔΥΛΑ / Αγγελιοφόρος
Οικόπεδα με θέα το λόφο Καστά
ΑΜΦΙΠΟΛΗ - Αποστολή
Του Κώστα Καντούρη
kantouris@hotmail.com
Φωτογραφίες: Αλέξανδρος Αβραμίδης
Ο παροξυσμός που έχει παρατηρηθεί το τελευταίο διάστημα με φόντο τις αρχαιολογικές ανακαλύψεις στην ιστορική περιοχή της Αμφίπολης Σερρών είναι πρωτόγνωρος. Εκτός των οικοπέδων και των χωραφιών οι ντόπιοι επιχειρούν να κερδίσουν κάποια χρήματα από την αύξηση των επισκεπτών βασισμένοι στις εμπορικές και αγροτικές δραστηριότητές τους, πουλώντας σε πάγκους από φιστίκια μέχρι αμύγδαλα και φασόλια, άλλοι προσπαθούν να κερδίσουν μία θέση “πρώτο τραπέζι” στην αγροτική περιοχή των ερευνών, στήνοντας μία καντίνα και κάνοντας αιτήσεις στο δήμο. Παροξυσμός επικρατεί κυρίως στο διαδίκτυο. Εκτός των αρχαίων νομισμάτων της Αμφίπολης, που έχουν πλέον περίοπτη θέση σε διαδικτυακές πωλήσεις, ακόμη και εμπορικών ιστοσελίδων, τελευταία στοιχηματικές εταιρείες ποντάρουν για το ποιος είναι ο ένοικος του τάφου, ενώ στα social media η κατάσταση έχει ξεφύγει με τη διακίνηση μέχρι και… τραγουδιών για τις ιστορικές ανακαλύψεις. Την ίδια ώρα ορισμένοι καταβάλλοντας λίγα χρήματα “δέσμευσαν” διαδικτυακές ονομασίες που σχετίζονται με την περιοχή.
“Είναι αλήθεια ότι ήρθαν μεσίτες και ρωτούν για χωράφια και οικόπεδα, μέχρι και για ένα σπίτι μέσα στο χωριό ρώτησαν”. Ο πρόεδρος της δημοτικής ενότητας Μεσολακκιάς Αθανάσιος Ζουρνατζής επιβεβαίωσε στη “ΜτΚ” το ενδιαφέρον μεσιτών και επενδυτών για τα φιλέτα του χωριού, τα οποία κάποιοι αετονύχηδες επιχειρούν να εκμεταλλευτούν, πριν ακόμη να ολοκληρωθεί το ανασκαφικό έργο και αποκαλυφθεί η ταυτότητα του ή των ενοίκων του μεγαλεπήβολου αρχαίου τάφου. Το ενδιαφέρον όμως δεν περιορίζεται στη Μεσολακκιά, αλλά επεκτείνεται και στις κοντινές παραλίες του στρυμονικού κόλπου των Κερδυλλίων και της Τούζλας. “Υπάρχει ενδιαφέρον για οικόπεδα και χωράφια”, επιβεβαίωσε από την πλευρά του και ο δήμαρχος Αμφίπολης Κ. Μελίτος. “Δεν έγιναν όμως διαπραγματεύσεις. Κανείς σοβαρός επενδυτής δεν θα κάνει κίνηση χωρίς τα τελικά δεδομένα των ανασκαφών, αν δεν ξέρει τι θα απαλλοτριωθεί στην περιοχή”, συμπλήρωσε. Ωστόσο και ο ίδιος αποκάλυψε πως πάγωσε τις διαπραγματεύσεις για την πώληση ενός παραλιακού οικοπέδου που έχει στην ιδιοκτησία του λόγω των εξελίξεων. “Και στα παράλια έχουν σταματήσει οι αγοραπωλησίες. Πιστεύω πως εκεί θα προσανατολιστεί το ενδιαφέρον στη συνέχεια, καθώς στη Μεσολακκιά δεν υπάρχουν οι υποδομές να υποστηρίξουν επισκέψεις τουριστών”, ανέφερε ο δήμαρχος.
“ΔΕΝ ΠΟΥΛΑΜΕ”
Οι κάτοικοι που έχουν χωράφια σε πολύ μικρή απόσταση από τον τύμβο του Καστά έχουν αντιληφθεί το ενδιαφέρον και δεν σκέφτονται να πουλήσουν ούτε μέτρο γης τουλάχιστον τώρα. Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι τα κτήματά τους θα απαλλοτριωθούν λόγω της ανάπτυξης στους γύρω χώρους του τύμβου. Άλλοι θεωρούν ότι οι τιμές των 250 έως και 500 ευρώ το στρέμμα είναι πολύ χαμηλές πλέον. Και δεν διστάζουν να μιλήσουν για πωλήσεις που μπορούν να φτάσουν έως και τα 5.000 ευρώ το στρέμμα.
Ο 44χρονος Απόστολος Σαλόνης έχει έναν αμυγδαλεώνα κοντά στα 2 στρέμματα. Το χωράφι θεωρείται φιλέτο, καθώς έχει καθαρή θέα προς τον ιστορικό τύμβο, ευρισκόμενο ακριβώς στον απέναντι λόφο. Ζει στη Θεσσαλονίκη και την περασμένη εβδομάδα επισκέφθηκε τη Μεσολακκιά, προκειμένου να βοηθήσει στη συγκομιδή των αμυγδάλων. “Δεν ήρθε κανείς να ζητήσει τίποτε. Αλλά εσείς πιστεύετε ότι θα πουλούσαμε;”, λέει μιλώντας στη “ΜτΚ”. “Οι τιμές είναι λογικό να εκτοξεύονται. Εμείς στην οικογένεια απλώς αστειευόμαστε ακόμη με την εξέλιξη και ότι έχουμε το χωράφι. Άλλωστε η περιοχή δεν επιτρέπει να χτίσεις, έτσι νομίζω, είναι αρχαιολογική, άντε να βάλεις κανένα λυόμενο”, πρόσθεσε.
Το ενδιαφέρον επιβεβαίωσε στη “ΜτΚ” και ο κτηματομεσίτης Νίκος Κουρτίδης, ο οποίος δραστηριοποιείται στην περιοχή. “Υπάρχει ενδιαφέρον κυρίως για μικρές εμπορικές επιχειρήσεις, καφετέριες, εστιατόρια και τέτοια. Όμως είναι ακόμη φιλολογικό, δεν έγινε ακόμη πράξη. Πάντως μας έχουν ρωτήσει και κάναμε διερεύνηση”, τόνισε. Διευκρίνισε πως η αγορά στην περιοχή είναι παγωμένη, καθώς “οι άνθρωποι είναι σφιγμένοι. Περιμένουν. Δεν θέλουν να πουλήσουν τώρα κάτι σε μία τιμή και μετά να διπλασιαστεί”.
Στο δημοτικό αναψυκτήριο της Μεσολακκιάς, στο οποίο η κίνηση τελευταία έχει αυξηθεί κατακόρυφα και οι εισπράξεις δεν περιορίζονται στα ούζα με μεζέ των ντόπιων, οι ηλικιωμένοι συνταξιούχοι έχουν τον πρώτο λόγο να απαντήσουν στις φήμες. “Μην ακούτε κανέναν. Όλα τα χωράφια κοντά στον τάφο θα απαλλοτριωθούν. Ποιος θα πουλήσει τέτοια εποχή;”, επισήμανε ο 83χρονος Αθανάσιος Ντρούβος. Άλλοι πάντως στην ίδια παρέα είπαν πως άκουσαν ότι ένας αμυγδαλεώνας-φιλέτο με φόντο το λόφο Καστά ήδη πωλείται προς 5.000 ευρώ το στρέμμα, όταν η αντικειμενική αξία του και οι μέχρι τώρα πωλήσεις δεν θα ξεπερνούσαν τα 300 ευρώ.
ΟΙ ΚΑΦΕΤΕΡΙΕΣ ΤΩΝ… ΑΡΧΑΙΩΝ
Στο δρόμο για τη Δράμα, στο ύψος της Μεσολακκιάς και πριν να μπεις στο χωριό, μία καφετέρια προβάλλει μία μεγάλη πινακίδα με την επωνυμία της, “Εννέα οδοί”, προφανώς παραπέμποντας στην αρχαία Ιστορία της περιοχής. Λίγα χιλιόμετρα μακρύτερα, μέσα στον οικισμό της Αμφίπολης, μία άλλη καφετέρια έχει την ονομασία “Ρωξάνη”. Ονομάστηκε έτσι πριν από δύο χρόνια, όταν άρχισαν οι ανασκαφές από την ομάδα της Κατερίνας Περιστέρη και έντονα ακουγόταν στην περιοχή το όνομα της συζύγου του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Οι κάτοικοι στην ευρύτερη περιοχή, ειδικά στη Μεσολακκιά, είναι φανερό ότι βρίσκονται σε εγρήγορση… ανάπτυξης. Η επίσκεψη του Συλλόγου Γυναικών στο δήμαρχο την περασμένη Πέμπτη είχε αυτό το σκοπό. Τη διαχείριση των τουριστικών ροών. Ακόμη και τώρα, που είναι φθινόπωρο, οι τουρίστες εξακολουθούν να επισκέπτονται τον τύμβο Καστά και αρκετοί σταματούν στο δημοτικό αναψυκτήριο στο κέντρο της Μεσολακκιάς. “Υπάρχει ένας προβληματισμός για το σχεδιασμό στην περιοχή, αυτόν εξέφρασαν οι γυναίκες. Συζήτησαν πώς μπορούμε να οργανώσουμε ιδιωτικές επιχειρήσεις ακόμη και με συμμετοχή ετεροδημοτών του χωριού, που ενδεχομένως να θέλουν να επιστρέψουν”, είπε ο κ. Μελίτος.
Πάντως ο δήμος ήδη έβαλε αναπτυξιακή πλώρη. Όπως αποκάλυψε ο δήμαρχος, επιδιώκουν να επαναλειτουργήσουν το αναπτυξιακό πρόγραμμα της Αναπτυξιακής Εταιρείας Σερρών και να δοθεί προτεραιότητα στα συγκεκριμένα χωριά. “Η επιδίωξή μας είναι να αναδειχθεί όλος ο αρχαιολογικός χώρος της αρχαίας Αμφίπολης και όχι μόνον ο τύμβος”, τόνισε ο δήμαρχος, σημειώνοντας με νόημα πως οποιαδήποτε κίνηση για το διαχειριστικό σχέδιο θα γίνει σε συνεργασία με την αρχαιολογική υπηρεσία. “Εμείς πρώτα θα είμαστε δίπλα στις ανασκαφές. Πρώτα θα έχουμε αυτά τα δεδομένα και μετά τα υπόλοιπα. Και ό,τι χρειαστούν οι αρχαιολόγοι θα το έχουν”, κατέληξε.
FAST TRACK Από τις καντίνες μέχρι τα… φασόλια
Οι πρώτες κινήσεις άμεσης… ανάπτυξης ήδη έχουν γίνει στη Μεσολακκιά, αν και οι φήμες οργιάζουν μεταξύ των θαμώνων στο δημοτικό αναψυκτήριο. Ακούστηκε ότι περίπου 100, οι περισσότεροι εκτός Μεσολακκιάς, έχουν υποβάλει αιτήσεις για εγκατάσταση καντίνας. Η αλήθεια είναι πως οι αιτήσεις είναι μόνον δύο, όπως φαίνεται από το πρωτόκολλο του δήμου, και δεν πρόκειται να εξεταστούν πριν από την ολοκλήρωση των ανασκαφών.
Από την άλλη οι αγρότες επιχειρούν να βελτιώσουν τις πωλήσεις τους. Ο 42χρονος Τάσος Βαρύτης παράγει αμύγδαλα, ρεβίθια και φασόλια. Κάθε χρόνο είχε μόνιμους πελάτες στην ευρύτερη περιοχή και τα πουλούσε. Τώρα πουλά την ίδια ποσότητα πιο γρήγορα. Το σπίτι του βρίσκεται στο δρόμο της Μεσολακκιάς, που οδηγεί στον τύμβο Καστά. Ανάρτησε χειρόγραφες πινακίδες και σε ένα τραπέζι έχει τα προϊόντα που πουλά. “Δεν κέρδισα περισσότερα χρήματα. Απλώς τα πουλάω πιο εύκολα”, ανέφερε στη “ΜτΚ”. “Τώρα περνούν οι επισκέπτες και σταματούν στο σπίτι, για να ψωνίσουν. Υπάρχει ενδιαφέρον και εγώ θα ταλαιπωρηθώ λιγότερο”, σημείωσε.
Λίγα χιλιόμετρα πιο μακριά, στις όχθες του Στρυμόνα, λίγο πριν από τις εκβολές του στον κόλπο, βρίσκεται το λιοντάρι της Αμφίπολης. Οι επισκέπτες έχουν αυξηθεί πολύ στο μνημείο, καθώς η φήμη του πλέον συνδυάζεται με τις ανακαλύψεις στο λόφο Καστά. Απέναντι από το λιοντάρι έχει στήσει ένα τραπέζι ο παραγωγός φιστικιών Ανέστης Παυλίδης. “Φιστίκια Στρυμονικού”, γράφει η πινακίδα. Δεν είναι η πρώτη χρονιά που πουλά την παραγωγή του στο λιοντάρι. “Ήμουν και πέρυσι εδώ, αλλά φέτος έρχονται πολλοί τουρίστες από την Αμερική, την Ισπανία, τη Γαλλία”, υποστηρίζει. Όπως ο ίδιος είπε, οι πωλήσεις φέτος έχουν αυξηθεί σε ποσοστό που φτάνει το 30%.
ΙΝΤΕΡΝΕΤ Από το στοίχημα μέχρι τα νομίσματα
Η Αμφιπολη-μάνια έχει ξεπεράσει εδώ και καιρό τα ελληνικά σύνορα. Λόγω των διαστάσεων που πήρε το θέμα των αρχαιολογικών ανασκαφών με τα διαρκή δημοσιεύματα στα διεθνή μέσα ενημέρωσης έχει κεντρίσει αντίστοιχα και το ενδιαφέρον των… κερδοσκόπων. Δεν είναι τυχαίο πως ιστοσελίδες -ακόμη και εμπορικές- λανσάρουν αρχαία νομίσματα της Αμφίπολης στις διαδικτυακές προθήκες τους και τα βγάζουν σε πλειστηριασμό, ανεξαρτήτως του εάν πρόκειται για προϊόντα αρχαιοκαπηλίας.
Τελευταία στο διαδίκτυο η υπόθεση του αρχαίου τάφου ευτελίστηκε, καθώς στοιχηματική εταιρεία στο ίντερνετ ανήρτησε στοιχηματικό διαγωνισμό για τις πιθανότητες του ενοίκου του τάφου, όταν αυτός αποκαλυφθεί. Στα πονταρίσματα με διάφορες αποδόσεις ασφαλώς βρίσκεται ο Μέγας Αλέξανδρος αλλά και διάφορα άλλα ονόματα. Η Ρωξάνη, ο γιος του Αλέξανδρου, η Ολυμπιάδα, ο Νέαρχος και άλλοι έχουν διαφορετικές αποδόσεις ανάλογα με τις πιθανότητες που δίνουν οι στοιχηματζήδες.
Και δεν είναι μόνον αυτό. Στο διαδίκτυο και ειδικά στα social media χιλιάδες αναρτήσεις γελοιοποιούν το μυστήριο του τάφου, φτάνοντας στο σημείο να παραφράζουν στο twitter ελληνικά τραγούδια διαμορφώνοντας τους στίχους με βάση τις ανασκαφές. Και όλα αυτά, ενώ τελευταία άρχισαν να γίνονται αναφορές μέχρι και στην πρωταγωνίστρια της σειράς “Ζήνα” αναρτώντας το επεισόδιο που υποτίθεται ότι αφορά περιπέτειες της “αρχαίας ηρωίδας” στην Αμφίπολη.
Πάντως στο ίντερνετ ήδη εμφανίστηκαν οι πρώτοι αετονύχηδες, οι οποίοι δέσμευσαν λογαριασμούς ιστοσελίδων που στην ονομασία τους έχουν την Αμφίπολη και τον τύμβο στον οποίο εξελίσσονται οι έρευνες. Δεν είναι τυχαίο πως σελίδες με την ονομασία “Αμφίπολη” σε λατινικούς χαρακτήρες και με διαφορετικές μορφές είτε εμφανίζονται ότι βρίσκονται “υπό κατασκευή” είτε διακρίνεται ότι είναι έτοιμες να πουληθούν. Ακόμη μία ιστοσελίδα παρουσιάζεται ενεργή έχοντας όμως μόνον στοιχεία προερχόμενα από διαδικτυακές εγκυκλοπαίδειες και τις ανακοινώσεις του υπουργείου Πολιτισμού.
ΑΝΑΣΚΑΦΗ Με προσεκτικές και μελετημένες κινήσεις
Μετά τις εκθαμβωτικές Καρυάτιδες, ο τύμβος του λόφου Καστά στην Αμφίπολη δεν αποκάλυψε άλλα εντυπωσιακά ευρήματα, αφού η προτεραιότητα δόθηκε, για λόγους προστασίας του μνημείου, στις εργασίες στερέωσης. Ωστόσο, την παράσταση κι από την ίδια την αρχαιολογική “συγκομιδή” ίσως και να έκλεψαν οι δηλώσεις της επικεφαλής της ανασκαφής Κατερίνας Περιστέρη.
Οι εργασίες εσωτερικά αλλά και εξωτερικά του τύμβου ήταν επιβεβλημένες για τη θωράκιση του μνημείου και την απρόσκοπτη συνέχιση του αρχαιολογικού έργου. Είναι χαρακτηριστική η φράση γνωστού αρχαιολόγου στη “ΜτΚ”: “Όλα πρέπει να γίνουν με αργούς ρυθμούς, προσεκτικές και μελετημένες κινήσεις τόσο για την προστασία των εργαζομένων όσο και για το ίδιο το μνημείο, έτσι ώστε να μην έχουμε απρόοπτα και ανεπιθύμητα”, όπως τόνισε.
Η σχολαστική αυτοψία του τρίτου θαλάμου του μνημείου είχε ξεκινήσει από τη Δευτέρα. Μετά τα σοβαρά προβλήματα που διαπιστώθηκαν στην κατάστασή του, αποφασίστηκε τελικά η είσοδος να επιχειρηθεί με άλλον τρόπο, δηλαδή από το θύρωμα του τρίτου διαφραγματικού τοίχου και όχι από το άνοιγμα που υπάρχει. Όλα αυτά ασφαλώς αφού διασφαλιστεί η υποστύλωση και αντιστήριξη του μνημείου. Εξάλλου, πολυαναμενόμενη είναι και η πλήρης αποκάλυψη των Καρυάτιδων μετά την αφαίρεση της άμμου, γεγονός που κύκλοι του υπουργείου Πολιτισμού δεν απέκλειαν να γίνει εντός του Σαββάτου ή της σημερινής ημέρας.
Άγνωστο μέχρι την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές παρέμενε το χρονοδιάγραμμα των εργασιών, έτσι ώστε να ξεκινήσει ξανά η ανασκαφή, ωστόσο έγινε γνωστό ότι η διεπιστημονική ομάδα ενισχύθηκε με την προσθήκη σ’ αυτή ενός γεωλόγου - σπηλαιολόγου του υπουργείου Πολιτισμού, αλλά και του διευθυντή αναστήλωσης της αρχαιολογικής υπηρεσίας του ΥΠΠΟΑ.
Κατερίνα Περιστέρη: “Πάντα έλεγα ότι είναι ταφικός περίβολος”
Και ενώ προχωρούσε η “θωράκιση” του μνημείου, τη δική της προστασία από τα κακόβουλα σχόλια επιχείρησε με δηλώσεις της την περασμένη Πέμπτη στο μουσείο της Αμφίπολης η προϊσταμένη της ΚΗ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων κι επικεφαλής της ανασκαφής Κατερίνα Περιστέρη. Επέμεινε ότι το μνημείο είναι μακεδονικός τάφος, επαναλαμβάνοντας για άλλη μια φορά ότι η χρονολόγησή του είναι στο τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα π.Χ., δίνοντας έτσι απάντηση σε συναδέλφους της αρχαιολόγους που τοποθετούν τον τύμβο στους ρωμαϊκούς χρόνους ή κάποια άλλη εποχή. Δήλωσε αγανακτισμένη με όσους αρχαιολόγους επιζητούν “πέντε λεπτά δημοσιότητας” με δηλώσεις τους στα κανάλια “χωρίς να έχουν επισκεφθεί τον χώρο της ανασκαφής, ούτε και να έχουν δει το μνημείο”.
Συγκινητική ήταν όμως και η περιγραφή της για τη στιγμή της αποκάλυψης των Καρυάτιδων: “Ήμασταν βουρκωμένοι, όχι μόνο εγώ αλλά και οι εργάτες, όλοι όσοι δουλεύουμε εκεί, όταν βλέπαμε σιγά σιγά να βγαίνουν τα κεφαλάκια, μας πιάσαν τα κλάματα, ήταν επόμενο…”.
Μίλησε επίσης για απόλυτη δικαίωσή της. “Πάντα έλεγα ότι είναι ταφικός περίβολος και μερικοί αρχαιολόγοι με κοιτάγανε με μισό μάτι. Αισθάνομαι πραγματικά απόλυτα δικαιωμένη που βγαίνει και ένας τέτοιος τάφος που ακόμα προχωρούμε και έχουμε πολλά να δούμε από αυτόν” είπε.
Τέλος, για την πιθανή ή όχι σύληση του τάφου η αρχαιολόγος επισήμανε: “Οι θάλαμοι είναι γεμισμένοι και έχουμε τα σφραγίσματα. Όλα αυτά δηλώνουν ότι έγινε ένας τεράστιος αγώνας για να μην μπορέσει να μπει άνθρωπος μέσα. Ακόμη και να μπήκαν οι τυμβωρύχοι στα αρχαία χρόνια, στα ρωμαϊκά χρόνια, κάπου θα βρω τα κοκαλάκια τους, δεν περνάει τίποτα, στα ρωμαϊκά χρόνια πού γίναν οι καταστροφές δεν ξέρουμε”.
Πλήγμα στην επιχείρηση “εξαρχαϊσμού” του Γκρούεφσκι
Του Μπάμπη Μπίκα
Τα τελευταία οκτώ χρόνια στην ΠΓΔΜ, που στη διακυβέρνηση της χώρας βρίσκεται ο πρωθυπουργός Νίκολα Γκρούεφσκι, επιχειρήθηκε μια μεγάλη στροφή στο κυρίαρχο δόγμα της εθνικής ιστοριογραφίας των Σκοπίων. Επί ενιαίας Γιουγκοσλαβίας, από την κομμουνιστική ελίτ της Δημοκρατίας αυτής υποστηριζόταν η αρχαία μακεδονική κληρονομιά και η μετέπειτα πρόσμιξή της με το σλαβικό στοιχείο - θέση την οποία συνέχισαν και οι Σοσιαλδημοκράτες.
Τώρα όμως οι εθνικιστές του κυβερνώντες ΒΜΡΟ ισχυρίζονται πως η σημερινή “μακεδονική” ταυτότητα έλκει την καταγωγή της απευθείας από την αρχαία Μακεδονία -που δεν ήταν ελληνική- και πως οι σημερινοί κάτοικοι της ΠΓΔΜ είναι αυτοί που αποτελούν την ιστορική συνέχεια εκείνων των αρχαίων Μακεδόνων. Γι’ αυτό και όλα αυτά τα χρόνια της πρωθυπουργίας Γκρούεφσκι τα Σκόπια έχουν γεμίσει από κάθε λογής αγάλματα και κατασκευές που παραπέμπουν σε μακεδόνες στρατηγούς, όπως λ.χ. ο έφιππος στρατηλάτης που... θυμίζει τον Μέγα Αλέξανδρο.
Όμως η αρχαιολογική ανασκαφή και τα αποκαλυπτόμενα στην Αμφίπολη έρχονται να φέρουν πλήγμα στη σημερινή κυρίαρχη άποψη των Σκοπίων, όπως σχολιάζουν στη “ΜτΚ” ελληνικοί διπλωματικοί παράγοντες που παρακολουθούν τα της γείτονος. Αυτό δείχνει, όπως σημειώνουν, και ο τρόπος κάλυψης στα μέσα ενημέρωσης των Σκοπίων, αλλά και οι δηλώσεις-αναλύσεις διαφόρων δημοσίων παραγόντων και ειδικών που εμφανίζονται στις εφημερίδες ή σε διάφορες ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές. Είναι έκδηλος ο φόβος για το τι μπορεί να κρύβεται στο εσωτερικό του τύμβου στην Αμφίπολη. Το πρώτο κύμα αναφορών στα ΜΜΕ καταγράφεται στις αρχές Αυγούστου, αλλά κορυφώνεται με την επίσκεψη του έλληνα πρωθυπουργό στον χώρο των ανασκαφών. Το ενδιαφέρον αναζωπυρώνεται με τις αναφορές του Αντώνη Σαμαρά κατά την επίσκεψη στη ΔΕΘ.
Η θεωρία περί μακεδονικού πολιτισμού που δεν είναι μέρος του ελληνικού ήρθε ξανά στην επικαιρότητα στα Σκόπια. Μπροστά δε στο ενδεχόμενο οι όποιες ανακαλύψεις στην Αμφίπολη να μην μπορούν να αντικρουστούν από το νέο εθνικό δόγμα της ηγεσίας της ΠΓΔΜ, άρχισαν οι αναφορές ακαδημαϊκών και αναλυτών σε ευρήματα τα οποία, όπως και να έχει, είναι... μακεδονικά (δηλαδή όχι ελληνικά, μέρος του ελληνικού πολιτισμού). Καθόλου τυχαία, σύμφωνα και με ντόπιους πολιτικούς παρατηρητές ή αναλυτές των ΜΜΕ.
Στα Σκόπια καταφέρονται κατά διεθνών ΜΜΕ και... της Ελλάδας της κρίσης
Οι ανασκαφές στην Αμφίπολη έχουν κεντρίσει το ενδιαφέρον ξένων ΜΜΕ και διεθνών πρακτορείων ειδήσεων, που αφιερώνουν εκτενείς αναφορές και αξιοσημείωτους σχολιασμούς, όπως το BBC, οι βρετανικές εφημερίδες “Τέλεγκραφ” και “Γκάρντιαν”, η “Ουάσιγκτον Ποστ”, η γαλλική “Φιγκαρό”, το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων, οι “Ιντερνάσιοναλ Μπίζνες Τάιμς”, το ABS News, το Fox News, το Ασοσιέιτεντ Πρες, το Ρόιτερς, τα γερμανικά “Φόκους”, “DPA” και “Ζιντόιτσε Τσάιτουνγκ”, καναδικά ΜΜΕ και πολλά άλλα.
Στα Σκόπια τις προηγούμενες μέρες άρχισαν να καταφέρονται ακόμη και κατά των διεθνών μέσων ενημέρωσης, τα οποία εγκαλούν ότι προβάλλουν την ελληνικότητα της μακεδονικής πολιτιστικής κληρονομιάς και ταυτότητας. Χαρακτηριστικά η φιλοκυβερνητική εφημερίδα “Ντνέβνικ” ερωτά πρωτοσέλιδα πριν λίγες μέρες: “Πώς κατέστη ελληνικός ο τάφος στην Αμφίπολη από την εποχή της Μακεδονίας;”. Καταγγέλλει δε ορισμένα βρετανικά και αμερικανικά ΜΜΕ (όπως το BBC, την “Ουάσιγκτον Ποστ” και τους “Ιντερνάσιοναλ Μπίζνες Τάιμς” για “ερασιτεχνισμό” και “πλήρη άγνοια της ιστορίας”. Η εφημερίδα των Σκοπίων υποστηρίζει ότι τα βρετανικά και τα αμερικανικά ΜΜΕ “μετονόμασαν αδαώς τον μακεδονικού τύπου τάφο σε ελληνικό”. Σχολιάζει δε ως εξής: “Υπήρξαν και συνεχίζουν να υπάρχουν κάθε είδους θέσεις και απόψεις. Ωστόσο, κανένας επιστήμονας (ακόμη και στην Ελλάδα) δεν αμφισβήτησε τον όρο ‘μακεδονικός τάφος’, δηλαδή το γεγονός πως εκεί έχει ενταφιαστεί κάποια μεγάλη προσωπικότητα από τη μακεδονική δυναστεία. Αυτό υπογραμμίστηκε με σαφήνεια παντού. Ακόμη και ο έλληνας πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς, ο οποίος επισκέφθηκε αυτή την τοποθεσία, δήλωσε ότι η μακεδονική γη δεν παύει να μας εκπλήσσει”.
Επίσης, η “Ντνέβνικ” εκτιμά πως δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι οι παραπάνω αναφορές προέρχονται κυρίως από ΜΜΕ του Ηνωμένου Βασιλείου, “δηλαδή της χώρας η οποία υπερηφανεύεται για την έκθεση στο Βρετανικό Μουσείο που περιλαμβάνει τα μάρμαρα του Παρθενώνα”. Όπως σχολιάζει: “Αυτό που δεν είναι σαφές στην όλη υπόθεση είναι ο λόγος για τον οποίο τα διεθνή ΜΜΕ προσδιορίζουν έναν τάφο από την περίοδο του μακεδονικού βασιλείου χρησιμοποιώντας τους όρους ‘Ελλάδα’ και ‘ελληνικός’, χωρίς να αναφέρουν πότε η Ελλάδα πάτησε επίσημα το πόδι της στη Μακεδονία και σε οποιαδήποτε περιοχή βορείως του Ολύμπου κατά τη διάρκεια ολόκληρης αυτής της περιόδου, δηλαδή από την εποχή της αρχαίας Μακεδονίας μέχρι και το 1912. Προφανώς πρόκειται για ερασιτεχνισμό και φοβερή άγνοια των μεγάλων διεθνών ενημερωτικών ΜΜΕ, τα οποία έχουν πρόβλημα με βασικούς όρους ιστορίας”.
Πάντως στα Σκόπια οι κυρίαρχοι κύκλοι δεν χάνουν την ευκαιρία για πικρόχολα σχόλια ακόμη και σχετικά με την οικονομική κατάσταση στην Ελλάδα. Ανταπόκριση του φιλοκυβερνητικού τηλεοπτικού σταθμού Kanal5 από την Αθήνα μεταξύ πολλών άλλων αναφέρεται στους χιλιάδες Έλληνες που μεταβαίνουν καθημερινά στις παραμεθόριες πόλεις της “Μακεδονίας” για την αγορά βασικών τροφίμων αλλά και υπηρεσιών, κυρίως οδοντιατρικών.
Ψάχνουν τον τάφο του Μεγαλέξανδρου στην... ΠΓΔΜ
Παράλληλα όμως οι γείτονες -και προφανώς για αντιπερισπασμό- αναφέρονται στις δικές τους εκτιμήσεις ότι ο τάφος του Μεγάλου Αλεξάνδρου βρίσκεται... κάπου στην ΠΓΔΜ. Ο καθηγητής Αριστοτέλ Τέντοφ, για παράδειγμα, συμμετέχει στις έρευνες στο γεώγλυφο του Όβτσε Πόλε και υποστηρίζει ότι ο τάφος του Μεγάλου Αλεξάνδρου βρίσκεται στο Σβέτι Νίκολε της ΠΓΔΜ.
Η εφημερίδα “Ουτρίνσκι Βέσνικ” παραθέτει δηλώσεις του πρώην επικεφαλής της διεύθυνσης Προστασίας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της ΠΓΔΜ Πάσκο Κούζμαν, ο οποίος επισημαίνει ότι “μπορεί μόνο να ειπωθεί πως η Αμφίπολη, σε κάθε περίπτωση, βρίσκεται στη Μακεδονία. Συνεπώς, πρέπει να χαιρόμαστε όλοι με τη συγκεκριμένη ανακάλυψη”. Να σημειωθεί ότι ο Κούζμαν εκτίει ποινή φυλάκισης τριών ετών για την υπόθεση αρχαιοκαπηλίας “Φάλαγγα 2”. Ο ίδιος είχε δηλώσει δημόσια ότι ο τάφος του Μεγάλου Αλεξάνδρου βρίσκεται σε “μακεδονικό” έδαφος και ότι δεν είναι η κατάλληλη στιγμή να τον αποκαλύψει γιατί “θα ξεσπάσει τρίτος παγκόσμιος πόλεμος”.
Τέλος, ρεπορτάζ του κρατικού τηλεοπτικού σταθμού MTV προαναγγέλλει “κοσμοϊστορική” αρχαιολογική ανακάλυψη στην κορυφή Βίσοκα στο Μαρίοβο του Πρίλεπ, καθώς, όπως δείχνουν οι αρχαιολογικές έρευνες, “εκεί κρύβεται πιθανότατα η τέταρτη μακεδονική πρωτεύουσα, η Πελαγονία” - πέραν δηλαδή της Πέλλας, της Αμφίπολης και της Θεσσαλονίκης.
Του Κώστα Καντούρη
kantouris@hotmail.com
Φωτογραφίες: Αλέξανδρος Αβραμίδης
Ο παροξυσμός που έχει παρατηρηθεί το τελευταίο διάστημα με φόντο τις αρχαιολογικές ανακαλύψεις στην ιστορική περιοχή της Αμφίπολης Σερρών είναι πρωτόγνωρος. Εκτός των οικοπέδων και των χωραφιών οι ντόπιοι επιχειρούν να κερδίσουν κάποια χρήματα από την αύξηση των επισκεπτών βασισμένοι στις εμπορικές και αγροτικές δραστηριότητές τους, πουλώντας σε πάγκους από φιστίκια μέχρι αμύγδαλα και φασόλια, άλλοι προσπαθούν να κερδίσουν μία θέση “πρώτο τραπέζι” στην αγροτική περιοχή των ερευνών, στήνοντας μία καντίνα και κάνοντας αιτήσεις στο δήμο. Παροξυσμός επικρατεί κυρίως στο διαδίκτυο. Εκτός των αρχαίων νομισμάτων της Αμφίπολης, που έχουν πλέον περίοπτη θέση σε διαδικτυακές πωλήσεις, ακόμη και εμπορικών ιστοσελίδων, τελευταία στοιχηματικές εταιρείες ποντάρουν για το ποιος είναι ο ένοικος του τάφου, ενώ στα social media η κατάσταση έχει ξεφύγει με τη διακίνηση μέχρι και… τραγουδιών για τις ιστορικές ανακαλύψεις. Την ίδια ώρα ορισμένοι καταβάλλοντας λίγα χρήματα “δέσμευσαν” διαδικτυακές ονομασίες που σχετίζονται με την περιοχή.
“Είναι αλήθεια ότι ήρθαν μεσίτες και ρωτούν για χωράφια και οικόπεδα, μέχρι και για ένα σπίτι μέσα στο χωριό ρώτησαν”. Ο πρόεδρος της δημοτικής ενότητας Μεσολακκιάς Αθανάσιος Ζουρνατζής επιβεβαίωσε στη “ΜτΚ” το ενδιαφέρον μεσιτών και επενδυτών για τα φιλέτα του χωριού, τα οποία κάποιοι αετονύχηδες επιχειρούν να εκμεταλλευτούν, πριν ακόμη να ολοκληρωθεί το ανασκαφικό έργο και αποκαλυφθεί η ταυτότητα του ή των ενοίκων του μεγαλεπήβολου αρχαίου τάφου. Το ενδιαφέρον όμως δεν περιορίζεται στη Μεσολακκιά, αλλά επεκτείνεται και στις κοντινές παραλίες του στρυμονικού κόλπου των Κερδυλλίων και της Τούζλας. “Υπάρχει ενδιαφέρον για οικόπεδα και χωράφια”, επιβεβαίωσε από την πλευρά του και ο δήμαρχος Αμφίπολης Κ. Μελίτος. “Δεν έγιναν όμως διαπραγματεύσεις. Κανείς σοβαρός επενδυτής δεν θα κάνει κίνηση χωρίς τα τελικά δεδομένα των ανασκαφών, αν δεν ξέρει τι θα απαλλοτριωθεί στην περιοχή”, συμπλήρωσε. Ωστόσο και ο ίδιος αποκάλυψε πως πάγωσε τις διαπραγματεύσεις για την πώληση ενός παραλιακού οικοπέδου που έχει στην ιδιοκτησία του λόγω των εξελίξεων. “Και στα παράλια έχουν σταματήσει οι αγοραπωλησίες. Πιστεύω πως εκεί θα προσανατολιστεί το ενδιαφέρον στη συνέχεια, καθώς στη Μεσολακκιά δεν υπάρχουν οι υποδομές να υποστηρίξουν επισκέψεις τουριστών”, ανέφερε ο δήμαρχος.
“ΔΕΝ ΠΟΥΛΑΜΕ”
Οι κάτοικοι που έχουν χωράφια σε πολύ μικρή απόσταση από τον τύμβο του Καστά έχουν αντιληφθεί το ενδιαφέρον και δεν σκέφτονται να πουλήσουν ούτε μέτρο γης τουλάχιστον τώρα. Οι περισσότεροι πιστεύουν ότι τα κτήματά τους θα απαλλοτριωθούν λόγω της ανάπτυξης στους γύρω χώρους του τύμβου. Άλλοι θεωρούν ότι οι τιμές των 250 έως και 500 ευρώ το στρέμμα είναι πολύ χαμηλές πλέον. Και δεν διστάζουν να μιλήσουν για πωλήσεις που μπορούν να φτάσουν έως και τα 5.000 ευρώ το στρέμμα.
Ο 44χρονος Απόστολος Σαλόνης έχει έναν αμυγδαλεώνα κοντά στα 2 στρέμματα. Το χωράφι θεωρείται φιλέτο, καθώς έχει καθαρή θέα προς τον ιστορικό τύμβο, ευρισκόμενο ακριβώς στον απέναντι λόφο. Ζει στη Θεσσαλονίκη και την περασμένη εβδομάδα επισκέφθηκε τη Μεσολακκιά, προκειμένου να βοηθήσει στη συγκομιδή των αμυγδάλων. “Δεν ήρθε κανείς να ζητήσει τίποτε. Αλλά εσείς πιστεύετε ότι θα πουλούσαμε;”, λέει μιλώντας στη “ΜτΚ”. “Οι τιμές είναι λογικό να εκτοξεύονται. Εμείς στην οικογένεια απλώς αστειευόμαστε ακόμη με την εξέλιξη και ότι έχουμε το χωράφι. Άλλωστε η περιοχή δεν επιτρέπει να χτίσεις, έτσι νομίζω, είναι αρχαιολογική, άντε να βάλεις κανένα λυόμενο”, πρόσθεσε.
Το ενδιαφέρον επιβεβαίωσε στη “ΜτΚ” και ο κτηματομεσίτης Νίκος Κουρτίδης, ο οποίος δραστηριοποιείται στην περιοχή. “Υπάρχει ενδιαφέρον κυρίως για μικρές εμπορικές επιχειρήσεις, καφετέριες, εστιατόρια και τέτοια. Όμως είναι ακόμη φιλολογικό, δεν έγινε ακόμη πράξη. Πάντως μας έχουν ρωτήσει και κάναμε διερεύνηση”, τόνισε. Διευκρίνισε πως η αγορά στην περιοχή είναι παγωμένη, καθώς “οι άνθρωποι είναι σφιγμένοι. Περιμένουν. Δεν θέλουν να πουλήσουν τώρα κάτι σε μία τιμή και μετά να διπλασιαστεί”.
Στο δημοτικό αναψυκτήριο της Μεσολακκιάς, στο οποίο η κίνηση τελευταία έχει αυξηθεί κατακόρυφα και οι εισπράξεις δεν περιορίζονται στα ούζα με μεζέ των ντόπιων, οι ηλικιωμένοι συνταξιούχοι έχουν τον πρώτο λόγο να απαντήσουν στις φήμες. “Μην ακούτε κανέναν. Όλα τα χωράφια κοντά στον τάφο θα απαλλοτριωθούν. Ποιος θα πουλήσει τέτοια εποχή;”, επισήμανε ο 83χρονος Αθανάσιος Ντρούβος. Άλλοι πάντως στην ίδια παρέα είπαν πως άκουσαν ότι ένας αμυγδαλεώνας-φιλέτο με φόντο το λόφο Καστά ήδη πωλείται προς 5.000 ευρώ το στρέμμα, όταν η αντικειμενική αξία του και οι μέχρι τώρα πωλήσεις δεν θα ξεπερνούσαν τα 300 ευρώ.
ΟΙ ΚΑΦΕΤΕΡΙΕΣ ΤΩΝ… ΑΡΧΑΙΩΝ
Στο δρόμο για τη Δράμα, στο ύψος της Μεσολακκιάς και πριν να μπεις στο χωριό, μία καφετέρια προβάλλει μία μεγάλη πινακίδα με την επωνυμία της, “Εννέα οδοί”, προφανώς παραπέμποντας στην αρχαία Ιστορία της περιοχής. Λίγα χιλιόμετρα μακρύτερα, μέσα στον οικισμό της Αμφίπολης, μία άλλη καφετέρια έχει την ονομασία “Ρωξάνη”. Ονομάστηκε έτσι πριν από δύο χρόνια, όταν άρχισαν οι ανασκαφές από την ομάδα της Κατερίνας Περιστέρη και έντονα ακουγόταν στην περιοχή το όνομα της συζύγου του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Οι κάτοικοι στην ευρύτερη περιοχή, ειδικά στη Μεσολακκιά, είναι φανερό ότι βρίσκονται σε εγρήγορση… ανάπτυξης. Η επίσκεψη του Συλλόγου Γυναικών στο δήμαρχο την περασμένη Πέμπτη είχε αυτό το σκοπό. Τη διαχείριση των τουριστικών ροών. Ακόμη και τώρα, που είναι φθινόπωρο, οι τουρίστες εξακολουθούν να επισκέπτονται τον τύμβο Καστά και αρκετοί σταματούν στο δημοτικό αναψυκτήριο στο κέντρο της Μεσολακκιάς. “Υπάρχει ένας προβληματισμός για το σχεδιασμό στην περιοχή, αυτόν εξέφρασαν οι γυναίκες. Συζήτησαν πώς μπορούμε να οργανώσουμε ιδιωτικές επιχειρήσεις ακόμη και με συμμετοχή ετεροδημοτών του χωριού, που ενδεχομένως να θέλουν να επιστρέψουν”, είπε ο κ. Μελίτος.
Πάντως ο δήμος ήδη έβαλε αναπτυξιακή πλώρη. Όπως αποκάλυψε ο δήμαρχος, επιδιώκουν να επαναλειτουργήσουν το αναπτυξιακό πρόγραμμα της Αναπτυξιακής Εταιρείας Σερρών και να δοθεί προτεραιότητα στα συγκεκριμένα χωριά. “Η επιδίωξή μας είναι να αναδειχθεί όλος ο αρχαιολογικός χώρος της αρχαίας Αμφίπολης και όχι μόνον ο τύμβος”, τόνισε ο δήμαρχος, σημειώνοντας με νόημα πως οποιαδήποτε κίνηση για το διαχειριστικό σχέδιο θα γίνει σε συνεργασία με την αρχαιολογική υπηρεσία. “Εμείς πρώτα θα είμαστε δίπλα στις ανασκαφές. Πρώτα θα έχουμε αυτά τα δεδομένα και μετά τα υπόλοιπα. Και ό,τι χρειαστούν οι αρχαιολόγοι θα το έχουν”, κατέληξε.
FAST TRACK Από τις καντίνες μέχρι τα… φασόλια
Οι πρώτες κινήσεις άμεσης… ανάπτυξης ήδη έχουν γίνει στη Μεσολακκιά, αν και οι φήμες οργιάζουν μεταξύ των θαμώνων στο δημοτικό αναψυκτήριο. Ακούστηκε ότι περίπου 100, οι περισσότεροι εκτός Μεσολακκιάς, έχουν υποβάλει αιτήσεις για εγκατάσταση καντίνας. Η αλήθεια είναι πως οι αιτήσεις είναι μόνον δύο, όπως φαίνεται από το πρωτόκολλο του δήμου, και δεν πρόκειται να εξεταστούν πριν από την ολοκλήρωση των ανασκαφών.
Από την άλλη οι αγρότες επιχειρούν να βελτιώσουν τις πωλήσεις τους. Ο 42χρονος Τάσος Βαρύτης παράγει αμύγδαλα, ρεβίθια και φασόλια. Κάθε χρόνο είχε μόνιμους πελάτες στην ευρύτερη περιοχή και τα πουλούσε. Τώρα πουλά την ίδια ποσότητα πιο γρήγορα. Το σπίτι του βρίσκεται στο δρόμο της Μεσολακκιάς, που οδηγεί στον τύμβο Καστά. Ανάρτησε χειρόγραφες πινακίδες και σε ένα τραπέζι έχει τα προϊόντα που πουλά. “Δεν κέρδισα περισσότερα χρήματα. Απλώς τα πουλάω πιο εύκολα”, ανέφερε στη “ΜτΚ”. “Τώρα περνούν οι επισκέπτες και σταματούν στο σπίτι, για να ψωνίσουν. Υπάρχει ενδιαφέρον και εγώ θα ταλαιπωρηθώ λιγότερο”, σημείωσε.
Λίγα χιλιόμετρα πιο μακριά, στις όχθες του Στρυμόνα, λίγο πριν από τις εκβολές του στον κόλπο, βρίσκεται το λιοντάρι της Αμφίπολης. Οι επισκέπτες έχουν αυξηθεί πολύ στο μνημείο, καθώς η φήμη του πλέον συνδυάζεται με τις ανακαλύψεις στο λόφο Καστά. Απέναντι από το λιοντάρι έχει στήσει ένα τραπέζι ο παραγωγός φιστικιών Ανέστης Παυλίδης. “Φιστίκια Στρυμονικού”, γράφει η πινακίδα. Δεν είναι η πρώτη χρονιά που πουλά την παραγωγή του στο λιοντάρι. “Ήμουν και πέρυσι εδώ, αλλά φέτος έρχονται πολλοί τουρίστες από την Αμερική, την Ισπανία, τη Γαλλία”, υποστηρίζει. Όπως ο ίδιος είπε, οι πωλήσεις φέτος έχουν αυξηθεί σε ποσοστό που φτάνει το 30%.
ΙΝΤΕΡΝΕΤ Από το στοίχημα μέχρι τα νομίσματα
Η Αμφιπολη-μάνια έχει ξεπεράσει εδώ και καιρό τα ελληνικά σύνορα. Λόγω των διαστάσεων που πήρε το θέμα των αρχαιολογικών ανασκαφών με τα διαρκή δημοσιεύματα στα διεθνή μέσα ενημέρωσης έχει κεντρίσει αντίστοιχα και το ενδιαφέρον των… κερδοσκόπων. Δεν είναι τυχαίο πως ιστοσελίδες -ακόμη και εμπορικές- λανσάρουν αρχαία νομίσματα της Αμφίπολης στις διαδικτυακές προθήκες τους και τα βγάζουν σε πλειστηριασμό, ανεξαρτήτως του εάν πρόκειται για προϊόντα αρχαιοκαπηλίας.
Τελευταία στο διαδίκτυο η υπόθεση του αρχαίου τάφου ευτελίστηκε, καθώς στοιχηματική εταιρεία στο ίντερνετ ανήρτησε στοιχηματικό διαγωνισμό για τις πιθανότητες του ενοίκου του τάφου, όταν αυτός αποκαλυφθεί. Στα πονταρίσματα με διάφορες αποδόσεις ασφαλώς βρίσκεται ο Μέγας Αλέξανδρος αλλά και διάφορα άλλα ονόματα. Η Ρωξάνη, ο γιος του Αλέξανδρου, η Ολυμπιάδα, ο Νέαρχος και άλλοι έχουν διαφορετικές αποδόσεις ανάλογα με τις πιθανότητες που δίνουν οι στοιχηματζήδες.
Και δεν είναι μόνον αυτό. Στο διαδίκτυο και ειδικά στα social media χιλιάδες αναρτήσεις γελοιοποιούν το μυστήριο του τάφου, φτάνοντας στο σημείο να παραφράζουν στο twitter ελληνικά τραγούδια διαμορφώνοντας τους στίχους με βάση τις ανασκαφές. Και όλα αυτά, ενώ τελευταία άρχισαν να γίνονται αναφορές μέχρι και στην πρωταγωνίστρια της σειράς “Ζήνα” αναρτώντας το επεισόδιο που υποτίθεται ότι αφορά περιπέτειες της “αρχαίας ηρωίδας” στην Αμφίπολη.
Πάντως στο ίντερνετ ήδη εμφανίστηκαν οι πρώτοι αετονύχηδες, οι οποίοι δέσμευσαν λογαριασμούς ιστοσελίδων που στην ονομασία τους έχουν την Αμφίπολη και τον τύμβο στον οποίο εξελίσσονται οι έρευνες. Δεν είναι τυχαίο πως σελίδες με την ονομασία “Αμφίπολη” σε λατινικούς χαρακτήρες και με διαφορετικές μορφές είτε εμφανίζονται ότι βρίσκονται “υπό κατασκευή” είτε διακρίνεται ότι είναι έτοιμες να πουληθούν. Ακόμη μία ιστοσελίδα παρουσιάζεται ενεργή έχοντας όμως μόνον στοιχεία προερχόμενα από διαδικτυακές εγκυκλοπαίδειες και τις ανακοινώσεις του υπουργείου Πολιτισμού.
ΑΝΑΣΚΑΦΗ Με προσεκτικές και μελετημένες κινήσεις
Μετά τις εκθαμβωτικές Καρυάτιδες, ο τύμβος του λόφου Καστά στην Αμφίπολη δεν αποκάλυψε άλλα εντυπωσιακά ευρήματα, αφού η προτεραιότητα δόθηκε, για λόγους προστασίας του μνημείου, στις εργασίες στερέωσης. Ωστόσο, την παράσταση κι από την ίδια την αρχαιολογική “συγκομιδή” ίσως και να έκλεψαν οι δηλώσεις της επικεφαλής της ανασκαφής Κατερίνας Περιστέρη.
Οι εργασίες εσωτερικά αλλά και εξωτερικά του τύμβου ήταν επιβεβλημένες για τη θωράκιση του μνημείου και την απρόσκοπτη συνέχιση του αρχαιολογικού έργου. Είναι χαρακτηριστική η φράση γνωστού αρχαιολόγου στη “ΜτΚ”: “Όλα πρέπει να γίνουν με αργούς ρυθμούς, προσεκτικές και μελετημένες κινήσεις τόσο για την προστασία των εργαζομένων όσο και για το ίδιο το μνημείο, έτσι ώστε να μην έχουμε απρόοπτα και ανεπιθύμητα”, όπως τόνισε.
Η σχολαστική αυτοψία του τρίτου θαλάμου του μνημείου είχε ξεκινήσει από τη Δευτέρα. Μετά τα σοβαρά προβλήματα που διαπιστώθηκαν στην κατάστασή του, αποφασίστηκε τελικά η είσοδος να επιχειρηθεί με άλλον τρόπο, δηλαδή από το θύρωμα του τρίτου διαφραγματικού τοίχου και όχι από το άνοιγμα που υπάρχει. Όλα αυτά ασφαλώς αφού διασφαλιστεί η υποστύλωση και αντιστήριξη του μνημείου. Εξάλλου, πολυαναμενόμενη είναι και η πλήρης αποκάλυψη των Καρυάτιδων μετά την αφαίρεση της άμμου, γεγονός που κύκλοι του υπουργείου Πολιτισμού δεν απέκλειαν να γίνει εντός του Σαββάτου ή της σημερινής ημέρας.
Άγνωστο μέχρι την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές παρέμενε το χρονοδιάγραμμα των εργασιών, έτσι ώστε να ξεκινήσει ξανά η ανασκαφή, ωστόσο έγινε γνωστό ότι η διεπιστημονική ομάδα ενισχύθηκε με την προσθήκη σ’ αυτή ενός γεωλόγου - σπηλαιολόγου του υπουργείου Πολιτισμού, αλλά και του διευθυντή αναστήλωσης της αρχαιολογικής υπηρεσίας του ΥΠΠΟΑ.
Κατερίνα Περιστέρη: “Πάντα έλεγα ότι είναι ταφικός περίβολος”
Και ενώ προχωρούσε η “θωράκιση” του μνημείου, τη δική της προστασία από τα κακόβουλα σχόλια επιχείρησε με δηλώσεις της την περασμένη Πέμπτη στο μουσείο της Αμφίπολης η προϊσταμένη της ΚΗ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων κι επικεφαλής της ανασκαφής Κατερίνα Περιστέρη. Επέμεινε ότι το μνημείο είναι μακεδονικός τάφος, επαναλαμβάνοντας για άλλη μια φορά ότι η χρονολόγησή του είναι στο τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα π.Χ., δίνοντας έτσι απάντηση σε συναδέλφους της αρχαιολόγους που τοποθετούν τον τύμβο στους ρωμαϊκούς χρόνους ή κάποια άλλη εποχή. Δήλωσε αγανακτισμένη με όσους αρχαιολόγους επιζητούν “πέντε λεπτά δημοσιότητας” με δηλώσεις τους στα κανάλια “χωρίς να έχουν επισκεφθεί τον χώρο της ανασκαφής, ούτε και να έχουν δει το μνημείο”.
Συγκινητική ήταν όμως και η περιγραφή της για τη στιγμή της αποκάλυψης των Καρυάτιδων: “Ήμασταν βουρκωμένοι, όχι μόνο εγώ αλλά και οι εργάτες, όλοι όσοι δουλεύουμε εκεί, όταν βλέπαμε σιγά σιγά να βγαίνουν τα κεφαλάκια, μας πιάσαν τα κλάματα, ήταν επόμενο…”.
Μίλησε επίσης για απόλυτη δικαίωσή της. “Πάντα έλεγα ότι είναι ταφικός περίβολος και μερικοί αρχαιολόγοι με κοιτάγανε με μισό μάτι. Αισθάνομαι πραγματικά απόλυτα δικαιωμένη που βγαίνει και ένας τέτοιος τάφος που ακόμα προχωρούμε και έχουμε πολλά να δούμε από αυτόν” είπε.
Τέλος, για την πιθανή ή όχι σύληση του τάφου η αρχαιολόγος επισήμανε: “Οι θάλαμοι είναι γεμισμένοι και έχουμε τα σφραγίσματα. Όλα αυτά δηλώνουν ότι έγινε ένας τεράστιος αγώνας για να μην μπορέσει να μπει άνθρωπος μέσα. Ακόμη και να μπήκαν οι τυμβωρύχοι στα αρχαία χρόνια, στα ρωμαϊκά χρόνια, κάπου θα βρω τα κοκαλάκια τους, δεν περνάει τίποτα, στα ρωμαϊκά χρόνια πού γίναν οι καταστροφές δεν ξέρουμε”.
Πλήγμα στην επιχείρηση “εξαρχαϊσμού” του Γκρούεφσκι
Του Μπάμπη Μπίκα
Τα τελευταία οκτώ χρόνια στην ΠΓΔΜ, που στη διακυβέρνηση της χώρας βρίσκεται ο πρωθυπουργός Νίκολα Γκρούεφσκι, επιχειρήθηκε μια μεγάλη στροφή στο κυρίαρχο δόγμα της εθνικής ιστοριογραφίας των Σκοπίων. Επί ενιαίας Γιουγκοσλαβίας, από την κομμουνιστική ελίτ της Δημοκρατίας αυτής υποστηριζόταν η αρχαία μακεδονική κληρονομιά και η μετέπειτα πρόσμιξή της με το σλαβικό στοιχείο - θέση την οποία συνέχισαν και οι Σοσιαλδημοκράτες.
Τώρα όμως οι εθνικιστές του κυβερνώντες ΒΜΡΟ ισχυρίζονται πως η σημερινή “μακεδονική” ταυτότητα έλκει την καταγωγή της απευθείας από την αρχαία Μακεδονία -που δεν ήταν ελληνική- και πως οι σημερινοί κάτοικοι της ΠΓΔΜ είναι αυτοί που αποτελούν την ιστορική συνέχεια εκείνων των αρχαίων Μακεδόνων. Γι’ αυτό και όλα αυτά τα χρόνια της πρωθυπουργίας Γκρούεφσκι τα Σκόπια έχουν γεμίσει από κάθε λογής αγάλματα και κατασκευές που παραπέμπουν σε μακεδόνες στρατηγούς, όπως λ.χ. ο έφιππος στρατηλάτης που... θυμίζει τον Μέγα Αλέξανδρο.
Όμως η αρχαιολογική ανασκαφή και τα αποκαλυπτόμενα στην Αμφίπολη έρχονται να φέρουν πλήγμα στη σημερινή κυρίαρχη άποψη των Σκοπίων, όπως σχολιάζουν στη “ΜτΚ” ελληνικοί διπλωματικοί παράγοντες που παρακολουθούν τα της γείτονος. Αυτό δείχνει, όπως σημειώνουν, και ο τρόπος κάλυψης στα μέσα ενημέρωσης των Σκοπίων, αλλά και οι δηλώσεις-αναλύσεις διαφόρων δημοσίων παραγόντων και ειδικών που εμφανίζονται στις εφημερίδες ή σε διάφορες ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές. Είναι έκδηλος ο φόβος για το τι μπορεί να κρύβεται στο εσωτερικό του τύμβου στην Αμφίπολη. Το πρώτο κύμα αναφορών στα ΜΜΕ καταγράφεται στις αρχές Αυγούστου, αλλά κορυφώνεται με την επίσκεψη του έλληνα πρωθυπουργό στον χώρο των ανασκαφών. Το ενδιαφέρον αναζωπυρώνεται με τις αναφορές του Αντώνη Σαμαρά κατά την επίσκεψη στη ΔΕΘ.
Η θεωρία περί μακεδονικού πολιτισμού που δεν είναι μέρος του ελληνικού ήρθε ξανά στην επικαιρότητα στα Σκόπια. Μπροστά δε στο ενδεχόμενο οι όποιες ανακαλύψεις στην Αμφίπολη να μην μπορούν να αντικρουστούν από το νέο εθνικό δόγμα της ηγεσίας της ΠΓΔΜ, άρχισαν οι αναφορές ακαδημαϊκών και αναλυτών σε ευρήματα τα οποία, όπως και να έχει, είναι... μακεδονικά (δηλαδή όχι ελληνικά, μέρος του ελληνικού πολιτισμού). Καθόλου τυχαία, σύμφωνα και με ντόπιους πολιτικούς παρατηρητές ή αναλυτές των ΜΜΕ.
Στα Σκόπια καταφέρονται κατά διεθνών ΜΜΕ και... της Ελλάδας της κρίσης
Οι ανασκαφές στην Αμφίπολη έχουν κεντρίσει το ενδιαφέρον ξένων ΜΜΕ και διεθνών πρακτορείων ειδήσεων, που αφιερώνουν εκτενείς αναφορές και αξιοσημείωτους σχολιασμούς, όπως το BBC, οι βρετανικές εφημερίδες “Τέλεγκραφ” και “Γκάρντιαν”, η “Ουάσιγκτον Ποστ”, η γαλλική “Φιγκαρό”, το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων, οι “Ιντερνάσιοναλ Μπίζνες Τάιμς”, το ABS News, το Fox News, το Ασοσιέιτεντ Πρες, το Ρόιτερς, τα γερμανικά “Φόκους”, “DPA” και “Ζιντόιτσε Τσάιτουνγκ”, καναδικά ΜΜΕ και πολλά άλλα.
Στα Σκόπια τις προηγούμενες μέρες άρχισαν να καταφέρονται ακόμη και κατά των διεθνών μέσων ενημέρωσης, τα οποία εγκαλούν ότι προβάλλουν την ελληνικότητα της μακεδονικής πολιτιστικής κληρονομιάς και ταυτότητας. Χαρακτηριστικά η φιλοκυβερνητική εφημερίδα “Ντνέβνικ” ερωτά πρωτοσέλιδα πριν λίγες μέρες: “Πώς κατέστη ελληνικός ο τάφος στην Αμφίπολη από την εποχή της Μακεδονίας;”. Καταγγέλλει δε ορισμένα βρετανικά και αμερικανικά ΜΜΕ (όπως το BBC, την “Ουάσιγκτον Ποστ” και τους “Ιντερνάσιοναλ Μπίζνες Τάιμς” για “ερασιτεχνισμό” και “πλήρη άγνοια της ιστορίας”. Η εφημερίδα των Σκοπίων υποστηρίζει ότι τα βρετανικά και τα αμερικανικά ΜΜΕ “μετονόμασαν αδαώς τον μακεδονικού τύπου τάφο σε ελληνικό”. Σχολιάζει δε ως εξής: “Υπήρξαν και συνεχίζουν να υπάρχουν κάθε είδους θέσεις και απόψεις. Ωστόσο, κανένας επιστήμονας (ακόμη και στην Ελλάδα) δεν αμφισβήτησε τον όρο ‘μακεδονικός τάφος’, δηλαδή το γεγονός πως εκεί έχει ενταφιαστεί κάποια μεγάλη προσωπικότητα από τη μακεδονική δυναστεία. Αυτό υπογραμμίστηκε με σαφήνεια παντού. Ακόμη και ο έλληνας πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς, ο οποίος επισκέφθηκε αυτή την τοποθεσία, δήλωσε ότι η μακεδονική γη δεν παύει να μας εκπλήσσει”.
Επίσης, η “Ντνέβνικ” εκτιμά πως δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι οι παραπάνω αναφορές προέρχονται κυρίως από ΜΜΕ του Ηνωμένου Βασιλείου, “δηλαδή της χώρας η οποία υπερηφανεύεται για την έκθεση στο Βρετανικό Μουσείο που περιλαμβάνει τα μάρμαρα του Παρθενώνα”. Όπως σχολιάζει: “Αυτό που δεν είναι σαφές στην όλη υπόθεση είναι ο λόγος για τον οποίο τα διεθνή ΜΜΕ προσδιορίζουν έναν τάφο από την περίοδο του μακεδονικού βασιλείου χρησιμοποιώντας τους όρους ‘Ελλάδα’ και ‘ελληνικός’, χωρίς να αναφέρουν πότε η Ελλάδα πάτησε επίσημα το πόδι της στη Μακεδονία και σε οποιαδήποτε περιοχή βορείως του Ολύμπου κατά τη διάρκεια ολόκληρης αυτής της περιόδου, δηλαδή από την εποχή της αρχαίας Μακεδονίας μέχρι και το 1912. Προφανώς πρόκειται για ερασιτεχνισμό και φοβερή άγνοια των μεγάλων διεθνών ενημερωτικών ΜΜΕ, τα οποία έχουν πρόβλημα με βασικούς όρους ιστορίας”.
Πάντως στα Σκόπια οι κυρίαρχοι κύκλοι δεν χάνουν την ευκαιρία για πικρόχολα σχόλια ακόμη και σχετικά με την οικονομική κατάσταση στην Ελλάδα. Ανταπόκριση του φιλοκυβερνητικού τηλεοπτικού σταθμού Kanal5 από την Αθήνα μεταξύ πολλών άλλων αναφέρεται στους χιλιάδες Έλληνες που μεταβαίνουν καθημερινά στις παραμεθόριες πόλεις της “Μακεδονίας” για την αγορά βασικών τροφίμων αλλά και υπηρεσιών, κυρίως οδοντιατρικών.
Ψάχνουν τον τάφο του Μεγαλέξανδρου στην... ΠΓΔΜ
Παράλληλα όμως οι γείτονες -και προφανώς για αντιπερισπασμό- αναφέρονται στις δικές τους εκτιμήσεις ότι ο τάφος του Μεγάλου Αλεξάνδρου βρίσκεται... κάπου στην ΠΓΔΜ. Ο καθηγητής Αριστοτέλ Τέντοφ, για παράδειγμα, συμμετέχει στις έρευνες στο γεώγλυφο του Όβτσε Πόλε και υποστηρίζει ότι ο τάφος του Μεγάλου Αλεξάνδρου βρίσκεται στο Σβέτι Νίκολε της ΠΓΔΜ.
Η εφημερίδα “Ουτρίνσκι Βέσνικ” παραθέτει δηλώσεις του πρώην επικεφαλής της διεύθυνσης Προστασίας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της ΠΓΔΜ Πάσκο Κούζμαν, ο οποίος επισημαίνει ότι “μπορεί μόνο να ειπωθεί πως η Αμφίπολη, σε κάθε περίπτωση, βρίσκεται στη Μακεδονία. Συνεπώς, πρέπει να χαιρόμαστε όλοι με τη συγκεκριμένη ανακάλυψη”. Να σημειωθεί ότι ο Κούζμαν εκτίει ποινή φυλάκισης τριών ετών για την υπόθεση αρχαιοκαπηλίας “Φάλαγγα 2”. Ο ίδιος είχε δηλώσει δημόσια ότι ο τάφος του Μεγάλου Αλεξάνδρου βρίσκεται σε “μακεδονικό” έδαφος και ότι δεν είναι η κατάλληλη στιγμή να τον αποκαλύψει γιατί “θα ξεσπάσει τρίτος παγκόσμιος πόλεμος”.
Τέλος, ρεπορτάζ του κρατικού τηλεοπτικού σταθμού MTV προαναγγέλλει “κοσμοϊστορική” αρχαιολογική ανακάλυψη στην κορυφή Βίσοκα στο Μαρίοβο του Πρίλεπ, καθώς, όπως δείχνουν οι αρχαιολογικές έρευνες, “εκεί κρύβεται πιθανότατα η τέταρτη μακεδονική πρωτεύουσα, η Πελαγονία” - πέραν δηλαδή της Πέλλας, της Αμφίπολης και της Θεσσαλονίκης.
http://www.makthes.gr/news/reportage/126653/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου