Παλιά τα πράγματα στη Μέση Ανατολή ήταν απλά. Οι εξελίξεις ερμηνεύονταν με την ανάγκη της Δύσης να ελέγχει το πετρέλαιο της περιοχής, καθώς και με την ισραηλινο-αραβική διαμάχη. Η κατάρρευση της ΕΣΣΔ και η ανάδειξη μίας μόνον υπερδύναμης έκαναν τα πράγματα για περίπου 20 χρόνια ακόμη πιο απλά.
Σήμερα όμως, η εξόντωση του Ιρανού στρατηγού Κασέμ Σολεϊμανί, που συγκρίνεται ως προς τις εσωτερικές και εξωτερικές επιπτώσεις της επί του Ιράν με την 11η Σεπτεμβρίου των ΗΠΑ, λειτούργησε σαν ξαφνική ανάδυση ενός παγόβουνου, αναδεικνύοντας απότομα μια κατάσταση υπερβολικά περίπλοκη, όπου μανιχαϊστικές προσεγγίσεις "καλοί εναντίον κακών" απλά δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα.
Βασικά δεδομένα του γεωπολιτικού παζλ:
- Η επένδυση της ανθρωπότητας στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας έχει μειώσει τη σημασία του πετρελαίου και αναδείξει το φυσικό αέριο, το μόνο ορυκτό καύσιμο που λειτουργεί ως ισχύς βάσης για τις ΑΠΕ.
- Φυσικό αέριο δεν έχουν όλες οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες της Μέσης Ανατολής. Μπορούν να ανταγωνιστούν τη ρωσική παραγωγή μόνο το Κατάρ και, κυρίως, το Ιράν.
- Το Ιράν παραμένει η μόνη ισχυρή μουσουλμανική χώρα της περιοχής που επιδιώκει ενεργά την καταστροφή του Ισραήλ.
- Η θρησκευτικού και εθνολογικού περιεχομένου διαμάχη του σιιτικού-περσικού Ιράν με τα σουνιτικά-αραβικά κράτη οδήγησε σε ανομολόγητη συμμαχία των τελευταίων, ιδίως της Σαουδικής Αραβίας, με το Ισραήλ.
- Η ανατροπή του Σαντάμ Χουσεΐν, σουνίτη δικτάτορα του Ιράκ, χώρας αραβικής με σαφή όμως σιιτική πλειοψηφία, έπληξε καίρια τους σουνίτες, καθώς σε συνθήκες δημοκρατίας η σιιτική πλειοψηφία κατέστησε το Ιράκ δορυφόρο του Ιράν.
- Ο έλεγχος και της Συρίας από τους, συγγενείς προς τον σιιτισμό, αλαουίτες του Άσαντ, δημιούργησε το λεγόμενο "σιιτικό τόξο" Ιράν-Ιράκ-Συρίας μέχρι το νότιο Λίβανο, που ελέγχεται από την επίσης σιιτική Χεζμπολάχ, απειλώντας άμεσα το Ισραήλ.
Το Ιράν σήμερα έχει δορυφοροποιήσει το σιιτικό τόξο, που οι Έλληνες εύκολα παρατηρούμε ότι συμπίπτει με τον κορμό της αρχαίας περσικής αυτοκρατορίας. Για πρώτη φορά τα τελευταία 1.500 χρόνια ο περσικός παράγοντας αναδεικνύεται σε ηγεμόνα της περιοχής, ωθώντας τον αραβισμό σε υποχώρηση ή και σε υποταγή, την δε Δύση σε έξωση.
Αυτό δεν συνέβη από μόνο του. Πίσω από κάθε κίνηση που ωθούσε την Αμερική σε ήττες και υποχωρήσεις, βρισκόταν ο Σολεϊμανί. Με τόλμη και στρατιωτική, στρατηγική και διπλωματική ευφυΐα εκμεταλλεύτηκε τις εξελίξεις προς όφελος του Ιράν, κινητοποιώντας στρατιωτικά σιιτικούς πληθυσμούς από το Αφγανιστάν μέχρι την Υεμένη. Πάντοτε στην πρώτη γραμμή των μαχών, σχεδίαζε, μαχόταν, τολμούσε, ενέπνεε, συντόνιζε. Πέτυχε την οδυνηρή αποχώρηση των ΗΠΑ από το Ιράκ, τη de facto ήττα του Ισραήλ το 2006 από τη Χεζμπολάχ, τη νίκη του Άσαντ στη Συρία, καθώς και τη νίκη των σιιτών ανταρτών Χούτι στην Υεμένη εναντίον της πάνοπλης Σαουδικής Αραβίας.
Η συναρπαστική αυτή προσωπικότητα που λατρεύτηκε και μισήθηκε όσο ελάχιστοι στην περιοχή, συνδύαζε ικανότητες που βρίσκει κανείς μόνον σε μεγάλους της ιστορίας όπως Μέγας Αλέξανδρος, Ναπολέων, Βίσμαρκ, μαζί με τον κινηματογραφικό Τζέημς Μποντ. Αξίζει να διαβάσει κανείς πώς έβλεπαν οι ίδιοι οι εχθροί του Αμερικανοί τον Σολεϊμανί το Νοέμβριο 2018. Ο Σολεϊμανί δεν συγκρίνεται με τον αντάρτη Τσε, ενώ προστάτευσε και τους ξεχασμένους από τη Δύση Χριστιανούς της Συρίας και του Ιράκ.
Η εξόντωση Σολεϊμανί αποσκοπούσε συνεπώς τόσο στο ηθικό, όσο και στην επιχειρησιακή ισχύ του εχθρού. Είναι σαν να κατόρθωναν οι Πέρσες να δολοφονήσουν τον Αλέξανδρο πριν τα Γαυγάμηλα ή οι Άγγλοι το Ναπολέοντα πριν το Αούστερλιτς.
Οι μέχρι στιγμής ουσιώδεις εξελίξεις, πέρα από τη ριζοσπαστικοποίηση των φιλοϊρανικών στοιχείων, είναι το αίτημα του ιρακινού κοινοβουλίου για έξωση των Αμερικανικών βάσεων από τη χώρα, καθώς και η αξιοποίηση του momentum από το Ιράν για οριστική του αποχώρηση από την πυρηνική συμφωνία. Αν ακολουθήσει κάποιας μορφής πόλεμος μεταξύ Ιράν και ΗΠΑ παραμένει άγνωστο. Ο ίδιος ο Σολεϊμανί πιθανόν να εκδικείτο τον θάνατό του με μια κίνηση αντίστοιχου επιχειρησιακού και ηθικού βεληνεκούς όπως π.χ. τη βύθιση ενός αμερικανικού αεροπλανοφόρου. Όμως χωρίς τον Σολεϊμανί δεν ξέρουμε πώς ακριβώς θα κινείται πια το Ιράν.
Κρίσιμος θα είναι ο ρόλος των περίπλοκων συμμαχιών.
Η Ρωσία είναι σύμμαχος αλλά και ανταγωνίστρια του Ιράν. Γνωρίζοντας τις ανομολόγητες βλέψεις της Δύσης για το ιρανικό αέριο, θέλει να το αξιοποιήσει η ίδια, ώστε να παραμείνει κυρίαρχη της αγοράς. Πέρα από τη συμμαχία της με το Ιράν στη Συρία, η Ρωσία θυμάται καλά τη στρατηγική σημασία του "περσικού διαδρόμου" για τον ανεφοδιασμό της κατά τον Β΄ ΠΠ. Στον αντίποδα, οι Ρώσοι προστατεύουν το Ισραήλ έναντι των ιρανικών απειλών ακόμη και εντός του συριακού εδάφους, ουχ ήττον για να επωφεληθούν οι ίδιοι από μείωση της ιρανικής επιρροής στη Συρία. Η Ρωσία θα στηρίξει το Ιράν, με σκοπό τη διατήρηση του σημερινού status quo.
Η Τουρκία έχει το Ιράν φυσικό σύμμαχο έναντι των σουνιτικών αραβικών δυνάμεων (Σαουδικής Αραβίας, Αιγύπτου και ΗΑΕ) και έναντι του κουρδικού παράγοντα, αφού για διαφορετικούς λόγους η κάθε χώρα αρνείται σθεναρά την ίδρυση κουρδικού κράτους. Στον αντίποδα, η Τουρκία ανταγωνίζεται ακόμη και στρατιωτικά το Ιράν στη Συρία, αλλά και ευρύτερα για την ηγεμονία της περιοχής. Οι φιλόδοξες αυτές δυνάμεις βλέπουν κάθε μία τον εαυτό της ως μελλοντικό κυρίαρχο της περιοχής.
Το Ισραήλ και η Σαουδική Αραβία γνωρίζουν την ισχύ που έχει αναπτύξει το Ιράν τα τελευταία 20 χρόνια και δεν επιθυμούν να ρισκάρουν μια απονενοημένη μαζική πυραυλική επίθεση εκ μέρους του τελευταίου, με την οποία το Ιράν έχει πολλάκις απειλήσει. Θέλουν ασφαλώς να καταστραφεί η ιρανική ισχύς, αλλά όχι με κόστος τη δική τους καταστροφή. Και οι δύο αυτές χώρες ενδέχεται να αποφύγουν ανοικτή εμπλοκή κατά του Ιράν.
Η Κίνα θεωρεί το Ιράν μέρος της πρωτοβουλίας Belt and Road, καθώς θα διέλθει από εκεί σιδηροδρομική σύνδεση με τις δυτικές αγορές. Πρόσφατα η Κίνα συμμετείχε σε κοινές ναυτικές ασκήσεις με τη Ρωσία και το Ιράν στον Ινδικό Ωκεανό. Δεδομένη θα είναι η έστω και διακριτική κινεζική στήριξη προς το Ιράν.
Η Ευρώπη δεν φαίνεται να έχει πολιτική. Η πυρηνική συμφωνία, που έδιδε τη δυνατότητα στις ευρωπαϊκές εταιρίες να κάνουν επικερδείς δουλειές στο Ιράν, έχει ξεπεραστεί από τα πράγματα. Οι εξελίξεις την έχουν οδηγήσει σε μια κατά το μάλλον ή ήττον αμήχανη στάση.
Και η Ελλάδα;
Αν παραβλέψουμε τους πολυάριθμους συμπολίτες μας που αισθάνονται αμερικανότεροι των Αμερικανών ή ιρανότεροι των Ιρανών, αντίστοιχα, η θέση της Ελλάδας είναι ιδιαιτέρως περίπλοκη. Τούτο αποτελεί πρόβλημα, αλλά και ευκαιρία ταυτόχρονα.
Για να έχουμε επίγνωση του τι υπογράψαμε στις 2 Ιανουαρίου, η θέση της Ελλάδας είναι πια κατά βάση με το Ισραήλ. Αν θέλουμε να υπολογίζουμε με την ισραηλινή συμμαχία έναντι των τουρκικών απειλών, πρέπει να τους στηρίζουμε έναντι του Ιράν. Χρησιμεύουμε στο Ισραήλ ως στρατηγικό βάθος έναντι του Ιράν, καθώς είμαστε το πλησιέστερο μη μουσουλμανικό κράτος της περιοχής. Αυτή η παράμετρος μας κάνει διαρκώς χρήσιμους στο Ισραήλ, διασφαλίζοντας ότι η κρίσιμη αυτή συμμαχία δεν θα είναι εφήμερη.
Η συμμαχία με το Ισραήλ, όμως, δεν πρέπει να εμποδίσει την Ελλάδα να αξιοποιήσει την πολιτισμική και ιστορική της εγγύτητα με το Ιράν, υπέρ εαυτής, υπέρ της Δύσης, αλλά και υπέρ του Ιράν και του Ισραήλ ακόμη.
Η Ελλάδα καταρχάς κατανοεί την ιστορία και την ψυχολογία της περιοχής πολύ καλύτερα από τους συμμάχους της. Η κατανόηση ενός προβλήματος αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση επίλυσης. Τέτοια κατανόηση οι δυτικοί δύσκολα θα έχουν χωρίς την Ελλάδα.
Περαιτέρω, οι Έλληνες βλέπουμε τους Μεσανατολίτες ως ισότιμους και όχι ως κατώτερους, όπως κατά βάθος τους βλέπουν οι Δυτικοί. Αυτή η παράμετρος μας καθιστά ιδανική γέφυρα Δύσης και Ανατολής.
Τρίτον, η Ελλάδα αποτελεί μεν σήμερα φυσική σύμμαχο του Ισραήλ, όμως δεν θέλει η ίδια την καταστροφή του Ιράν, ούτε έχει εχθρικές σχέσεις με αυτό. Γεωπολιτικά δε, το Ιράν έχει εν μέρει φιλικό και εν μέρει εχθρικό έμμεσο ρόλο έναντι της Ελλάδας.
Έμμεσα φιλικό είναι το Ιράν όταν:
- Εξοντώνει μαζικά τους υποστηριζόμενους και χρηματοδοτούμενους από την Τουρκία τζιχαντιστές εντός του συριακού εδάφους.
- Υποστηρίζει και εξοπλίζει τους Ορθοδόξους Χριστιανούς της Συρίας και του Ιράκ, ενός άκρως φιλελληνικού, αν όχι σχεδόν ελληνικού στοιχείου, για να προστατευθούν από τους τζιχαντιστές.
-- Διαλύει στις συριακές και ιρακινές ερήμους το Ισλαμικό Κράτος, περισσότερο από ό,τι η αμερικανική αεροπορία. Η Δύση λησμόνησε ότι οι online εκτελέσεις πολιτών της σταμάτησαν εν πολλοίς χάρη στο Ιράν.
Έμμεσα εχθρικό είναι όταν:
- Απειλεί να καταστρέψει το νέο καλύτερο φίλο της Ελλάδας, το Ισραήλ.
- Αντιτίθεται ενεργά και επιτυχώς στην ίδρυση κουρδικού κράτους.
- Εξωθεί τις ΗΠΑ σε απομάκρυνση από την περιοχή, στις οποίες μετά τα Ίμια αναθέσαμε την ασφάλειά μας παραιτούμενοι de facto από το δικαίωμα της αυτοάμυνας.
Η πραγματικότητα λοιπόν είναι υπερβολικά περίπλοκη για να έχουμε μονοδιάστατη προσέγγιση "υπέρ" ή "εναντίον".
Για τη μονίμως απούσα από την πολιτική της περιοχής Ελλάδα, είναι ευκαιρία να κατανοήσει ότι έχει ρόλο. Αρκεί να θελήσει πρωτίστως να υπερασπιστεί τα δικά της συμφέροντα. Μέσα από αυτά η εξυπηρέτηση ευρύτερων στοχοθετήσεων θα έλθει φυσιολογικά.
Η Ελλάδα μπορεί να επιλύσει υπέρ εαυτής τα προβλήματα με την Τουρκία, τηρώντας μια καθαρή στάση έναντι των επιλογών της Δύσης, όταν η Τουρκία του Ερντογάν θα αδυνατεί να λειτουργήσει υπέρ της Δύσης: Είναι ανέφικτο πολιτικά να συνεργαστεί ο ισλαμιστής Ερντογάν με τους "απίστους" εναντίον του Ιράν και υπέρ του Ισραήλ, σε διαμάχη με έντονο θρησκευτικό υπόβαθρο. Δεν το έκανε το 2003 στο Ιράκ, δεν θα το κάνει ούτε τώρα. Εμείς πρέπει να το κάνουμε, ακόμη και εάν σε ορισμένους είναι συμπαθές το Ιράν.
Η Ελλάδα θα καθίστατο ιδανικός μεσολαβητής μεταξύ Δύσης και Ιράν, αποκαθιστώντας πολιτικούς δεσμούς με τους φιλοϊρανικούς χριστιανικούς πληθυσμούς της περιοχής. Είναι ντροπή να προστατεύει σήμερα το Ιράν και όχι η Ελλάδα το μεσανατολικό Χριστιανισμό έναντι των τζιχαντιστών. Ενεργός ρόλος της Ελλάδας στην προστασία των Χριστιανών, θα καθιστούσε τους τελευταίους γέφυρα της Ελλάδας με το Ιράν. Όσο και εάν φαίνεται παράδοξο στην Ελλάδα που έχουμε συνηθίσει να ταυτίζουμε το Ιράν με τους μουλάδες, το σύνολο των λαϊκών, μη ισλαμικών στοιχείων σήμερα στη Μέση Ανατολή (με εξαίρεση την Αίγυπτο του Σίσι), έχει προσεγγίσει σήμερα το Ιράν.
Όραμα της Ελλάδας πρέπει να είναι μια διάσκεψη τύπου Καμπ Ντέηβιντ μεταξύ Ισραήλ και Ιράν, μόλις η πολιτική κατάσταση το επιτρέψει. Να εργαστεί ενεργητικά για το σκοπό αυτό, για ένα δυτικόφιλο Ιράν που θα αναγνωρίσει το Ισραήλ, όπως το αναγνώρισε η Αίγυπτος κατά την παραπάνω διάσκεψη.
Η στόχευση αυτή είναι όχι θεωρητική, έτσι, "για να φέρει την ειρήνη στον κόσμο", αλλά πολύ πρακτική: Για να επιστρέψουμε στο φυσικό αέριο, η Ελλάδα είναι χρήσιμη γεωπολιτικά πρωτίστως ως δίοδος αγωγών φυσικού αερίου. Ένα φιλοδυτικό Ιράν, που θα προμηθεύει απρόσκοπτα την Ευρώπη με φυσικό αέριο, είναι λοιπόν πρωτίστως προς το γεωπολιτικό μας συμφέρον ως προμηθευτής μεγάλων αγωγών που θα διέρχονται από το ελληνικό έδαφος.
Ιδού λοιπόν πεδίο δόξης για την ελληνική διπλωματία. Να γίνουμε ενεργητικά μέρος της μεγάλης εικόνας των επιδιώξεων της Δύσης στην περιοχή, συμπληρώνοντας τα δυτικά κενά πολιτικής που σήμερα υπάρχουν, υπερασπιζόμενοι παράλληλα ορθά τα συμφέροντά μας, χωρίς να νομίζουμε ότι αυτό το "διεθνές δίκαιο" κάποτε θα εφαρμοστεί από μόνο του.
Γεώργιος Ι. Μάτσος - Δ.Ν., Δικηγόρος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου