Το αρχαιοελληνικό χοιρινό ΑΚΡΟΚΩΛΙΟΝ, που έγινε… «ιταλικό προσιούτο»…

 

Ο Ιπποκράτης (5^ος αιώνας π.Χ.) θεωρούσε ότι το χοιρινό «παρέχει την περισσότερη ενέργεια στον οργανισμό και είναι το πιο εύπεπτο».[1]

Η κωλῆν[2] / κωλέα (αἱ κωλῆνες) / κωλία / κωλῆ / κῶλον > ἀκροκώλιον (= άκρα σώματος), σημαίνει στα ελληνικά το οστούν του μηρού[3], μαζί με την σάρκα (μπούτι), ο γλουτός. Λέγεται δε ιδίως, για ύα / χοίρο (> χοιρομέρι[4]) / γουρούνι – και δη δέλφακα[5] - βόδι[6] και ελάφι[7] – βλ. Αριστοφ.[8], Ξεν.

«Κωλὴν λεκτέον: οὐχὶ ἀκροκώλιον, οὐδὲ κωλεόν· οὕτως Ἀριστοφάνης» (Λεξ. Φωτίου).

Επίσης, σημαίνει και:

        - το σκέλος («κωλῆνες νεβρῶν»(*)),

        - το ανδρικό μόριο,

αλλά και

        - «ἀγκαλίς, δέσμη χόρτου». 

Υποκοριστικό το «κωληνάριον».

Το χοιρομέρι ήταν «ἱερώσυνο», δηλ. μερίδιο ιέρειας, κατά την θυσία.

Στην αρχαία Ελλάδα, υπήρχαν:

            - τα «ακροκώλια τα τακερά» (παστωμένο στο αλάτι στο ψύχος)

και

            - τα «δίεφθα» (= διπλοψημένα).

Τα συνόδευαν με άκρατο οίνο, στα συμπόσια.

Ο δε Ηρακλής αρνείτο τους βολβούς, και έτρωγε τρία τέτοια μπούτια ψημένο χοιρομέρι στην καθησιά του, πριν συναντήσει την λαθρα-αγαπημένη του Ιόλη, του Ευρύτου (του Μελανέα και της Στρατονίκης), βασιλιά Οιχαλίας και ονοματοδότη των Ευρυτάνων(*), απόγονου του Απόλλωνος…[9]

Στην Αττική υπήρχε ακρωτήριον που ελέγετο Κωλιάς άκρα, επειδή ομοίαζε με κώλο ανθρώπου[10] («ἐκκείμενος, ὅμοιος ἀνθρώπου κώλωι» και στο οποίο υπήρχε ιερον της θεάς Αφροδίτης, ναυκληρία και Δήμητρος ιερόν πολύστυλο, γύρω από το οποίο κατοικούσαν οι Κωλιεῖς («γένος Ἰθαγενῶν, ὅπερ ἐκ τῆς Κωλιάδος»).[11] Δυστυχώς η άκρα Κωλιάς με τον χρόνο έγινε… «ακρωτήριο… Κόλιας» και ακόμη χειρότερα… Άγιος Κοσμάς, η γνωστή περιοχή αθλητικών εγκαταστάσεων του Αλίμου…

Ιδία για την κωλήνα βλ. Αθηναίου «Δειπνοσοφισταί» (Σύνοψις), βιβλία α,β,γ,θ,ι΄.

Σήμερα το γνωρίζουμε ως… προσιούτο, και ότι είναι «ιταλικό αλλαντικό από χοιρομέρι»… Με προστατευόμενη ονομασία… Πιο γνωστό της Ιταλίας, όπως επιβίωσε από τον πολιτισμό των Ετρούσκων Ελλήνων της Πάρμας[12]… Πρόκειται για το… «ιταλικό ζαμπόν», που παρασκευάζεται από «αλατισμένο χορινό κρέας» (από θαλασσινό ή ορυκτό αλάτι)[13] και από γουρούνια που εκτρέφονται ειδικώς με φρούτα και καλαμπόκι! Αλλά παρασκευάζεται σε όλην την Ανατολική Αδριατική (Μαυροβούνιο, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Σλοβενία [14], Σερβία και Κροατία[15]).

Αλλά και στην Ελλάδα, ιδία στον Προυσό Ευρυτανίας(*) – βλ. Ορεινό Αλλαντοποιείο Στρεμμένου.

Προτείνω, λοιπόν, να καθιερώσει η Ελλάς μια νέα προστατευόμενη ονομασία – προϊόν ΠΟΠ – το ΑΚΡΟΚΩΛΙΟΝ και να κατοχυρώσει έτσι πνευματικά και υλικά της δικαιώματα, ανά τον κόσμο, που προκύπτουν από αρχαίες γραπτές πηγές…

ΠΗΓΗ: Γ. Λεκάκης "Το λεξικό των παραδόσεων των λαών του κόσμου" (απόσπ). ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, 1.8.2022.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: 

            - Ευρ. απ. 678). Ιππ. 1227Β. Αριστ. π. τα Ζ. Ιστ. 3.7,7, Pr.935b38. Σχολ. εις Αριστοφ. Πλ. 1129. Hp. Victus 3.75. Φερεκρ. 108.14. Telcel. 48, Ar. Fr. 4, Αρχιπ. 11, Αντιφ. 126, Αλεξ. 118, Ευβ.7.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

---

[1] Βλ. Ol. Sculati « crudo è sana energia», στην εφημ. Repubblica, 30.6.1995, σελ. 13.

[2] Το επίθημα -ήν, -ῆνος, απαντά σε ονομασίες μελών του σώματος (σωλήν, κλπ.).

[3] Και παρακάτω, η κνήμη ελέγετο κώληπα, ἰγνύα, γαστροκνημία.

[4] «κωλὴν ὑείων κρειῶν» = χοιρομέρι.

[5] δέλφαξ = νεαρό γουρούνι, γουρουνάκι, χοιρίδιο (Ηρόδ.).

[6] βοὸς λειπογνώμονος κωλῆν (Λουκ. «Λεξιφάνης»).

[7] κωλῆν ἐρίφου σκέλος (Ξενοφ. «Κυνηγ.»).

[8]  «οἴμοι δὲ κωλῆς ἥν ἐγὼ κατήσθιον» (Αριστοφ.).

[9] «θερμότερον ἢ κραυρότερον ἢ μέσως ἔχον, τοῦτ᾽ ἔσθ᾽ ἑκάστῳ μεῖζον ἢ Τροίαν ἑλεῖν. κἀγὼ γὰρ οὐ καυλοῖσιν οὐδὲ σιλφίῳ οὐδ᾽ ἱεροσύλοις καὶ πικραῖς παροψίσι βολβοῖς τ᾽ ἐμαυτὸν χορτάσων ἐλήλυθα. ἃ δ᾽ εἴς τ᾽ ἐδωδὴν πρῶτα καὶ ῥώμης ἀκμὴν καὶ πρὸς ὑγίειαν, πάντα ταῦτ᾽ ἐδαινύμην, κρέας βόειον ἑφθὸν ἀσόλοικον μέγα, ἀκροκώλιόν τε γεννικόν, ὀπτὰ(**) δέλφακος ἁλίπαστα τρία» (Ευβούλου «Αμαλθεία», II 166 K).

[10] Πολλά ελληνικά τοπωνύμια φέρουν ανθρώπινα χαρακτηριστικά: όρος Κνημίς, Φαλακρό, Μαγούλα, κλπ.

[11] Αρ. Λυσ. 2.

[12] Αλλά και των Εμίλια-Ρομάνια (= Αιμιλία Ρωμαίων / Ετρούσκων / Ελλήνων), Σαν Ντανιέλε, Φρίουλι - Βενέτσια Τζούλια, Carso, Carpegna, Casaletto, Castelnuovo, cinta senese, Cormons, Cuneo, Faeto, Faleria, Modena, Montagnana, Monte, Nebrodi(*), Norcia, Pietraroja, Toscano, Pratomagno, Veneto Berico-Euganeo, Sardo, Sauris, Jambon de Bosses, Trevico, Venticano, Villagrande Strisaili.

[13] Σε διάφορες παραλλαγές περιέχει και διάφορα μπαχαρικά (πιπέρι, σκόρδο, κλπ.).

[14] ιδία στο οροπέδιο Καρστ και την κοιλάδα Βιτάνα.

[15] Δαλματία, νησί Κύρικον - νυν παραφρασμένα... Κρκ - και Ίστρια.

(**) Σήμερα στην Κρήτη, ακόμη έτσι το λένε: οφτό.

αρχαιο ελληνικο χοιρινο ΑΚΡΟΚΩΛΙΟΝ ΑΚΡΟΚΩΛΙΟ ιταλικο προσιουτο προσουτο Ηρακλης προιον ΠΟΠ ευρυτανιας ευρυτανια αρχαια αλλαντικα αλλαντικο αρχαιοελληνικο ΑΚΡΟΚΟΛΙΟΝ ιταλια προιοντα ΠΟΠ Ιπποκρατης 5ος αιωνας πΧ ενεργεια ευπεπτη τροφη κωλην κωλεα κωληνες κωλια / κωλη / κωλον > ακροκολιο ακρα σωματος ελληνικα οστουν οστο οστα μηρος σαρκα μπουτι γλουτος υς / χοιρος χοιρομερι γουρουνι δελφακας βοδι βοδινο ελαφι Αριστοφανης ελαφισιο κρεας λεκτεον κωλεον Λεξικο Φωτιος φωτιου σκελος νεβρων νεβρος ανδρικο μοριο, αγκαλις, αγκαλια δεσμη χορτου χορτο υποκοριστικό κωληναριον κωληναριο ιερωσυνο ιερωσυνα μεριδιο ιερεια θυσια αρχαια Ελλαδα, τακερο παστο παστωμενο αλατι αλας ψυχος διεφθα διεφθο διπλοψημενο ακρατος οινος, συμποσιο βολβος, βολβοι μπουτια ψημενο καθησια λαθρααγαπημενη Ιωλη, ιολη Ευρυτος, βασιλιας Ευρυτανες αγαπημενη ερωμενη Ιολη, Μελανεας Μελανευς Στρατονικη βασιλευς Οιχαλιας Οιχαλια ονοματοδοτης Ευρυτανιας θεος Απολλωνας απολλων Ευρυτανια Αττικη ακρωτηριον Κωλιας ακρα, κωλος ανθρωπος ιερον ιερο θεα Αφροδιτη ναυκληρια Δημητρος Δημητρας Δημητρα πολυστυλο, Κωλιεις γενος ιθαγενων, Κωλιαδος ακρωτηριο Κολιας αγιος Κοσμας, αθλητικες εγκαταστασεις Αλιμου αλιμος Αθηναιος Δειπνοσοφισται Συνοψις Δειπνοσοφιστες αλλαντικο προστατευομενη ονομασια επιβιωση πολιτισμος Ετρουσκοι Ελληνες Παρμα ζαμπον αλατισμενο θαλασσινο ορυκτο γουρουνια εκτροφη φρουτα καλαμποκι αντολικη Αδριατικη Μαυροβουνιο, Βοσνια Ερζεγοβινη, Σλοβενια Σερβια Κροατια Προυσος ΠρουσσοςΟρεινο Αλλαντοποιειο Στρεμμενου Στρεμμενος Ελλας πνευματικα υλικα δικαιωματα, επιθημα σωμα σωλην, κνημη κωληπα, ιγνυα, γαστροκνημια υειων κρειων δελφαξ νεαρο γουρουνακι, χοιριδιο Ηροδοτος βους λειπογνωμονος Λουκιανος Λεξιφανης εριφος εριφιο Ξενοφων Κυνηγετικά κυνηγετικος κυνηγι θερμοτερο κραυροτερο Τροια καυλος σιλφις ιεροσυλος ιεροσυλια εδωδη ρωμη ακμη υγιεια υγεια βοειο εφθον ασολοικον γεννικον, οπτα αλιπαστα αλιπαστο Ευβουλος Αμαλθεια ελληνικα τοπωνυμια ανθρωπινα χαρακτηριστικα ορος Κνημις, Φαλακρο, Μαγουλα, Εμιλια Ρομανια Αιμιλια Ρωμαιοι Ετρουσκοι Σαν Ντανιελε, Φριουλι - Βενετσια Τζουλια, καρσο Carso, καρπενια Carpegna, καζαλετο καζαλεττο Casaletto, καστελνουοβο Castelnuovo, cinta senese, κορμονς Cormons, κουνεο Cuneo, φαετο Faeto, φαλερια Faleria, μοντενα Modena, μοντανιανα Montagnana, μοντε Monte, νεμπροντι νεβροντι Nebrodi, νορτσια Norcia, πιετραρογια Pietraroja, τοσκανο τοσκανη Toscano, πρατομανιο Pratomagno, βενετο μπερικο ευγανεο Veneto Berico Euganeo, σαρντο σαρδω Sardo, σαουρις σαυρις Sauris, ντε μποσες μποσσες Jambon de Bosses, τρεβικο Trevico, βεντικανο Venticano, βιλαγκραντε βιλλαγκραντε στρισιαιλι Villagrande Strisaili παραλλαγη μπαχαρικα πιπερι, σκορδο, οροπεδιο Καρστ κοιλαδα Βιτανα Δαλματια, νησι Κρκ ιστρια Κυρικον Κυρικο Κρητη, οφτο οφτα

 

 

 

Πηγή: http://www.arxeion-politismou.gr/2023/08/akrokolion.html