Οι 10 σημαντικότερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις του 2013 (Συμπεριλαμβάνεται και μία από Ελλάδα)

Δέκα από τις σημαντικότερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις που έγιναν μέσα στο 2013, επέλεξε πρόσφατα το γνωστό διαδικτυακό περιοδικό Heritage Daily, που δημοσιεύει ειδήσεις για την πολιτιστική κληρονομιά από όλο τον κόσμο και τις χρονικές περιόδους. Μεταξύ αυτών (στο νούμερο 10) και η ελληνική ανασκαφή στη θέση Κουτρουλού Μαγούλα, που ερευνάται από την Αρχαιολογική Υπηρεσία σε συνεργασία με τη Βρετανική Σχολή Αθηνών και το Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον.

Στο νούμερο ένα, το περιοδικό καταχωρεί την ανακάλυψη των...
λειψάνων του Βασιλιά Ριχάρδου Γ΄ από το Πανεπιστήμιο του Λέστερ. Σύμφωνα με σχετική ανακοίνωση των Βρετανών ερευνητών, τον περασμένο Φεβρουάριο, τα λείψανα που ανακαλύφθηκαν το 2012 στο κέντρο του Λέστερ, κάτω από την εκκλησία Grey Friars, ανήκαν πράγματι στον τελευταίο βασιλιά των Πλανταγενετών, ο οποίος πέθανε στη μάχη του Μπόσγουορθ το 1485 σε ηλικία 32 ετών. Για την ταυτοποίηση των οστών χρησιμοποιήθηκε γενετικό υλικό των απογόνων του βασιλιά που βρίσκονται ακόμα στη ζωή.


Ένα ρωμαϊκό γλυπτό εξαιρετικής διατήρησης, που απεικονίζει αετό να κρατά στο ράμφος του φίδι, εντοπίστηκε την περασμένη χρονιά στο Σίτι του Λονδίνου. Η αρχαιολογική ομάδα του Μουσείου Αρχαιολογίας του Λονδίνου αρχικά δίστασε να ανακοινώσει την ανακάλυψη και τη ρωμαϊκή προέλευση του γλυπτού, λόγω της απίστευτα καλής του διατήρησης. Χρονολογείται μεταξύ 1ου και 2ου αι. μ. Χ. και σύμφωνα με τους ειδικούς «αποτελεί ένα από τα καλύτερα σωζόμενα γλυπτά της ρωμαϊκής Βρετανίας».


Αρχαιολόγοι ανακάλυψαν το 2013 ένα από τα μεγαλύτερα και αρχαιότερα κελάρια στον κόσμο. Ο αποθηκευτικός χώρος που ανασκάφτηκε στα ερείπια παλατιού της χαναανιτικής πόλης Τελ Κάμπρι, βόρεια του Ισραήλ, χρονολογείται στο 1700 π. Χ. και περιελάμβανε 2.000 λίτρα δυνατού γλυκού κρασιού. Το κρασί ήταν αρωματισμένο με μέντα, μέλι, κανέλα, άρκευθο και ρητίνες, μια συνταγή παρόμοια με τους φαρμακευτικούς οίνους που χρησιμοποιούνταν στην αρχαία Αίγυπτο επί δύο χιλιάδες χρόνια.


Η ανακάλυψη ενός μεσολιθικού μνημείου στο Νόρτον του Χερτφορντσάιντ έχει ιστορία που ξεκινά από το 1936, όταν ένας πρωτοπόρος της αγγλικής αεροφωτογραφίας το εντόπισε από ψηλά. Έκτοτε έγιναν πολλές έρευνες για το τεράστιο «διπλό δαχτυλίδι» στο έδαφος, αλλά μόλις το 2013 οι ειδικοί μπόρεσαν να κατανοήσουν τη σημασία της θέσης, που δίνει άγνωστα μέχρι σήμερα στοιχεία για την προϊστορία της περιοχής.


Ρωμαϊκή είναι η προέλευση του ανακτόρου, που ανασκάφτηκε στο όρος Σιών της Ιερουσαλήμ από το Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας των ΗΠΑ. Η ιδιαιτερότητα του ευρήματος οφείλεται στην καλή διατήρηση των υπολειμμάτων του πολυτελούς κτιρίου του 1ου αι. μ. Χ., που εντοπίστηκε σε περιοχή η οποία είχε εγκαταλειφθεί κατά περιόδους. Σύμφωνα με τους ερευνητές, η οικία πιθανότατα ανήκε σε μέλος της ιουδαϊκής άρχουσας ιερατικής κάστας, ενώ περαιτέρω στοιχεία ίσως δώσουν πολύτιμες πληροφορίες για τους άρχοντες της Ιερουσαλήμ την εποχή του Χριστού.


Τον τάφο ενός γιατρού που έζησε στην Αίγυπτο πριν από 4.000 χρόνια, έφεραν στο φως Τσέχοι αρχαιολόγοι. Η ανακάλυψη έγινε στο Αμπουσίρ, μια εκτεταμένη νεκρόπολη του Αρχαίου Βασιλείου κοντά στη σύγχρονη πόλη του Καΐρου, που εξυπηρετούσε την ελίτ της αρχαίας πρωτεύουσας Μέμφιδας. «Η ανακάλυψη είναι σημαντική γιατί πρόκειται για τον τάφο ενός από τους μεγαλύτερους γιατρούς της εποχής των Πυραμίδων, ο οποίος είχε πολύ στενούς δεσμούς με τον φαραώ», είχε δηλώσει τον περασμένο Οκτώβριο ο υπουργός Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου, Ιμπραήμ Αλί.


Τα υπολείμματα δύο μεγάλων νεκρικών αιθουσών, που κατασκευάστηκαν μεταξύ 4000 και 3600 π. Χ., για να καούν και να θαφτούν η κάθε μία μέσα σε προϊστορικούς τύμβους, βρέθηκε πέρσι στη Βρετανία από αρχαιολόγους του Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ και του Συμβουλίου του Herefordshire. Τα κτίρια, μήκους γύρω στα 70 μ., είχαν διαδρόμους και χωρίσματα, έμοιαζαν δηλαδή με οικίες, επιβεβαιώνοντας τους αρχαιολόγους που υποστήριζαν ότι στη νεολιθική Ευρώπη τα «σπίτια των νεκρών» αναπαριστούσαν τα «σπίτια των ζωντανών». Επίσης, μεταγενέστερες ταφές στην περιοχή των τύμβων αποδεικνύουν ότι η τοποθεσία παρέμεινε ιερή και μετά από 1.000 χρόνια.


Στο νούμερο οκτώ βρίσκεται η δεύτερη μεγαλύτερη μεσαιωνική ανακάλυψη στη Βρετανία -μετά τα λείψανα του βασιλιά Ριχάρδου Γ΄. Νεκροταφείο με μαζικές ταφές από τα θύματα του Μαύρου Θανάτου, της επιδημίας πανώλης που έπληξε το Λονδίνο τον 14ο αιώνα, ανακαλύφθηκε στο κέντρο της πόλης κατά τη διάρκεια εργασιών της νέας προαστιακής σιδηροδρομικής γραμμής Crossrail. Δεκατρείς σκελετοί τοποθετημένοι σε δυο προσεκτικά οριοθετημένες σειρές στην άκρη της πλατείας Τσαρτερχάουζ στο Φάρινγκτον, ηλικίας ως και 660 ετών, θεωρείται ότι ανήκουν στα θύματα της πανώλης του 1328. Τα ιστορικά αρχεία αναφέρονται σε ένα νεκροταφείο που ανοίχτηκε τη χρονιά αυτή στο Φάρινγκτον -το οποίο μέχρι σήμερα δεν είχε εντοπιστεί—, ενώ σύμφωνα με τα πενιχρά στοιχεία της εποχής, ως και 50.000 άνθρωποι πρέπει να θάφτηκαν εκεί σε λιγότερο από τρία χρόνια. Οι ειδικοί που θα εξετάσουν τα οστά ελπίζουν να εντοπίσουν το DNA των βακτηρίων της πανώλης, συνεισφέροντας έτσι στη συζήτηση για το τι προκάλεσε τον Μαύρο Θάνατο.


Ένα υπέροχο πολύχρωμο μωσαϊκό ηλικίας 1.500 ετών βρέθηκε στο κιμπούτς Μπετ Κάμα στο Ισραήλ. Το καλοδιατηρημένο μωσαϊκό, που χρονολογείται μεταξύ 4ου και 6ου αι. μ. Χ., είναι διακοσμημένο με γεωμετρικά σχέδια, ενώ στις γωνίες του έχουν σχεδιαστεί αμφορείς, παγώνια, καθώς και περιστέρια που τσιμπολογούν σταφύλια. Αν και δεν πρόκειται για σπάνια μοτίβα, αυτό που εντυπωσιάζει είναι ο μεγάλος αριθμός των σχεδίων που έχουν συμπεριληφθεί σε ένα δάπεδο. Το μωσαϊκό ανήκει σε ένα πολύ μεγάλο κτίριο, πιθανότατα δημόσιου χαρακτήρα.


Τα 300 και πλέον προϊστορικά πήλινα ειδώλια που βρέθηκαν στη νεολιθική θέση Κουτρουλού Μαγούλα Φθιώτιδας -από τους μεγαλύτερους αριθμούς της περιόδου στη νοτιοανατολική Ευρώπη— βρίσκονται στη δέκατη θέση στον κατάλογο του περιοδικού με τα σημαντικότερα αρχαιολογικά ευρήματα του 2013.


«Ειδώλια βρίσκονται και σε άλλες νεολιθικές θέσεις στην Ανατολία και στα Βαλκάνια, όμως τόσο ο αριθμός όσο και η ποικιλία των τύπων κάνουν την Κουτρουλού Μαγούλα να ξεχωρίζει. Πιστεύω ότι τα συγκεκριμένα ειδώλια, λόγω αριθμού και ποικιλίας, αλλά και επειδή προέρχονται από στρωματογραφική και συστηματική ανασκαφή και όχι από επιφανειακές συλλογές, μπορούν να ανοίξουν νέους δρόμους στην ερμηνεία των αντικειμένων αυτών» είχε δηλώσει τον περασμένο Φεβρουάριο στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Γιάννης Χαμηλάκης, καθηγητής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον και συνδιευθυντής του ερευνητικού προγράμματος αρχαιολογίας και αρχαιολογικής εθνογραφίας στην Κουτρουλού Μαγούλα Φθιώτιδας.

Πήλινα ειδώλια που βρέθηκαν στη νεολιθική θέση Κουτρουλού Μαγούλα Φθιώτιδας (φωτ. University of Southampton).

Μια αυλητρίδα 7.500 χρόνων από τη Φθιώτιδα και άλλα 300 πήλινα ειδώλια έβαλαν την Ελλάδα στο χάρτη των δέκα καλύτερων ανασκαφών του 2013. 

 
Η ανασκαφή στην νεολιθική θέση Κουτρουλού Μαγούλας. 


Κάτω ειδώλια τα οποία βρέθηκαν εκεί Πρόκειται για την ανασκαφή στη νεολιθική θέση Κουτρουλού Μαγούλας με εκατοντάδες ειδώλια τα οποία βρέθηκαν εκεί και απεικονίζουν τη Μητέρα Θεά, διάφορα παιχνίδια και συμβολικά αντικείμενα επικοινωνίας των ανθρώπων της Μέσης Νεολιθικής εποχής (5800-5500 π.Χ.) ανάμεσα στα οποία ήταν και η αυλητρίδα (μια γυναία που παίζει αυλό).
Το ενδιαφέρον στο ειδώλιο αυτό είναι ότι πρόκειται για αρχαιότερο του διάσημου «αυλητή» των Κυκλάδων, το οποίο χαρακτηρίζεται εξαιρετικά σπάνιο σύμφωνα με την ανασκαφέα δρα Νίνα Κυπαρίσση-Αποστολίκα και τον καθηγητή Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον και συνδιευθυντή της ανασκαφής Γιάννη Χαμηλάκη.
Εντυπωσιακός επίσης είναι και ο αριθμός των ειδωλίων αυτής της ανασκαφής, «ένας από τους μεγαλύτερους της Μέσης Νεολιθικής περιόδου που έχουν ποτέ εντοπιστεί στη νοτιοανατολική Ευρώπη», επισημαίνει ο κ. Χαμηλάκης.


Τα ειδώλια είναι σχετικά μικρού μεγέθους, ύψους 3-12 εκατοστών το καθένα και διαφέρουν ως προς τη μέθοδο κατασκευής τους. Ο συνηθέστερος τρόπος είναι της σύνθεσης ενός κεντρικού πήλινου πυρήνα πάνω στον οποίο προστίθενται κομμάτια πηλού που σχηματίζουν τα μέλη του σώματος.
Τα ευρήματα αυτά ανακαλύφθηκαν σε διάφορα σημεία (σε αυλές και θεμέλια σπιτιών) μιας έκτασης περίπου 40 στρεμμάτων την οποία καταλαμβάνει η νεολιθική αυτή εγκατάσταση η οποία είναι μία από τις μεγαλύτερες αυτής της περιόδου. Τους αρχαιολόγους απασχολεί η ποικιλία των μορφών που απεικονίζονται και το γεγονός ότι η ανθρώπινη μορφή συχνά δεν φέρει τα διακριτικά του φύλου της, ενώ υπάρχουν και άνθρωποι-πουλιά, άνθρωποι με τριγωνικό σώμα και μεγάλο κεφάλι ή άνθρωποι με τετράποδη βάση.
Στον οικισμό αυτό που είναι κτισμένος σε άνδηρα υπολογίζεται ότι θα ζούσαν σε προσεγμένα σπίτια πετρόκτιστα ή κατασκευασμένα από πλιθιά με πέτρινα δάπεδα εκατοντάδες άνθρωποι. Η κ. Κυπαρίσση υποστηρίζει ότι η κοινότητα αυτών των ανθρώπων πρέπει να περνούσε πολλές ώρες και εκτός των σπιτιών σε στέγαστρα, καθώς βρέθηκαν και πολλά ειδώλια σε αυλές. Ο χώρος αυτός κατοικήθηκε για μεγάλη περίοδο ώς την Εποχή του Χαλκού, αλλά και πολύ αργότερα στα μεσαιωνικά χρόνια.
«Τα νεολιθικά κτήρια είναι ιδιαίτερα επιμελημένα, με εντυπωσιακή διατήρηση», λέει η κ. Κυπαρίσση. «Εχουμε εντοπίσει τοίχους από πέτρες που σώζονται σε σχετικά μεγάλο ύψος και όχι απλώς λίθινα θεμέλια, όπως συναντούμε συνήθως.


Η χρήση του χώρου στα υστερότερα χρόνια είναι επίσης ενδιαφέρουσα, καθώς φαίνεται να λειτουργούσε ως μνημονικός τόπος και στην Υστερη Εποχή του Χαλκού-Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου, περίοδο από την οποία προέρχεται ο θολωτός τάφος που ανασκάψαμε φέτος, αλλά και στα μεσαιωνικά χρόνια, καθώς μια ταφή νεαρής γυναίκας του 12ου αι. μ.Χ. ανασκάφηκε το 2011», προσθέτει ο κ. Χαμηλάκης.
Τα ευρήματά τους συντηρούνται και μελετώνται από το 2012, όταν ήρθαν στο φως. Παρ' όλο που δεν έγινε περαιτέρω έρευνα στα νεολιθικά στρώματα το 2013, η ανασκαφή στην Κουτρουλού Μαγούλας περιελήφθη στις 10 καλύτερες ανασκαφές της περασμένης χρονιάς σύμφωνα με το βρετανικό περιοδικό «Heritage Daily».