Μάστιγα για την Ελλάδα η αρχαιοκαπηλία

Προϊόν αρχαιοκαπηλίας ήταν τελικά ο αττικός μελανόμορφος αμφορέας που περιλαμβανόταν στον κατάλογο της δημοπρασίας την οποία είχε προγραμματίσει ο οίκος Κρίστις του Λονδίνου για την Τετάρτη 6 Ιουλίου. Ο αμφορέας που κατασκευάστηκε περί το 540 - 530 π.Χ. από αττικό εργαστήριο ταυτοποιήθηκε από τον δρα Χρήστο Τσιρογιάννη, αρχαιολόγο - ερευνητή του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, με φωτογραφίες που είχαν κατασχεθεί από τη Δίωξη Αρχαιοκαπηλίας το 2007 στη Φθιώτιδα.


Ο δρ. Τσιρογιάννης είχε ήδη ενημερώσει την ελληνική Διεύθυνση Δίωξης Αρχαιοκαπηλίας της ΕΛ.ΑΣ., το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού και την ελληνική πρεσβεία στο Λονδίνο και κινήθηκαν τάχιστα, ώστε να μην προχωρήσει η δημοπράτηση του αρχαιοελληνικού κομψοτεχνήματος. Και, πράγματι, ήταν σπουδαία επιτυχία το ότι το αγγείο, του οποίου η τιμή εκκίνησης στη δημοπρασία είχε οριστεί στις 15 έως 25 χιλιάδες στερλίνες, αποσύρθηκε και η χώρα μας -όπως λένε κύκλοι του υπουργείου Πολιτισμού- θα το διεκδικήσει.

Η συγκεκριμένη υπόθεση αρχαιοκαπηλίας μπορεί να προκαλεί έντονη εντύπωση, αλλά δεν είναι παρά ένας ακόμη κρίκος σε μία μακρά αλυσίδα υπεξαίρεσης αρχαίων αντικειμένων. Μάλιστα, εάν αναλογισθεί κανείς την τύχη που είχαν παρόμοιες περιπτώσεις του παρελθόντος οι οποίες έμειναν ανεξιχνίαστες, μάλλον δεν υπάρχουν πολλά περιθώρια για αισιοδοξία. Πόσο μάλλον που στα χρόνια της οικονομικής κρίσης, αυτή η ανεπανόρθωτη πληγή στην πολιτιστική μας κληρονομιά τείνει να πάρει τον χαρακτήρα μάστιγας.

Και, όμως, η αρχαιοκαπηλία δεν είναι ένα πρόσφατο φαινόμενο, αλλά μια πρακτική με καταβολές που χάνονται στα βάθη των αιώνων. Οταν, για παράδειγμα, ο Ζακ Υβ Κουστό κατά τη διάρκεια των ερευνών του στο Αιγαίο με το θρυλικό ερευνητικό σκάφος του, Καλυψώ, καταδύθηκε στο ναυάγιο των Αντικυθήρων, ανακάλυψε έκπληκτος ότι επρόκειτο για μία παμπάλαια υπόθεση αρχαιοκαπηλίας. Ηταν το ναυάγιο ενός ρωμαϊκού καραβιού, το οποίο το 180 π.Χ. μετέφερε αγάλματα από την Ιωνία στη Ρώμη.

Όπως είναι γνωστό, από εκείνο το ναυάγιο ανέσυραν τον περίφημο Εφηβο των Αντικυθήρων! Πάντως, κάθε άλλο παρά είναι τυχαίο που τους τελευταίους αιώνες πλημμύρισε η Δύση από αρχαία μάρμαρα. Ηδη -από τον 19ο αιώνα- είχε αρχίσει η μανία των συλλεκτών κλασικής τέχνης και κανένας δεν σκεφτόταν να γυρίσει από τη «μεγάλη περιήγηση» χωρίς κάποια λάφυρα- δείγματα γλυπτικής, νομίσματα ή αγγεία.

Είναι γνωστή η αποικιοκρατικής έμπνευσης αγγλοσαξονική ρήση «το να ταξιδεύεις είναι ισοδύναμο του να κατακτάς». Μόνο που για τους κάθε λογής ανά τον κόσμο• περιηγητές αυτό ίσχυε στην κυριολεξία. Σε κάθε περίπτωση, η Ελλάδα έχανε πάντοτε τις αρχαιότητές της, κομμάτι κομμάτι. Αλλά από την εποχή που ο Νέρων άρπαξε τα 500 αγάλματα από τους Δελφούς, ποτέ δεν ήταν τόσο μεγάλες οι απώλειες, όσο εκείνες των τελευταίων δύο αιώνων, όταν η αρχαιοκαπηλία πήρε την μορφή μιας «επιδημίας». Η αρχαιοελληνική τέχνη ήταν, πια, η πλέον περιζήτητη στους κύκλους των συλλεκτών, αλλά και των μουσείων και κάπως έτσι απογυμνώθηκε η Ελλάδα με αφάνταστα γρήγορο ρυθμό από τους προγονικούς θησαυρούς - με αγορές, δωροδοκίες, διπλωματικές και πολιτικές πιέσεις.
Αυτή ήταν η οδός που ακολούθησε και ο Σκοτσέζος λόρδος Ελγιν, όταν τον καιρό που ήταν έκτακτος πρεσβευτής της Βρετανίας στην Κωνσταντινούπολη (1799-1803), κατάφερε να αποσπάσει ειδικό φιρμάνι από την Υψηλή Πύλη που επέτρεπε στους ανθρώπους του να αρπάζουν ανενόχλητοι έργα τέχνης από την Ακρόπολη. Αυτά καθώς και άλλα ευρήματα από διάφορες αρχαιολογικές περιοχές της Ελλάδας, κλεμμένα ή αγορασμένα έναντι πινακίου φακής, φορτώνοντάς τα σε καράβι ο Ελγιν τα έστελνε κατά διαστήματα στο Λονδίνο, διαπράττοντας -πάνω απ’ όλα- την πιο αισχρή λεηλασία μνημείου στην Ιστορία.

Κι εάν τον περασμένο αιώνα, την εποχή δηλαδή των μεγάλων αρχαιολογικών ανακαλύψεων, τα όρια ανάμεσα στη λαθρανασκαφή και τη νόμιμη ανασκαφή δεν ήταν ακόμα σαφή, σήμερα η κατάσταση είναι απολύτως αποκαρδιωτική: Ολα μοιάζουν θυσιασμένα στον βωμό των 500 δισεκατομμυρίων δολαρίων ετήσιου τζίρου του παράνομου εμπορίου αρχαιοτήτων σε ολόκληρο τον κόσμο.


Μερικές τρανταχτές υποθέσεις αρχαιοκαπηλίας των τελευταίων χρόνων

• Η Ελληνική Αστυνομία τον Αύγουστο του 2006 βρέθηκε αντιμέτωπη με μία από τις πλέον «ηχηρές» υποθέσεις αρχαιοκαπηλίας στην ιστορία της Ελλάδας. Σε βίλα εφοπλιστικής οικογένειας στη Σχοινούσα εντόπισε τον κορμό ενός αγάλματος της θεάς Αφροδίτης, ρωμαϊκά κιονόκρανα, κεραμικά ανυπολόγιστης αξίας, τρεις προτομές ρωμαϊκής περιόδου, αρχαία έργα τέχνης αμύθητης ιστορικής αξίας, ενώ την ίδια εποχή ανακάλυψε ένα μικρό «μουσείο» σε κατοικία που διατηρούσε η ιδιοκτήτρια της βίλας.

• Τον Μάιο του 2010 ήρθε στο φως μία εξαιρετικά σημαντική περίπτωση αρχαιοκαπηλίας: Οι δίδυμοι Κούροι της Κορινθίας. Ενας αγρότης είχε εντοπίσει σε χωράφι του στη Νεμέα δύο αγάλματα, κατάλαβε την αξία τους και έψαξε να βρει αγοραστές. Αλλά το μυστικό έφτασε στα αυτιά της αστυνομίας και τον παγίδεψαν, συλλαμβάνοντας τους επίδοξους «ιδιοκτήτες». Σήμερα οι δύο Κούροι του 6ου αιώνα π.Χ. φιλοξενούνται στο Μουσείο της Κορίνθου.

• Το 2012, η Αστυνομία συνέλαβε στη Ρόδο δύο άτομα με 1.600 αγαλματίδια σπουδαίας αρχαιολογικής αξίας. Το 2013, έγιναν συλλήψεις για χρυσά αρχαία αντικείμενα του 5ου αιώνα (π.Χ.), τα οποία οι αρχαιοκάπηλοι σκόπευαν να πουλήσουν σε επιχειρηματίες στα Σκόπια. Η αξία τους ξεπερνούσε τα 11,5 εκατ. ευρώ.


500 δισ. δολ.
Ολα μοιάζουν θυσιασμένα στον βωμό των 500 δισ. δολ. ετήσιου τζίρου του παράνομου εμπορίου αρχαιοτήτων σε ολόκληρο τον κόσμο


500 αγάλματα

Από την εποχή που ο Νέρων άρπαξε τα 500 αγάλματα από τους Δελφούς, ποτέ δεν ήταν τόσο μεγάλες οι απώλειες, όσο εκείνες των τελευταίων δύο αιώνων, όταν η αρχαιοκαπηλία πήρε την μορφή «επιδημίας».


ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΒΑΪΛΑΚΗ