Πώς γίνεται η διαχείριση του θανάτου στις ανίατες νόσους;

Κάποιο απόγευμα, στο πλαίσιο της παρουσίας μου ως υπευθύνου της Μονάδας Εντατικής Θεραπείας σε κάποιο Ιδιωτικό Θεραπευτήριο με κάλεσαν σε ένα νοσηλευτικό όροφο για να αξιολογήσω το κατά πόσο θα έπρεπε να μεταφερθεί στη ΜΕΘ κάποιος ασθενής. Όταν έφτασα στο θάλαμο είδα ένα νοσηλευόμενο σε κωματώδη κατάσταση με φανερά τα σημάδια της χρόνιας νόσου που πλησίαζε εμφανώς προς το τέλος. 

Ζήτησα τον ιατρικό του φάκελο και διαπίστωσα από όσα γράφονταν εκεί ότι επρόκειτο για..
καρκινοπαθή με ανεγχείρητο όγκο πνεύμονα και καθολικές μεταστάσεις στο ήπαρ, τον εγκέφαλο και τα οστά που είχε ολοκληρώσει τη χημειοθεραπεία του και δεν μπορούσε πλέον να γίνει η οποιαδήποτε θεραπευτική παρέμβαση. Ο ασθενής είχε στο πλαίσιο της γενικής κατάρριψης του οργανισμού ανεβάσει διοξείδιο του άνθρακα που αποτελεί μια ουσία που ναρκώνει και οδηγεί σε αυτό που λέμε στην ιατρική υπερκαπνικό κώμα. Είναι μια ήρεμη προθανάτια κατάσταση. Ιατρικώς αλλά και ηθικώς ο ασθενής πορεύεται προς το τέλος χωρίς κάποια ριζική παρέμβαση. Όμως στην περίπτωσή μας, ο θεράπων ογκολόγος είχε δώσει εντολή νοσηλείας στη ΜΕΘ και ο αδελφός του ασθενούς ωρύετο να προσφέρουμε στον αδελφό του ό,τι καλύτερο μπορούμε. Προσπάθησα να του εξηγήσω ότι το μόνο που θα γινόταν στη ΜΕΘ είναι να παρατείνουμε την ψυχορραγία του για κάποιες ημέρες ή εβδομάδες αφού τον διασωληνώσουμε, του προσθέσουμε σωληνάκια  και του χορηγήσουμε φάρμακα για να διατηρήσουμε την πίεση του. Στη συνέχεια  αφού αρχίσει να αποσυντίθεται εν ζωή θα παρακολουθούμε τον αργό του θάνατο. Ο αδελφός με την παρότρυνση και του θεράποντος επέμενε επιθετικά και για τον λόγο αυτό ο ασθενής μεταφέρθηκε στη ΜΕΘ και διασωληνώθηκε. Η πορεία του ήταν όπως την περιγράψαμε και με την προσθήκη του υψηλού κόστους νοσηλείας που συνειδητά δεν επικαλέστηκα γιατί ξεφεύγει των ιατρικών θεμάτων, οδήγησε την οικογένεια σε απόγνωση. Μετά από δέκα περίπου ημέρες κατά τη διάρκεια του απογευματινού επισκεπτηρίου ο ίδιος αδελφός που είχα ενημερώσει την πρώτη ημέρα ήρθε στο γραφείο και αφού  έκλεισε την πόρτα μου είπε κατά λέξη: "Γιατρέ πόσα θέλεις για να του κλείσεις τον αναπνευστήρα;" Του εξήγησα ότι το να αφαιρέσεις τον αναπνευστήρα σε κάποιον που δεν είναι εγκεφαλικά νεκρός είναι ευθανασία, επικίνδυνη τακτική γιατί μπορεί να οδηγήσει σε άλλες περιπτώσεις σε αυθαιρεσίες και εν πάσει περιπτώσει δεν αποτελεί επιτρεπτή πρακτική στον χώρο μας.

Το περιστατικό που περιέγραψα ανοίγει ένα μεγάλο πρόβλημα που στη χώρα μας δυστυχώς τυγχάνει πρόχειρης και αποσπασματικής διαχείρισης. Ο πυρήνας του προβλήματος από το οποίο γεννιόνται μια σειρά από άλλα θέματα, αφορά το πώς γίνεται η διαχείριση του επικείμενου θανάτου σε μια περίπτωση ανίατης νόσου. Πως δηλαδή οι λειτουργοί της υγείας, ο ίδιος ο ασθενής και οι συγγενείς του αλλά και ολόκληρη η κοινωνία αντιμετωπίζουν το ζήτημα του θανάτου; 

Υπάρχουν δυστυχώς σοβαρά νοσήματα τα οποία ως μια εκδοχή και μάλιστα συχνά συντριπτικά στατιστικά αυξημένη, σχετίζονται με τον θάνατο του πάσχοντα. Υπάρχουν νοσήματα που είναι πρακτικά ανίατα. Κι όμως στην πορεία αντιμετώπισής τους συζητούνται όλα τα άλλα ενδεχόμενα εκτός από αυτό του θανάτου. Γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατί ο γιατρός ενώ προτείνει διάφορες μικρής αποτελεσματικότητας και κάποιες φορές ευφάνταστες θεραπείες που μπορεί να στοιχίζουν δραματική επιδείνωση της απώλειας ποιότητας της ζωής του ασθενούς, δεν κάνει καθόλου αναφορά στην πιθανότητα του θανάτου; Γιατί ο ίδιος ο ασθενής συχνά αποφεύγει τη συζήτηση; Γιατί οι συγγενείς όταν φτάνουμε στο σημείο αυτό γίνονται ξαφνικά αρνητικοί με μια τέτοια αναφορά; Τι γίνεται στα οργανωμένα συστήματα υγείας;

Ας ξεκινήσουμε από το τελευταίο. Στα οργανωμένα κράτη, υπάρχουν ειδικές ομάδες υποστήριξης των βαρέως πασχόντων πριν προλάβουν να φτάσουν στο τελικό στάδιο. Από τη διάγνωση της νόσου γίνεται ενημέρωση από τους εμπλεκόμενους γιατρούς διαφόρων ειδικοτήτων και από ειδικούς ψυχολόγους και προτείνονται τρόποι αντιμετώπισης του προβλήματος. Περιγράφονται οι δυσκολίες και οι προοπτικές της κάθε επιλογής και αφήνεται ο ασθενής και οι συγγενείς του να επιλέξουν. Κατά την πορεία της επιλογής τους ανάλογα με την εξέλιξη των πραγμάτων τίθενται ξανά ορισμένα θέματα και επικαιροποιούνται οι στρατηγικές. Σε περίπτωση που εξαντληθεί όλο το θεραπευτικό οπλοστάσιο υπάρχει στη διάθεση του ασθενούς επιλογή που δεν τον οδηγεί στο να πεθάνει υπό δραματικές συνθήκες στο νοσοκομείο, αλλά να περάσει το τελευταίο διάστημα της ζωής του στο σπίτι του ή σε χώρους διαμορφωμένους με τη λογική σπιτιού, κοντά στους δικούς του, με υποστήριξη για πόνο και άλλες επιπλοκές.    Αυτό για όσους σπεύσουν να αναφωνήσουν ότι είναι ευθανασία ή αλλιώς υποβοηθούμενη αυτοκτονία να τονίσουμε ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Είναι ένας ειρηνικός τρόπος, να περάσει κάποιος τις τελευταίες μέρες της ζωής του χωρίς ατελέσφορες παρεμβάσεις, σωληνάκια και σωματική και ψυχική κακοποίηση του πάσχοντα. Δεν είναι ευθανασία και μάλιστα οι στατιστικές λένε ότι πέραν της ποιότητας και η διάρκεια της ζωής παρατείνεται σε σχέση με όσους ακολουθούν τη νοσοκομειακή οδό. Και το κόστος; Αν και θα πρέπει να μην μπαίνει πρώτο, δεν είναι ασήμαντο και δεν παραβλέπεται. Δεν είναι πάντως μεγαλύτερο. Οι ασθενείς δεν μπαινοβγαίνουν στα νοσοκομεία επιβαρύνοντας με τη νοσηλεία και τις επιπλοκές τους το σύστημα υγείας, δεν καλύπτουν θέσεις ΜΕΘ στερώντας τις από άλλους που θα μπορούσαν να υποστηριχθούν αποτελεσματικά και σωτήρια για τη ζωή τους. Αν μπορούσαν έστω κατ’ ελάχιστον να ωφεληθούν, όλα αυτά δεν θα είχαν ιδιαίτερη βαρύτητα. Όμως αν οι ασθενείς αυτοί ταλαιπωρούνται γιατί οι γιατροί λόγω ατολμίας ή διότι έχουν κάποια ιδιοτέλεια επαγγελματική ή οικονομική, ή γιατί ως λαός έχουμε μια τάση να πιστεύουμε ότι πιο πιθανό είναι το απίθανο γιατί θα γίνει κάποιο θαύμα, ή διότι οι συγγενείς λόγω υπερβολικού ζήλου ή άγνοιας επιμένουν αντιδεοντολογικά να ακολουθηθούν κάποιες τακτικές, είναι ανήθικο και λανθασμένο να υποκύπτουμε ως κοινωνία, σύστημα υγείας ή πρόσωπα. 

Νομίζω ότι η λύση στηρίζεται στις λέξεις σωστή ενημέρωση. Αυτοί που κατέχουν τη γνώση πρέπει να είναι σαφείς. Αν ο ασθενής δεν είναι σε θέση να επωμιστεί το βάρος μιας απόφασης, εκτεταμένες και αναλυτικές συζητήσεις με όλο το περιβάλλον μπορούν να βοηθήσουν. Χρειάζεται γνώση, εμπειρία, οργάνωση και σωστός προγραμματισμός. Όλα φοβάμαι και ιδιαίτερα τα τελευταία εν ανεπαρκεία στον τόπο μας. Ξέρω ότι θέματα όπως αυτά χρειάζονται πολλή συζήτηση και διευκρινήσεις. Αν χρειαστεί λοιπόν θα επανέλθουμε. Γόνιμο προβληματισμό αναπτύσσουμε και στην προσωπική μας ιστοσελίδα.
 

Του Νικόλαου Παναγιωτόπουλου  

 * Ο κ. Νικόλαος Παναγιωτόπουλος είναι ειδικός καρδιολόγος με εξειδίκευση και πολύχρονη θητεία στην Διοίκηση  Μονάδας Εντατικής Θεραπείας

www.cardiodoctor.gr