Προς τη Θεσσαλονίκη ~ Οι μάχες στον ποταμό Λουδία & η διάβαση του Αξιού το 1912 +Βίντεο

Δείτε τα γεγονότα μεταξύ 18 και 24 Οκτωβρίου 1912, που οδήγησαν στην απελευθέρωση του Αδένδρου και της γύρω περιοχής, καθώς και τις κινήσεις του Ελληνικού Στρατού προς τη Θεσσαλονίκη.

 

Στις 18 Οκτωβρίου 1912 στο Άδενδρο υπήρχε ισχυρή δύναμη 2.000 τούρκων στρατιωτών. Για το λόγο αυτό το Γενικό Στρατηγείο των Ελλήνων διέταξε την VΙΙ (7η) Μεραρχία να παραμείνει στην Αλεξάνδρεια για να προστατεύει το δεξιό της Ελληνικής Στρατιάς (που όδευε προς τα Γιαννιτσά) και την απελευθερωμένη πλέον Βέροια. Επίσης διέταξε να γίνουν αναγνωρίσεις ιππικού στις γέφυρες του ποταμού Λουδία.

Την επόμενη ημέρα το Γενικό Στρατηγείο καθ' οδόν προς τα Γιαννιτσά, διέταξε την 7η Μεραρχία να διαβεί τον Λουδία (Καρά Ασμάκ), νότια της λίμνης των Γιαννιτσών και να επιτεθεί κατά των τουρκικών τμημάτων που βρίσκονταν στο μέτωπό της. Επειδή όμως δεν ελήφθη έγκαιρα η διαταγή, η Μεραρχία δεν μετακινήθηκε από τις θέσεις της στην Αλεξάνδρεια, αλλά περιορίστηκε σε αναγνωρίσεις στην περιοχή και διαπίστωσε τη δύναμη των 2.000 τούρκων στρατιωτών που προστάτευαν τον ποταμό Λουδία κι έδρευαν στο Άδενδρο και ακόμη 1.000 που προστάτευαν την σιδηροδρομική γέφυρα κι έδρευαν στο Πλατύ.

Την 20ή Οκτωβρίου 1912, παράλληλα με τη μάχη στα Γιαννιτσά, η 7η Μεραρχία έχοντας λάβει πλέον τη διαταγή για επίθεση εναντίον των τούρκων κι ενώ είχε ενισχυθεί με την Ταξιαρχία Ιππικού και το Απόσπασμα Ευζώνων Κωνσταντινοπούλου, έστειλε το πρωί το 19ο Σύνταγμα Πεζικού στο Πλατύ και το 8ο Τάγμα Ευζώνων κατά της οδικής γέφυρας του Λουδία.

Προτού όμως εκδηλωθεί η επίθεση, οι Τούρκοι επιτέθηκαν κατά των προωθημένων θέσεων του 8ου Τάγματος Ευζώνων, ανατολικά του Λιανοβεργίου, όπου βρισκόταν κι ένα σώμα Ελλήνων Προσκόπων. Η αντίδραση του 8ου Τάγματος υπήρξε άμεση και οι Τούρκοι υποχρεώθηκαν, ύστερα από σύντομο αγώνα να εγκαταλείψουν την κατεχόμενη τοποθεσία και να υποχωρήσουν προς το Πλατύ και τον παρακείμενο σιδηροδρομικό σταθμό.

Ενώ έτσι εξελισσόταν ο αγώνας στο Πλατύ, τουρκικό τμήμα πέρασε την οδική γέφυρα του Λουδία και κινήθηκε επιθετικά εναντίον 2 λόχων του 8ου Τάγματος Ευζώνων, που κινούνταν προς τη γέφυρα, για να επιφέρει αντιπερισπασμό στον αγώνα της 7ης Μεραρχίας στο Πλατύ. Προσβλήθηκε όμως με δραστικά πυρά πυροβολικού και αναγκάστηκε να ξαναπεράσει τη γέφυρα, την οποία και αποπειράθηκε να καταστρέψει χωρίς αποτέλεσμα. Η διλοχία Ευζώνων προχώρησε και έφτασε στην οδική γέφυρα, χωρίς να τη διαβεί.

 
Μετά τη σύμπτυξη των Τούρκων από το Πλατύ, δεν έγινε καμιά καταδίωξή τους. Οι μονάδες της Μεραρχίας συγκεντρώθηκαν κοντά στο Πλατύ, το 8ο Τάγμα Ευζώνων προωθήθηκε στην οδική γέφυρα και μόνο το σώμα Προσκόπων προσέγγισε τη σιδηροδρομική γέφυρα και αχρήστευσε την υπονόμευσή της.

Οι Τούρκοι, μόλις αντιλήφθηκαν ότι η προέλαση των ελληνικών τμημάτων σταμάτησε δυτικά του Λουδία, αναθάρρησαν κι επιχείρησαν επιθετική επιστροφή προς τη σιδηροδρομική γέφυρα. Η ενέργεια τους ανακόπηκε χωρίς αποτέλεσμα, χάρη στην εύστοχη βολή του πυροβολικού της 7ης Μεραρχίας, η οποία στη συνέχεια προώθησε ένα τάγμα της ανατολικά της γέφυρας στο ύψος του Αδένδρου, όπου αργότερα έφτασαν και στάθμευσαν και οι λοιπές μονάδες. Το ημερολόγιο έγραφε 20 Οκτωβρίου 1912 και το Άδενδρο ήταν πλέον ελεύθερο!

Με την απελευθέρωση του Αδένδρου και όλης της περιοχής κατά μήκος προς το νότο, απελευθερώθηκαν και οι οικισμοί Καϊλίκ (Βραχιά) και Γιουντζίδα (Κύμινα).

Στις 20 Οκτωβρίου 1912 της ιδίας ημέρας το βράδυ, όλα τα στρατεύματα που έλαβαν μέρος στη μάχη, βρεγμένοι και νηστικοί, προμηθεύτηκαν ξύλα από το σιδηροδρομικό σταθμό του Αδένδρου και άναψαν μεγάλη φωτιά για να στεγνώσουν όλη τη νύχτα. Στο σταθμό υπήρχε αρκετή ποσότητα ψωμιών και ρύζι, που άφησαν οι τουρκικές δυνάμεις φεύγοντας.

Στο μεταξύ το Απόσπασμα Ευζώνων Κωνσταντινοπούλου, που ενεργούσε από το χωριό Πλάτανος προς τα Κύμινα, μετά τη ζεύξη του Λουδία, διαπεραιώθηκε στις 14:00 ανατολικά του και προωθήθηκε στα Κύμινα, όπου και διανυκτέρευσε. Τμήμα Προσκόπων, που προηγούνταν του Αποσπάσματος Ευζώνων, συνεπλάκη με άτακτους Τούρκους χωρικούς, τους οποίους διασκόρπισε και στη συνέχεια προχώρησε μέχρι τον Αξιό ποταμό.

Η Ταξιαρχία Ιππικού κινήθηκε στις 08:00 από την Αλεξάνδρεια προς τα ανατολικά για να συναντήσει το Απόσπασμα Ευζώνων. Φτάνοντας όμως στη δυτική όχθη του Λουδία ποταμού ανέκοψε την κίνηση της και μόνο η εμπροσθοφυλακή της κινήθηκε μέχρι τα Κύμινα, όπου και συνεπλάκη με μικρό τουρκικό τμήμα που ήταν εγκαταστημένο μέσα στο χωριό. Το βράδυ ολόκληρη η Ταξιαρχία επανήλθε και διανυκτέρευσε στο χωριό Κλειδί.

Έτσι, η 7η Μεραρχία και η Ταξιαρχία Ιππικού δεν εκμεταλλεύτηκαν την επιτυχή διάβαση του Λουδία και δεν καταδίωξαν με αποφασιστικότητα τα συμπτυσσόμενα τουρκικά τμήματα προς τις γέφυρες του Αξιού. Τούτο οφειλόταν κυρίως στο βροχερό καιρό που επικρατούσε, καθώς και στην έλλειψη συνδέσμου (μεταξύ της 7ης Μεραρχίας και της Ταξιαρχίας Ιππικού, που είχε ως αποτέλεσμα
την αδυναμία συντονισμού των ενεργειών των δύο αυτών σχηματισμών.

Αμέσως μετά τη νικηφόρα μάχη των Γιαννιτσών, η Ελληνική Στρατιά έλαβε όλα τα απαραίτητα προπαρασκευαστικά μέτρα, προκειμένου να διαβεί τον Αξιό ποταμό και να κινηθεί στη συνέχεια προς τη Θεσσαλονίκη. Με έγκαιρες διαταγές καθόρισε την προώθηση των μονάδων της προς τον Αξιό και την ταχύτερη δυνατή ζεύξη του με πρόχειρα υλικά, γιατί οι Τούρκοι κατά τη σύμπτυξη τους είχαν καταστρέψει τις γέφυρες (μια οδική ξύλινη και δύο σιδηροδρομικές), ενώ τα νερά του ποταμού είχαν διογκωθεί λόγω των συνεχών βροχοπτώσεων.

Ειδικότερα το Γενικό Στρατηγείο γνώρισε στις 21 Οκτωβρίου στις μεραρχίες, ότι η Στρατιά θα επιχειρούσε τη διάβαση του Αξιού τη νύχτα 23/24 Οκτωβρίου από τα εξής πιθανά σημεία: Η IV δια μέσου του πόρου Αξιοχωρίου, η VI από την οδική γέφυρα, η II από τη σιδηροδρομική γέφυρα, η I μεταξύ της σιδηροδρομικής γέφυρας και του χωριού Ανατολικό, η III κοντά στο χ. Ανατολικό και η VII κοντά στο χ. Χαλάστρα. Ταυτόχρονα διατάχθηκαν οι μεραρχίες να κινηθούν προς τα προαναφερόμενα πιθανά σημεία διαβάσεως και να συγκεντρώσουν τα απαραίτητα υλικά για τη ζεύξη του ποταμού.

Για τη διευκόλυνση των επιχειρήσεων της Στρατιάς, το Γενικό Στρατηγείο ζήτησε από το Υπουργείο Στρατιωτικών να ενεργήσει ο Στόλος επίδειξη και εικονική απόβαση στον όρμο της Επανωμής, ανατολικά της Θεσσαλονίκης, με σκοπό την παραπλάνηση των τουρκικών δυνάμεων.

Στις 23 Οκτωβρίου το Γενικό Στρατηγείο μεταστάθμευσε από τα Γιαννιτσά στο Άδενδρο.

Παράλληλα το Υπουργείο των Εξωτερικών γνώρισε στο Γενικό Στρατηγείο την κατάληψη του Διδυμότειχου από το Βουλγαρικό Στρατό, με συνέπεια τη διακοπή των συγκοινωνιών του Τουρκικού Στρατού Μακεδονίας με  την Κωνσταντινούπολη.

Επίσης το ίδιο Υπουργείο ενημέρωσε το Γενικό Στρατηγείο για την κατάσταση στη Θεσσαλονίκη και την πλήρη αποθάρρυνση του εκεί Τουρκικού Στρατού, που ήταν έτοιμος να παραδοθεί.

 

Με βάση τη διαταγή του Γενικού Στρατηγείου οι μεραρχίες, στο χρονικό διάστημα από τις 21 μέχρι τις 23 Οκτωβρίου, προωθήθηκαν σταδιακά, ως εξής: 

—Η IV Μεραρχία δια μέσου του χωριού Άθυρα έφτασε στο χ. Άγιος Πέτρος, όπου και στάθμευσε.

—Η VI Μεραρχία δια μέσου των χωριών Αγριοσυκιά και Δυτικό έφτασε βορειοδυτικά του χωριού ΆΘυρα, όπου και στάθμευσε.

—Η II Μεραρχία από τα Γιαννιτσά, δια μέσου του χωριού Μεσιανό, έφτασε στα Κουφάλια και εγκατέστησε τμήματα ασφαλείας στη δυτική όχθη του Αξιού.

—Η I Μεραρχία από τα Γιαννιτσά, δια μέσου της Πέλλας, έφτασε στο χ. Παρθένι και εγκατέστησε τμήματα ασφαλείας στη δυτική όχθη του Αξιού από την οδική μέχρι τη σιδηροδρομική γέφυρα, ενώ μία διλοχία της διαπεραιώθηκε τις βραδινές ώρες της 23ης Οκτωβρίου, μέσω της σιδηροδρομικής γέφυρας, ανατολικά του Αξιού για την εξασφάλιση της διαβάσεως του στρατού.

—Η III Μεραρχία μεταστάθμευσε από τα Γιαννιτσά στο Άδενδρο και ασχολήθηκε με τη μεταφορά υλικών από το Πλατύ για τη ζεύξη του ποταμού στο Ανατολικό.

—Η VII Μεραρχία από το χ. Άδενδρο μεταστάθμευσε στο χ. Βραχιά, εγκατέστησε προφυλακές στη δυτική όχθη του Αξιού, από τη σιδηροδρομική γέφυρα μέχρι το χ. Ανατολικό (Βαλμάδα) και πέτυχε τη ζεύξη του ποταμού στο δυτικό βραχίονα του πόρου Χαλάστρας.

—Η Ταξιαρχία Ιππικού από το χ. Κλειδί έφτασε μέσω του χωριού Κύμινα στο χ. Χαλάστρα, απ' όπου και προώθησε αναγνωριστικά τμήματα προς τα ανατολικά.

—Το Απόσπασμα Ευζώνων Κωνσταντινοπούλου από τα Κύμινα, δια μέσου του χωριού Βραχιά, έφτασε στο χ. Παρθένι και προώθησε μία διλοχία για την κατάληψη της σιδηροδρομικής γραμμής ανατολικά του Αξιού. Λόγω όμως της μερικής καταστροφής της γέφυρας από τους Τούρκους η διλοχία εγκαταστάθηκε στη δυτική όχθη του ποταμού. Στη συνέχεια επέστρεψε διά μέσου του χωριού Βραχιά στη Χαλάστρα, όπου και στάθμευσε.

Στις 24 Οκτωβρίου συνεχίστηκε η προσπάθεια της Στρατιάς για τη διάβαση του Αξιου. Έτσι οι VI και IV Μεραρχίες προωθήθηκαν στον Άγιο Πέτρο και τα Κουφάλια αντίστοιχα, όπου και εγκατέστησαν τμήματα ασφαλείας, η I διαπεραίωσε ένα μόνο τάγμα της ανατολικά του Αξιου ποταμού, η II προωθήθηκε προς τη σιδηροδρομική γέφυρα του Αξιου ποταμού, απ' όπου και διαπεραίωσε ένα μόνο τάγμα της ανατολικά του ποταμού, ενώ η III Μεραρχία δεν μπόρεσε να διαβεί τον Αξιό, γιατί δεν είχε ολοκληρώσει μέχρι το βράδυ την κατασκευή της γέφυρας.

Η VII Μεραρχία πέτυχε την κατασκευή γέφυρας και στον ανατολικό βραχίονα του πόρου Χαλάστρας από την οποία διαπεραιώθηκαν κατά σειρά το Σώμα Προσκόπων, που προωθήθηκε στη Σίνδο και στη συνέχεια το Απόσπασμα Ευζώνων Κωνσταντινοπούλου, που κατέλαβε Θέσεις κοντά στη Σίνδο για την κάλυψη της διαβάσεως των μονάδων που ακολουθούσαν. Ακολούθησε η διαπεραίωση της Ταξιαρχίας Ιππικού, η οποία με διαταγή του Γενικού Στρατηγείου κινήθηκε δια μέσου των χωριών Αγχίαλος και Βαθύλακκος προς το χ. Πικρολίμνη. Αναγνωρίσεις της Ταξιαρχίας ανέφεραν ότι στο χ. Μικρόκαμπος υπήρχε ένα τουρκικό τάγμα, στο χ. Νεοχωρούδα 4 τάγματα και 10 πυροβόλα και ανεξακρίβωτη δύναμη στην περιοχή ανατολικά του χωριού Ωραιόκαστρο. Μετά την Ταξιαρχία Ιππικού διαπεραιώθηκε η VII Μεραρχία, η οποία διανυκτέρευσε στο χώρο μεταξύ του Αξιού και του χωριού Σίνδος.

Οι πληροφορίες έφεραν γενικά τον εχθρό να συμπτύσσεται προς τη Θεσσαλονίκη και τα βορειοδυτικά της πόλεως υψώματα, όπου οι δυνάμεις του επιδίδονταν εσπευσμένα στην κατασκευή πρόχειρων θέσεων αμυντικής οργανώσεως.

 

Έτσι το Γενικό Στρατηγείο εξέδωσε από το Άδενδρο στις 23:00 της 24ης Οκτωβρίου διαταγές επιχειρήσεων για την επομένη, στην οποία καθορίζονταν:

—Η VI Μεραρχία να συγκεντρωθεί στο χ. Μικρόκαμπος, αποστέλλοντας αναγνωρίσεις προς το χ. Μονόλοφος.

—Η Η Μεραρχία, αναχωρώντας στις 06:00 και διερχόμενη τον Αξιό από τη σιδηροδρομική γέφυρα, να συγκεντρωθεί δυτικά από το χ.Ξηροχώρι, αποστέλλοντας αναγνωρίσεις προς το χ. Πουρνάρι και νοτιοανατολικότερα.

—Η IV Μεραρχία, αναχωρώντας στις 07:30 και διερχόμενη τον Αξιό επίσης από τη σιδηροδρομική γέφυρα,
να συγκεντρωθεί στο χ. Βαθύλακκος, αποστέλλοντας αναγνωρίσεις προς την κατεύθυνση του χωριού Μελισσοχώρι.
—Η I Μεραρχία, αναχωρώντας στις 06:00 και διερχόμενη τον Αξιό από τη γέφυρα κοντά στο χ. Ανατολικό, να συγκεντρωθεί βόρεια του χωριού Άγιος Αθανάσιος, αποστέλλοντας αναγνωρίσεις προς το χ. Νεοχωρούδα.

—Η III Μεραρχία, αναχωρώντας στις 08:00 και ακολουθώντας την I Μεραρχία, να συγκεντρωθεί νότια του χωριού Άγιος Αθανάσιος, αποστέλλοντας αναγνωρίσεις προς το χ. Διαβατά.

—Η VII Μεραρχία να συγκεντρωθεί ανατολικά του Αξιού, αποστέλλοντας αναγνωρίσεις επίσης προς το χ. Διαβατά.

—Το Απόσπασμα Ευζώνων Κωνσταντινοπούλου να συγκεντρωθεί στην περιοχή της Σίνδου, αποστέλλοντας αναγνωρίσεις προς τη Θεσσαλονίκη.

—Η Ταξιαρχία Ιππικού να συγκεντρωθεί στο χ. Πικρολίμνη, αποστέλλοντας αναγνωρίσεις προς
Μελισσοχώρι και Δρυμό.

Το Γενικό Στρατηγείο από το μεσημέρι της 25ης Οκτωβρίου θα μεταστάθμευε στο χ. Γέφυρα (Τόπσιν)...

Φωτογραφία αξιωματικού που συμμετείχε στη μάχη των Γιαννιτσών (φωτό από Θεόδωρος Τσάπανος)

Ο Τιμημένος τάφος τριών γενναίων προσκόπων που έπεσαν ηρωικά την 20ή Οκτωβρίου 1912 στην μάχη του ποταμού Λουδία. Το μνημείο – τάφος βρίσκεται στο Πλατύ πίσω από τον σιδηροδρομικό σταθμό.

Στα πρόθυρα της Θεσσαλονίκης, στον σταθμό του Αδένδρου (Kerdjalar).

Ο Διάδοχος Κωνσταντίνος με επιτελάρχη και δεξιά τον Ιωάννη Μεταξά στο Άδενδρο

Ο Διάδοχος Κωνσταντίνος με επιτελείς και τους πρίγκηπες Γεώργιο και Χριστόφορο στον σταθμό του Αδένδρου.

Σπάνια φωτογραφία του Διαδόχου Κωνσταντίνου στο σιδηροδρομικό σταθμό του Αδένδρου.

Το πρώτο πέρασμα του Αξιού ποταμού.

1912, η ζεύξη του Αξιού-Βαρδάρη ποταμού.

Αναπαράσταση της παράδοσης της Θεσσαλονίκης στο χωριό Γέφυρα (Τόπσιν)

Πηγή: Επίτομη Ιστορία των Βαλκανικών Πολέμων 1912 – 1913 ΓΕΣ / Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού
http://proodos-adendro.blogspot.gr

 Ένα αφιέρωμα στην άγνωστη τελευταία μάχη πριν την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912. Το υλικό επιμελήθηκαν καθηγητές και μαθητές της Πολιτιστικής Ομάδας του 2ου Γυμνασίου Χαριλάου Θεσσαλονίκης. Η αφήγηση βασίζεται σε ένα παλιό βιβλίο του 1913. 16/10/2012