Εντυπωσιακό αρχαιολογικό εύρημα στις ανασκαφές στο Φαληρικό Δέλτα

Εκεί όπου η Αρχαιολογία συναντά την Ιστορία, είναι ό,τι σημαντικότερο για την ίδια την πατρίδα.

Ένα πολυάνδριο με τουλάχιστον ογδόντα νεκρούς, όλους πλην  ενός με δεσμά στα χέρια, μας πηγαίνει στην εποχή του Κύλωνα και των δεκαετιών που ακολούθησαν και που ήταν γεμάτοι αναταραχές για την αρχαία Αθήνα. Είναι τα χρόνια που η Δημοκρατία δεν έχει ακόμα εγκαθιδρυθεί, που οι αριστοκράτες πολεμούν μεταξύ τους για την εξουσία, και που οι αδελφοκτόνες μάχες είναι,...
ασφαλώς, γεμάτες αίμα.

Με ανοιχτό στόμα έμεινε το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο χθες, όταν άκουσε από την έφορο αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής, Πειραιώς και Νήσων Στέλλα Χρυσουλάκη την ερμηνεία για το εύρημά της, και τα τεκμήρια. Όπως είπε η έφορος, που είναι και επικεφαλής της ανασκαφής, το πολυάνδριο (ομαδικές ταφές ανδρών που έπεσαν όλοι μαζί) ήρθε στο φως τις τελευταίες 20 μέρες, μόλις μισό μέτρο κάτω από το αρχαίο έδαφος. Έχει εξεταστεί μακροσκοπικά το 50% των σκελετών και ανήκουν όλοι σε άνδρες. Είναι καλοζωισμένοι, έχουν άριστη οδοντοφυϊα, και, εκ πρώτης όψεως, δεν φέρουν κατάγματα σε οστά. Ένας μόνο, είχε αιχμή βέλους καρφωμένη στον ώμο και η εξήγηση είναι πως ίσως είχε αιχμαλωτιστεί.  Η πρώτη σκέψη της κ. Χρυσουλάκη για τον τρόπο θανάτου τους, είναι πως ίσως κατεσφάγησαν.

 

Το εκπληκτικό είναι πως όλοι έχουν σιδερένια δεσμά στα χέρια, εκτός από έναν, στην άκρη του σκάμματος, ο οποίος έχει δεσμά στα πόδια. Προφανέστατο πως ήταν δεσμώτες και πως εκτελέστηκαν, ίσως μάλιστα επί τόπου, αλλά όχι κοινοί κατάδικοι. Είναι τοποθετημένοι κατά παράταξη, και έχουν δύο οινοχόες, από σπονδές. Δύο μικρά αγγεία, που όμως είναι αυτά χάρη στα οποία ο τάφος χρονολογείται περί το 632 π.Χ. Τότε που ξεκινά η ιστορία του Κύλωνα.

Ευπατρίδης της αρχαίας Αθήνας και  γαμπρός του τυράννου των Μεγάρων Θεαγένη,  το 636 ή 632 π.Χ., όταν τύραννος στην Αθήνα ήταν ο Μεγακλής, κατέλαβε με στρατό την Ακρόπολη με σκοπό να πάρει τη θέση του. Ο λαός όμως, όταν είδε τους ξένους στρατιώτες, αντί να πάει με το μέρος του, πολιόρκησε την Ακρόπολη. Εκείνος διέφυγε με τον αδερφό του, έμειναν όμως μέσα οι οπαδοί τους, που πήγαν ως ικέτες στον ναό της Παρθένου. Οι τελευταίοι συμφώνησαν με το Μεγακλή να τους αφήσει να φύγουν, αν παραδώσουν τα όπλα τους. Παρά όμως τη συμφωνία, που έκαναν τους σκότωσαν μόλις βγήκαν από την Ακρόπολη. Εγκληματική πράξη κατά την αρχαιότητα, καθώς ο ικέτης ήταν ιερό πρόσωπο.

Το έγκλημα αυτό των ικετών προκάλεσε τη φρίκη των Αθηναίων και τη γενική κατακραυγή και εκτός της Αθήνας, και οι δε Αλκμαιονίδες θεωρήθηκαν "εναγείς", ενώ αντίθετα οι συμπάθειες στράφηκαν προς τον Κύλωνα.  Το γεγονός αυτό εκμεταλλεύτηκαν οι οπαδοί του Κύλωνα και ονόμασαν την ανέντιμη αυτή πράξη Κυλώνειον άγος. Για να εξαγνιστεί η πόλη, κάλεσαν από την Κρήτη τον μάντη Επιμενίδη για να κάνει θυσίες. Επακολούθησε σειρά στάσεων και ταραχών μέχρι το 597 π.Χ. που ανέλαβε ο Σόλων να συμβιβάσει τα αντιμαχόμενα μέρη παρακαλώντας τους "εναγείς" να υποβληθούν οικειοθελώς στην κρίση τριακοσιομελούς δικαστηρίου που θα αποφασίσει σχετικά. Οι Αλκμαιονίδες προ αυτής της κατακραυγής δέχτηκαν και το δικαστήριο εκείνο με κατήγορο τον Μύρωνα τον Φλυέα τους καταδίκασε σε εξορία. Αποφάσισε μάλιστα να εκταφούν όσοι εν τω μεταξύ είχαν πεθάνει και να θαφτούν έξω από την πόλη.

Τη σκέψη της δρος  Χρυσουλάκη παρακολούθησε και συμμερίστηκε το ΚΑΣ. Οι αρχαιολόγοι- μέλη του θεώρησαν πως έχει βάση η θεωρία ότι ίσως οι νεαροί αριστοκράτες του πολυάνδριου να είχαν λάβει μέρος σε κάποια από τις συγκρούσεις της εποχής. Πάντως, το γεγονός ότι βρέθηκαν με ταφή τακτοποιημένη και με τα μικρά αγγεία των σπονδών, δείχνει ότι παρότι ανήκαν καταφανώς στους ηττημένους, δεν αντιμετωπίστηκαν ως εχθροί.

Δεν συνέβη όμως, κατά την ίδια ερμηνεία, το αυτό και με τον δεσμώτη που είχε δεσμά στα πόδια. Σε γειτονικό χώρο, ακριβώς 101 χρόνια πριν, το 1915, εντοπίστηκαν σκελετοί που είχαν ταφεί αλυσσοδεμένοι στα πόδια και μπρούμητα. Ηταν σε στάση πρηνηδόν με έντονα συνεσταλμένα τα κάτω άκρα ή σε έκταση, μερικοί μάλιστα φαίνεται ότι είχαν χέρια και πόδια δεμένα μαζί. «Πολλοί  παρουσιάζουν κακώσεις που έγιναν εν ζωή, αλλά και μετά θάνατον. Πιο συγκεκριμένα, οι κλείδες είναι πεσμένες και συγκλίνουν στην περιοχή του στέρνου, το οποίο συχνά δεν σώζεται, η κάτω σιαγόνα είναι εξαρθρωμένη, τα γόνατα έχουν συστηματικά υποστεί οστεοθλασία που διέλυσε την κλείδωση και τέλος έχουν κοπεί τα άκρα πόδια μαζί με τα πέλματα από το μέσο της κνήμης περίπου. Στη γενική αυτή εικόνα προστίθενται ανάλογα με τον νεκρό και άλλες κακώσεις, π.χ. στις κλειδώσεις του βραχίονα ή στο ιερό οστούν» τόνισε  η κυρία Χρυσουλάκη.

Προφανώς πέθαναν με αποτυμπανισμό, όπως είχε πει ο ανασκαφέας τους Στρατής Πελεκίδης και λίγο αργότερα ο επίσης αρχαιολόγος Κωνσταντίνος Κουρουνιώτης. Ηταν είδος θανατικής ποινής που επιβαλλόταν στην Αθήνα, συνήθως σε μη Αθηναίους εγκληματίες. Ο κατάδικος δενόταν με το κεφάλι πάνω σε έναν κομμένο κορμό δέντρου και ο δήμιος τον χτυπούσε μέχρι θανάτου στο κεφάλι με το τύμπανον (μάλλον ξύλινο κόπανο).

Οι νεκροί της ανασκαφής Πελεκίδη ήταν ακόμη πιο καλοζωισμένοι από τους νεκρούς των ταφών που αποκαλύφθηκαν τώρα. Τι μπορεί να σημαίνει αυτό; Η κ. Χρυσουλάκη λέει διστακτικά μια πρώτη σκέψη, σύμφωνα με την οποία ίσως επρόκειτο για τους αρχηγούς της στάσης, οι οποίοι αντιμετωπίστηκαν με πολύ άγριο τρόπο, ακόμη και με βασανισμούς. Ολα αυτά, τονίζει, θέλουν βέβαια μελέτη.

Προς το παρόν, το ΚΑΣ ενθουσιάστηκε και σκεφτόταν μέχρι και επιτόπιο μουσείο, δεν έδειξε όμως το ίδιο ενθουσιασμένη και η γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού και πρόεδρός του Μαρία Ανδρεαδάκη- Βλαζάκη. Παραγνωρίζοντας το γεγονός ότι το εύρημα είναι τεράστιο, και ιστορικής σημασίας, δεν συμμερίστηκε την πρόταση της εφορειας αρχαιοτήτων να συνεχιστεί με τις δικές της δυνάμεις η ανασκαφή. Το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος στις συνεννοήσεις με την έφορο έχει καταστήσει σαφές ότι δεν πρόκειται να κάνει εκεί δεντροφυτεύσεις μετά τα ευρήματα (γιατί γι’ αυτό έγινε η ανασκαφή). Επομένως, δεν θέλει να μετάσχει στην συντήρηση και ανάδειξη των ευρημάτων.

Το Ιδρυμα από την πλευρά του έχει δίκιο, ωστόσο η κ. Βλαζάκη αντέκρουε κάθε τι σχετικό που λεγόταν από μέλη του συμβουλίου για «πολιτικές» επαφές, παραγνωρίζοντας ότι ανάλογες συζητήσεις γίνονται με την πολιτική ηγεσία και όχι με τους υπαλλήλους, έστω και αν οι τελευταίοι είναι στελέχη.

Τέλος πείστηκε να γίνει αυτοψία, αλλά αφού φάνηκε να μη θέλει  να συνεχιστεί  η ανασκαφή (ντροπή το κράτος να μη δίνει χρήματα για ένα τόσο σπουδαίο εύρημα). Ούτε και που έτεινε ευήκοον ους στα όσα είπε η κ. Χρυσουλάκη για ανάγκη άμεσης μετακίνησης των σκελετών, ώστε να προστατευθούν από τη φθορά. Ας σημειωθεί πως μέχρι στιγμής δεν έχει ολοκληρωθεί η έρευνα ούτε των ίδιων των σκελετών, που, όπως χαρακτηριστικά αναφέρθηκε, δεν έχουν σκαφτεί «ούτε από τα πλάγια».

Η συνέχεια θα δοθεί την ερχόμενη Τρίτη στο επόμενο ΚΑΣ. Μέχρι τότε, μακάρι να συνειδητοποιήσουν όλοι πως η προστασία των αρχαιοτήτων πρωτεύει.

Δείτε ακόμη:
Ομαδικός τάφος με 1.500 αλυσοδεμένους σκελετούς στο Φάληρο κάνει τους αρχαιολόγους να απορούν