Η ιστορία πίσω από τα γυαλιά ηλίου που φοράμε +pics

Από τον Νέρωνα και τους κινέζους δικαστές του 13ου αιώνα μ.Χ., ως τους πρώτους σταρ του σινεμά και τους πιλότους του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου: διαβάστε το «βιογραφικό» ενός από τα πιο αγαπημένα καλοκαιρινά αξεσουάρ.

Μέρες που είναι, δύσκολα πια συναντάς άνθρωπο χωρίς κάτι χρωματιστό στα μάτια του. Είναι τα γυαλιά ηλίου αυτά που έχουν γίνει αναπόσπαστο κομμάτι του καλοκαιριού μας. Αλλά δεν ήταν πάντα έτσι. Και, πολύ περισσότερο,...
δεν πρωτομπήκαν στη ζωή μας ως ηλιασπίδες.
Το πώς, πότε και γιατί συνέβη να γίνουν οι συνοδοιπόροι μας στη λιακάδα είναι μια ιδιόμορφη συρραφή ιστοριών σκόνης, πάγου, πολέμου και τεχνολογίας. Ο,τι πρέπει, δηλαδή, για θερινό ανάγνωσμα.

Πιάνοντας στα χέρια σου ένα ζευγάρι γυαλιών ηλίου - ακόμη κι από τα πιο φτηνά - διαπιστώνεις ότι τόσο ο σκελετός όσο και τα ίδια τα γυαλιά μαρτυρούν μια κατεργασία που δύσκολα θα γινόταν σε κλίμακα μαζικής παραγωγής πριν από τη βιομηχανοποίηση του 20ού αιώνα. Ετσι εύκολα συμπεραίνεις ότι πρόκειται για μια εφεύρεση του πρόσφατου καταναλωτικού πολιτισμού μας. Θα είχες και δίκιο και άδικο. Διότι η ιδέα των γυαλιών ηλίου πάει πολύ μακριά, σε χρόνο και σε τόπο.

Από σμαράγδια, μπρούντζο και χαλαζία

Ο πρώτος άνθρωπος στην Ιστορία που ζήτησε και του έφτιαξαν γυαλιά ηλίου εικάζεται ότι ήταν ο αυτοκράτορας της Ρώμης Νέρων. Κατά τις εξιστορήσεις, είχε βάλει τους λιθογλύπτες του να κόψουν φλύδα σμαραγδιού και να την προσαρτήσουν σε σκελετό. Με αυτό το πράσινο «μονόκλ» ο Νέρων λέγεται ότι παρακολουθούσε τις μονομαχίες στο Κολοσσαίο χωρίς να τον ενοχλεί ο ήλιος.

Ανακατασκευή του υποτιθέμενου μονόκλ του Νέρωνος

Πολύ πιο σίγουρη είναι μια άλλη μαρτυρία «ασπίδων προστασίας των ματιών»: στον τάφο υπ' αριθ. 227 που ανέσκαψαν στην Τουρφάν - την πρώτη κινεζική πόλη μετά την έρημο της Τακλαμακάν, στα όρια Καζακστάν, Μογγολίας και Κίνας - οι αρχαιολόγοι βρήκαν στο πρόσωπο μιας μούμιας ζευγάρι από διάτρητες μπρούντζινες οφθαλμασπίδες. Αποφάνθηκαν ότι συντρόφευαν εν ζωή τον νεκρό όταν διάβαινε την έρημο ακολουθώντας τον Δρόμο του Μεταξιού. Οι ασπίδες αυτές κοσκίνιζαν τόσο τις ηλιαχτίδες όσο και τις ριπές άμμου που σήκωνε ο άνεμος.

Η οφθαλμασπίδα της Τακλαμακάν

Οι εν λόγω οφθαλμασπίδες χρονολογήθηκαν μεταξύ του 7ου και του 9ου αιώνα μ.Χ. Αν και είναι τα αρχαιότερα «γυαλιά ηλίου» που έχουν βρεθεί, κανείς δεν ξέρει ποιος και πότε τα πρωτοσκέφθηκε. Για παράδειγμα, είναι σύμπτωση το ότι μια παραλλαγή τους χρησιμοποιούσαν και χρησιμοποιούν οι ιθαγενείς Αλεούτ και Ινουίτ της Αλάσκας, που βάσει DNA προέρχονται από την ίδια ασιατική κοιτίδα; Βέβαια οι οφθαλμασπίδες αυτών των τελευταίων είναι ξύλινες και αντί για τρυπίτσες έχουν μια απλή σχισμή, όμως η προσαρμογή είναι εύλογη: δεν τους στράβωναν πια οι αμμοθύελλες αλλά οι χιονοθύελλες.

Σύγχρονος Ινουίτ με παραδοσιακή ξύλινη οφθαλμασπίδα

Από τα πρώτα "μοντέλα" των Ινουίτ

Η πρώτη χρήση γυαλιών ηλίου από ανθρώπους των πόλεων εντοπίζεται στην Κίνα του 13ου αιώνα μ.Χ., οπόταν εισάγονταν από τη Μαλαισία ποσότητες καπνιστού χαλαζία, με φλύδες του οποίου φτιάχνονταν γυαλιά ηλίου για την αριστοκρατία. Μια ιδιόμορφη χρήση «εσωτερικού χώρου» είχαν σκαρφιστεί γι' αυτά οι δικαστές: τα φορούσαν για να μη φαίνονται τα μάτια τους και καταλαβαίνουν από αυτά οι αντίδικοι το τι θα αποφασίσουν. Η Δικαιοσύνη, βλέπετε, οφείλει να είναι τυφλή... Πάντως, είτε από μετάγγιση της νέας κινεζικής μόδας είτε αυτοφυώς, η ευρωπαϊκή ιστορία αναφέρει ότι τα ομματοϋάλια εφευρέθηκαν το 1299 από έναν Φλωρεντίνο, τον Salvino degli Armati - τουλάχιστον αυτό έγραψαν στον τάφο του.

Τα γυαλιά από χαλαζία των δικαστών της Κίνας του 13ου αιώνα

Η κατά λάθος επανεφεύρεση

Ως τον 18ο αιώνα οι Ευρωπαίοι ασχολούνταν με τη διερεύνηση της οπτικής και της διοπτρίας μέσα από τα κείμενα του Ευκλείδη, του Πλούταρχου, του Ντα Βίντσι και του Κέπλερ, χωρίς διόλου να σκέφτονται τις εφαρμογές τους στην προστασία από τον ήλιο. Το ίδιο συνέβαινε και το 1752 στο εργαστήριο του Βρετανού Τζέιμς Εϊσκοφ (James Ayscough), αλλά με μία ειδοποιό διαφορά: ο Εϊσκοφ πίστευε ότι τα γαλαζωπά ή τα πράσινα γυαλιά διόρθωναν την ελαττωματική όραση. Επιστημονικά δεν είχε δίκιο, αλλά οι αμαξάδες που τα φόρεσαν διαπίστωσαν ότι έβλεπαν «πιο καθαρά» λόγω της αυξημένης αντίθεσης των χρωμάτων.

Τα πρώτα ευρωπαϊκά γυαλιά ηλίου του Εϊσκοφ

Το γαλαζωπό μοντέλο γυαλιών ηλίου των αμαξάδων

Στον επόμενο αιώνα τα χρωματιστά γυαλιά άρχισαν να γίνονται γνωστά για έναν ακόμη παράδοξο λόγο: η ευρύτατα διαδεδομένη σύφιλη είχε ως ένα από τα συμπτώματά της την ευαισθησία στο φως. Οπότε αρκετοί γιατροί συνιστούσαν στους ασθενείς τους τη χρήση χρωματιστών ομματοϋαλίων, συνήθως κίτρινου ή καφέ χρώματος.

Φωτοευαισθησία παρουσίασε και μια ιδιαίτερη κατηγορία ανθρώπων στις αρχές του 20ού αιώνα από καθαρά τεχνογενή αιτία: οι πρώτοι σταρ του σινεμά έβγαιναν από τα κινηματογραφικά στούντιο με κόκκινα μάτια εξαιτίας των πολύ ισχυρών προβολέων που χρησιμοποιούνταν. Κάποιος από αυτούς σκέφτηκε να φορέσει χρωματιστά γυαλιά και... ξεκίνησε η μόδα στην Αμερική. Ιδιαίτερα από το 1929, όταν ο κατασκευαστής γυαλιών Sam Foster δημιούργησε τα πρώτα φθηνά γυαλιά από ζελατίνη (σελιλόιντ) και σκέφτηκε να βγάλει καροτσάκι στις παραλίες του Atlantic City και του New Jersey, οι θαυμαστές των σταρ έμαθαν ότι τα χρωματιστά γυαλιά προστάτευαν όχι μόνο από τους προβολείς αλλά και από τον ήλιο.

Με χορηγό την αεροπορία

Ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος έφερε για πρώτη φορά τα αεροπλάνα στα πεδία των μαχών. Τότε οι στρατιωτικοί συνειδητοποίησαν πως οι πιλότοι τους πετούσαν πολλές φορές στα τυφλά, είτε από την άμεση έκθεση στο φως του ηλίου είτε από τις αντανακλάσεις του στην ιονόσφαιρα ή τις στιλπνές επιφάνειες επί Γης. Ετσι η αμερικανική αεροπορία ανέθεσε στον οπτικό οίκο Bausch & Lomb τον σχεδιασμό αποτελεσματικών γυαλιών για τους πιλότους. Ο οίκος έστρωσε τους οπτικούς του στη δουλειά και εκείνοι ανταποκρίθηκαν παρουσιάζοντας τα πρώτα γυαλιά που απορροφούσαν το φως στην κίτρινη ζώνη του φάσματός του. Τα γυαλιά αυτά είχαν βαθύ πράσινο χρώμα.

Το 1936 ο Αμερικανός Edwin H. Land εφηύρε την πόλωση του φωτός και την αποκοπή των κατακόρυφων συνιστωσών του μέσα από ειδικά φίλτρα. Τα γυαλιά που παρήγαγε η εταιρεία του, η Polaroid, ήταν τα πρώτα που προστάτευαν πραγματικά από την υπεριώδη ακτινοβολία (UV) και έκοβαν τις αντανακλάσεις. H Bausch & Lomb έσπευσε να αξιοποιήσει τον Edwin Land και την ίδια χρονιά τής σχεδίασε τα πολωτικά γυαλιά πιλότου Ray Ban. Από την επόμενη χρονιά τα γυαλιά αυτά διατέθηκαν και στο ευρύ κοινό ξεκινώντας μια μόδα που δεν έληξε ποτέ.

Δεδομένα και μυστικά των γυαλιών ηλίου

Οι επιφάνειες των γυαλιών ηλίου φτιάχνονται από γυαλί, πλαστικό (ακρυλικό, πολυανθρακικό, CR-39, πολυουρεθάνη) ή ρητίνη SR-91 (βλ. http://www.kaenon.com/innovation/) και έχουν διάφορες επιστρώσεις για προστασία από τις αντανακλάσεις. Ως προς το χρώμα τους, οι γκρι και πράσινοι φακοί θεωρούνται ουδέτεροι, ενώ οι καφέ αυξάνουν την αντίθεση με τίμημα κάποια χρωματική απόκλιση. Οι κίτρινοι και οι πορτοκαλί αυξάνουν τη διακριτότητα των αντικειμένων – με τίμημα την οξύτητα των χρωμάτων – και γι’ αυτό προτιμούνται από τους οδηγούς, τους πιλότους, τους σκιέρ και τους κυνηγούς. Οι μπλε και οι μοβ φακοί είναι... απλώς διακοσμητικοί, εκτός αν το γυαλί τους είναι πολωτικό.

Για να είναι τα γυαλιά ηλίου σας αποτελεσματικά οι ειδικοί συνιστούν να κόβουν περισσότερο από το 99% των υπεριωδών ακτινοβολιών UVA και UVB (πράγμα που υποδηλώνει η ετικέτα UV400).

Μια πρόσφατη ιατρική έρευνα αποφάνθηκε ότι εμείς οι λευκοί δεν πρέπει να φορούμε γυαλιά ηλίου με την παραμικρή λιακάδα: τα μάτια δίνουν λάθος μήνυμα στον εγκέφαλο ώστε να μην παράγει το σώμα μας μελανίνη. Οπότε κινδυνεύουμε από... καρκίνο του δέρματος.

Καφαντάρης Τάσος / tovima.gr

Γυαλιά ηλίου του 1895

1911 Γυαλιά για τους οδηγούς αυτοκινήτων