Τί ποσοστό Eλλήνων γνωρίζουν για τη συμμαχία Στάλιν & Χίτλερ;

Οι σχέσεις της Αριστεράς με την Ιστορία

Η Ελλάδα κατατάχθηκε τελευταία στη λίστα των κρατών με βάση το ποσοστό όσων απάντησαν αν ήξεραν πως το 1940 η ΕΣΣΔ και η ναζιστική Γερμανία ήταν σύμμαχοι.

Είναι αλήθεια εντυπωσιακό, ένας μορφωμένος και πολιτικοποιημένος άνθρωπος, όντας γεννημένος στα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, να υποστηρίζει πως η Πολωνία, που θρήνησε εκατόμβες θυμάτων από τους ναζί και οργάνωσε ένα από τα σημαντικότερα αντιστασιακά κινήματα στην Ευρώπη, ήταν σύμμαχος των Γερμανών.

Το πλέον δυσάρεστο στην υπόθεση αυτή, είναι πως το «λάθος» έκανε ένας υπουργός της ελληνικής κυβέρνησης,...
ο υπουργός Επικρατείας Αλέκος Φλαμπουράρης, και μάλιστα σε μια περίοδο που οι μνήμες του Πολέμου έχουν επανέλθει στην επικαιρότητα, λόγω της διεκδίκησης των γερμανικών αποζημιώσεων. Η δήλωση δεν φανερώνει μόνο ανεπίτρεπτη άγνοια των γεγονότων, αλλά είναι αποκαλυπτική των αντιφατικών σχέσεων ανάμεσα στην Αριστερά και την ιστορία του εικοστού αιώνα.

Γενικότερα, πολλοί οπαδοί της Αριστεράς δείχνουν να έχουν μια ιδιότυπη σχέση, αμνησίας και υπερμνησίας ταυτόχρονα, με τη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία. Δείχνουν να θέλουν να θυμούνται μόνο μερικά από τα γεγονότα αυτής της περιόδου και να ξεχνούν πολλά άλλα. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την ιστορία της Πολωνίας, που φαίνεται πως για την Αριστερά αποτελεί μια «άβολη περίπτωση». Για παράδειγμα, μία από τις πλέον συγκλονιστικές ιστορίες παραχάραξης της ιστορικής αλήθειας και προσβολής της μνήμης των θυμάτων είναι η υπόθεση του Κατίν.

Η λέξη Κατίν είναι ταυτισμένη στην ευρωπαϊκή συλλογική μνήμη με τη μαζική σφαγή περίπου 22 χιλιάδων Πολωνών κρατουμένων από τις σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες τον Απρίλιο - Μάιο του 1940. Τα θύματα είχαν συλληφθεί στα πρώην ανατολικά εδάφη της Πολωνίας μετά την εισβολή της ΕΣΣΔ, το 1939, που ακολούθησε χρονικά αυτήν της Γερμανίας. Οι συλληφθέντες, που ανήκαν οι περισσότεροι στην πολωνική ελίτ (γιατροί, δικηγόροι, αξιωματικοί, εκπαιδευτικοί κ.ά.), χαρακτηρίστηκαν αρχικά αιχμάλωτοι πολέμου και στη συνέχεια τους αποδόθηκε η ιδιότητα του «εχθρού» του σοσιαλιστικού καθεστώτος. Εκτελέστηκαν εν ψυχρώ με σφαίρα πίσω στο κεφάλι, ο ένας μετά τον άλλο, κατόπιν εντολής του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΣΕ.

Πέρα από τη μαζική δολοφονία, το Κατίν συμβολίζει την κυριαρχία ενός ψέματος, μιας προπαγάνδας, που διατηρήθηκε για δεκαετίες και επιβλήθηκε σε ένα λαό. Οπως είναι ευρέως γνωστό, οι ναζί προσπάθησαν να αξιοποιήσουν επικοινωνιακά την ανακάλυψη των ομαδικών τάφων στο δάσος του Κατίν (απ’ όπου και πήρε το όνομά της η υπόθεση) τον Απρίλιο του 1943, αλλά η σοβιετική προπαγάνδα, χάρη και στην ανοχή που έδειξαν σε αυτήν οι δυτικοί σύμμαχοι εξαιτίας των πολεμικών προτεραιοτήτων τους, κατάφερε να επιρρίψει το έγκλημα στους Γερμανούς. Παρά τις συστηματικές προσπάθειες των Πολωνών αντιφρονούντων και εξορίστων, μετά το τέλος του πολέμου, να αποκαλυφτεί η αλήθεια για τον υπεύθυνο της σφαγής, η ΕΣΣΔ πέτυχε να ελέγξει πλήρως την κατάσταση για σχεδόν μισόν αιώνα.

Μέχρι την πτώση του κομμουνισμού και σε αντιδιαστολή με τη διαρκή αποκάλυψη στοιχείων που υποδείκνυαν τον ένοχο, τα γεγονότα του Κατίν συνέχιζαν να παραμένουν αμφιλεγόμενα στη δημόσια σφαίρα. Μόλις το 1990, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ αποδέχτηκε την ευθύνη του σοβιετικού καθεστώτος και άνοιξε ο δρόμος για την ιστορική διαλεύκανση της υπόθεσης. Σήμερα η Ρωσία, τόσο ο Πούτιν όσο και η Δούμα, έχει αναγνωρίσει πως επρόκειτο για ένα έγκλημα που διαπράχθηκε από τους Σοβιετικούς.

Παρ’ όλα αυτά, η ελληνική Αριστερά, ή τουλάχιστον ένα σημαντικό τμήμα της, αρνείται ακόμη να αποδεχτεί την άβολη αλήθεια. Δεκάδες άρθρα σε εφημερίδες, ιστοσελίδες και μπλογκ της επαναστατικής και ριζοσπαστικής αριστεράς έχουν γραφτεί προκειμένου να υποστηριχθεί το σοβιετικό ψέμα. Οπως και σε άλλες περιπτώσεις, η πεισματώδης άρνηση της αλήθειας συνδυάζεται με μια επιθετική εκφορά κατηγοριών εναντίον όσων διαφωνούν, που χαρακτηρίζονται αντικομμουνιστές και φιλοναζί.

Η «αμνησία» αυτή της Αριστεράς για το Κατίν σχετίζεται με δύο ταμπού: το πρώτο φέρνει στην ημερήσια διάταξη την περίοδο της συνεργασίας του ναζισμού και του σταλινισμού κατά τα χρόνια 1939-1941, τότε που ήταν σε ισχύ το σύμφωνο Ρίμπεντροπ - Μολότοφ. Πολλοί στην Αριστερά θέλουν να το ξεχνούν.

Το δεύτερο συνδέεται με το ερώτημα της συγκρισιμότητας μεταξύ φασισμού και κομμουνισμού. Οπως σημειώνει ο ιστορικός Victor Ζaslavsky, η υπόθεση του Κατίν αποτελεί ένα ερέθισμα για να εμβαθύνουμε στην έννοια του ολοκληρωτισμού, για να αποδείξουμε τις αναλογίες ανάμεσα στα ολοκληρωτικά συστήματα όπως ο ναζισμός και ο σταλινισμός.

Το Κατίν δεν είναι η μόνη περίπτωση εγκλήματος των κομμουνιστικών καθεστώτων που δεν θυμάται η ελληνική Αριστερά, αλλά ίσως είναι το πιο χαρακτηριστικό. Η κυριαρχία της πολιτικής κουλτούρας και κυρίως της ιστορικής μνήμης της Αριστεράς στη μεταπολίτευση απέφερε δυστυχώς καρπούς.

Σε μια πρόσφατη έρευνα ανάμεσα σε νέους μεταξύ 16 και 29 ετών σε τριάντα ένα κράτη με θέμα τη μνήμη και την ιστορία του 20ού αιώνα, η Ελλάδα κατατάχθηκε τελευταία στη λίστα των κρατών με βάση το ποσοστό όσων απάντησαν αν ήξεραν πως το 1940 η ΕΣΣΔ και η ναζιστική Γερμανία ήταν σύμμαχοι. Μόλις το 14% των Ελλήνων ερωτηθέντων γνώριζαν κάτι τέτοιο. Ο Στάλιν θα ήταν ευχαριστημένος αν ήταν σε θέση να το πληροφορηθεί.


* Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου στην Πράγα και στο Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας.
**To άρθρο πρωτοδημοσιεύθηκε στο krasoblog στις 22 Μαρτίου 2015.