Κρασί ~ Γνωμικά & παροιμίες

Άγνωστης προέλευσης, πιθανότατα πανελλαδικές παροιμίες για το κρασί, σίγουρα διδακτικές και χαριτωμένες.

1 Σε άλλου κρασί μη χύνεις νερό
2 Κρασί πουλιέται δέσποτα αγόραζε και πίνε
3 Δώσε κρασί να βγει η αλήθεια
4 Το καλό κρασί ξινίζει σε ζεστό κελάρι
5 Καλό κρασί, κακό κεφάλι
6 Όταν βγάζεις το κρασί, πρέπει να το πίνεις
7 Ανάθεμά το, το κρασί και το καλό που κάνει
8 Το καλό κρασί κάνει το...
καλό ξίδι
9 Όποιος αγαπά να πίνει όλο για κρασί μιλά
10 Όταν μπαίνει το κρασί, βγαίνει το μυστικό
11 Από χοίρου ασκί, κρασί μην περιμένεις
12 Βάλε νερό στο κρασί σου
13 Όπου φυτεύουν τ’αμπέλι, δεν πίνουν κρασί
14 Το κρασί πρόσεχε να το πίνεις εσύ, όχι να σε πίνει αυτό
15 Κρασί σε πίνω για καλό, και συ με πας στον τοίχο
16 Όπου ο σατανάς δεν μπορεί να πάει μόνος του, στέλνει το κρασί
17 Όσοι πίνουν και μεθούνε, λησμονούνε πως χρωστούνε
18 Δεν υπάρχει αλεύρι όσο ψιλό κι αν είναι
-Που να μην έχει πίτουρα
19 Δεν υπάρχει κρασί όσο καθαρό κι αν είναι
-Που να μην έχει κατακάθι
-Όσο έξυπνος και ικανός κι αν είναι ένας άνθρωπος θα έχει τα ελαττώματά του.
20 Κουβαλάει κρασί και πίνει νερό
-Λέγεται για αυτούς που κοπιάζουν σε ξένες δουλειές και δεν αμείβονται όσο πρέπει.
21 Τα κάστανα θέλουν κρασί και τα καρύδια μέλι


Αρκετές παροιμίες από τα νησιά του Αιγαίου και τη Θράκη - πολλές ταυτόσημες και άλλες τοπικές και ιδιαίτερες - χρησιμοποιούν το αμπέλι ως κύριο μοτίβο με σκοπό να επιτύχουν τον παραδειγματισμό και την παραίνεση και να μεταφέρουν μνήμες και εμπειρίες. Οι ιδιότητες του αμπελιού που σχολιάζονται αφορούν συνήθως την ιδιαίτερη δυσκολία, τον κόπο και την εμπειρία που απαιτεί η καλλιέργειά του αλλά και το μεγάλο κέρδος που αποφέρει τελικά.

1 Αμπέλιν όσον ημπορείς
Και σπίτι όσον εχωρείς
(Κάρπαθος)

2 Καμ’ αμπέλι όσο μπορείς...
Και σπίτι όσο να χωρείς
(Πετροχώρι)

Ο καλός νοικοκύρης πρέπει να μεριμνά για την απόκτηση προσοδοφόρων κτημάτων και να είναι φειδωλός σε δαπάνες που αποσκοπούν στην ευμάρεια και στην επίδειξη.

3 Τ’αμπέλι θέλει αμπελουργό και το καράβι ναύτη
(Νίσυρος, Φολέγανδρος)....


4 Τ’ απέλι θέλι απελουργό
τσι του αμιλισσ’ μιλισσουργό
τσι του καράβ’ ναύτι
(Λέσβος)

5 Τ’ Αμπέλι θέλει αμπελουργό
Το σπίτι νοικοκύρη
Και το καράβι γι’αρμένισμα
Θέλει καραβοκύρη
(Πετροχώρι)

Κοινή σε πολλά μέρη της Ελλάδας, δηλώνει ότι ο καθένας οφείλει να κάνει την δουλειά την οποία γνωρίζει καλύτερα.

6 Μοιάζει σαν τζορμπατζίδικ’ αμπέλι
(Σωζόπολις)

Αναφέρεται για εργασίες που γίνονται με αμέλεια γιατί δεν επιβλέπονται άμεσα από τον ενδιαφερόμενο όπως τα αμπέλια των πλουσίων που καλλιεργούνται χωρίς την εποπτεία τους από μισθωτούς εργάτες.

7 Πιασ’ ταμπέλια του!
(Τήνος)

Αναφέρεται όταν κάποιος διαφεύγει την καταδίωξη, αποζημιώσου δηλαδή από τα αμπέλια που δεν έχει. Λέγεται ακόμα όταν κάποιος αρνείται να κάνει μία χάρη.


8 Άφησ’ τα αbελοχώραφα στην γην να’ ναι στρωμμένα
Κι’ έλα να πάμε στοχ χορό να δουν εσέ κι’ εμένα
(Νίσυρος)

Πρόταση - πρόκληση φτωχής γυναίκας σε πλούσια να αναμετρηθούν στις χάρες τους και όχι στις προίκες τους.

9 Ας πάει και το παλιάμπελο
(Σαράντα Εκκλησιές)

10 Ας πάει και το παληάμπελο
(Πετροχώρι)

Ας ξοδέψουμε και το τελευταίο πολύτιμο απόκτημα ή και για τους ισχυρογνώμονες που είναι πρόθυμοι να θυσιάσουν τα πάντα για να υποστηρίξουν τη λανθασμένη γνώμη τους.

11 Τρύγος, θέρος, πόλεμος
Μανίτσα, γιατρός, παπάς
(Σαράντα Εκκλησιές)

Είναι τα πιο σημαντικά στον κόσμο πράγματα.

12 Να κρεν’ς ενίνα να χ’αμπέλια κι χωράφια
Σα διν εχ’ ούτε παληομπαγδαλάδες
(Αυδήμι)

Να συναναστρέφεστε με ανθρώπους που έχουν ευθύνες και υποχρεώσεις άρα και επίγνωση των πράξεών τους.

13 Από τα πέρα αμπέλια
(Αυδήμι)

Συνήθως προηγείται ή έπεται η λέξη «γνωρίζετε», σημαίνει ότι το πράγμα είναι καταφανές.

Μια μεγάλη συλλογή από παροιμίες - οδηγίες για την καλλιέργεια του αμπελιού συναντούμε στα νησιά και κυρίως στην Κύπρο. Συλλογή εντυπωσιακή που καλύπτει σχεδόν όλο το φάσμα των εργασιών που απαιτούνται από το φύτεμα του αμπελιού ως και τον τρύγο. Δίνουν οδηγίες για την σωστή ηλικία των αμπελιών, τον τρόπο επιλογής και την προεργασία του χώρου για να φυτευτεί ένας σωστός αμπελώνας, τις μεθόδους φυτέματος, τους τρόπους κλαδέματος, σκαλίσματος και λίπανσης ως και την ώρα της συλλογής του πολυπόθητου καρπού. Δεν παραλείπουν ακόμα να τονίσουν την αποδοτικότητα και οικονομική αξία των αμπελιών σε σύγκριση με άλλες καλλιέργειες.

14 Αμπέλιν εμ που πούλησες
Τζ’ ειντα καλόν αγόρασες ;
(Κύπρος)

Όποιος πουλάει αμπέλι κάνει σφάλμα γιατί δεν θα βρει κάτι εξίσου αποδοτικό για να αγοράσει. Αναφέρεται κυρίως στα κρασοχώρια Λεμεσού και Πάφου με τις αμπελόφυτες πλαγιές όπου το προϊόν ευδοκιμεί και οι τιμές είναι ικανοποιητικές.


15 Αμπέλι’ς τοις ημέραις σου
κι’ ελιαίς που του κυρού σου
(Κάρπαθος)

16 Αμπέλι του χεριού σου
Συκιά του κυρού σου
Και ελιά του παππού σου
(Θήρα)

17 Δέντρο του κυρού σου
και αμπέλι του καιρού σου
(Κύθνος)

Κοινή παροιμία με παραλλαγές από μέρη της Ελλάδας αλλά και άλλες αμπελουργικές χώρες όπως η Ιταλία (Vigna plantata da me,moro da mio padre, olivo dal mio nonno).158 Είναι γνωστό ότι η ζωή του αμπελιού δεν ξεπερνά τα 15 χρόνια σε αντίθεση με τη συκιά που ζει περισσότερο και την αιωνόβια ελιά που τα ξεπερνά όλα. Συναντάται και παραλλαγή όπου αντί της συκιά αναφέρεται η μουριά.

18 Στύπαν τζ’ αι λουκκού
Πινιάν τζ’ αι βουκκού
ή βλαούναν τζ’ αι βουκκού
(Κύπρος)

Το φώναζε ο πρωτομάστορας κατά το φύτεμα, τότε όλοι σταμάταγαν για λίγο και έπαιρναν έναν μεζέ. Το βράδυ γινότανε το μεγάλο γλέντι.

19 Απού φυτόν, φυτόν
Τζ’απού γεράμπελον, αμπέλι
(Κύπρος)

Όταν όμως έρθει η ώρα για το καινούργιο αμπέλι να γνωρίζεις ότι αν πάρεις μόσχευμα από αμπελιά, νεαρό δηλαδή φυτό, φυτό δυνατό θα κάνεις αλλά όχι πολύ καρπό όπως αν χρησιμοποιήσεις μόσχευμα από γέρικο αμπέλι.

20 Καταβολάδκαζε να τρως, φύτευε και καρτέρα
(Κύπρος)

Ο πολλαπλασιασμός του αμπελιού με καταβολάδες δίνει πιο σύντομα καρπό παρά η φυτεία μοσχευμάτων.

21 Κάμε μου τοίχον, να σε κάμω τοίχο
(Κύπρος)

Το αμπέλι «ζητά» πεζούλες για να κάνει τον ιδιοκτήτη του πλούσιο. Είναι γνωστό ότι ευδοκιμεί στις πλαγιές όπου οι πεζούλες είναι απαραίτητη και διαδεδομένη πρακτική για να προστατευτούν οι αμπελώνες αλλά και άλλες φυτείες.

22 Καλή φυδκειά τομ Μάρτην
Τζ’αι καλλύτερη τομ Μαν.

(Κύπρος)

Καλό είναι να φυτεύεται το αμπέλι Μάρτη και ακόμα καλύτερα Μάη.

23 Όπου τοβ Βάτον, βάδωννε
όπου μητέραν, φεύκε,
τζ’ όπου τομ πελλοπίφανον
μπήε τη στύπαν μέσα
(Κύπρος)

Όταν διαλέγεις μέρος να φυτέψεις, απόφευγε τα μέρη όπου φύεται ο Βάτος και το φυτό Μητέρα, αντίθετα όπου ευδοκιμεί ο Πιφάνης ή Πελλοπίφανος είναι τόπος ιδανικός.

24 Γενάρην μήναν κλά(δ)εβκε
Φεγγάριμ μεν αρώτα
(Κύπρος)

Το κλάδεμα πρέπει να γίνει το Γενάρη αδιάφορο αν το φεγγάρι είναι λειψό ή όχι. Αντίθετα σε άλλα μέρη δίνουν μεγάλη σημασία σε αυτό.

25 Δωσ΄μου στο τζεφάλιν166, να σου δώσω στο πιθάρι
(Κύπρος)

26 Τ’αμπέλι θέλει κλάδεμα να κάμη το σταφύλι
Τζ’ η κορασιά χάδεμα τζ’ αι φίλημαν στα χείλη
(Κύπρος)

Το κλάδεμα παίζει μεγάλο ρόλο για την ποσότητα της παραγωγής.

27 Βάλε γέρους να με κλαδεύουν
Νιους να με τσαπίζουν
Τα φύλλα μου μεν τα ταΐσης
Τζ’ αι το κοπρισ σου εν το θέλω
(Κύπρος)

Το αμπέλι λέει στον ιδιοκτήτη τους χρυσούς κανόνες για να καρποφορήσει. Το κλάδεμα είναι δύσκολη δουλειά και απαιτεί εμπειρία, γ’αυτό το λόγο καλό είναι να το κάνουν ηλικιωμένοι, αντίθετα το τσάπισμα της ρίζας, θέλει δύναμη και νιάτα και όσο για την απαραίτητη λίπανση, το αμπελάκι τα καταφέρνει και μόνο του αν τα φύλλα του δεν γίνουν τροφή για αίγες και ανθρώπους.

28 Τ’ αμπέλιν άκουσεν του τσ’ ακκαρκού170
Τζ’αι βούρησεν τζ’ αι χάθην
(Κύπρος)

Μεγάλος εχθρός του αμπελιού οι αίγες γιατί κατατρώγουν τις κληματσίδες.

29 Δωσ’μου στην ρίζαν, να σου δώσω στην κούζαν
ή να σου δώσω στην τζ’ εφαλήν
ή να σου δώσω στον κορμό
(Κύπρος)

Το αμπέλι για να αποδώσει θέλει λίπανση, εκτός αν, όπως είπαμε και παραπάνω…
 
30 Κοπρίν μεμ μου βάλης τζ’ αι φύλλα μεμ μου πάρης

(Κύπρος)

….αφήσουμε τα φύλλα του αμπελιού να κάνουν μόνα τη δουλειά τους.

31 Έναν γρόνον άκλαον, πέντε γρόνους άκαρπον
Και

32 Έναν γρόνον άκαμνον (ή ακάμωτον), εφτά γρόνια άκαρπον
(Κύπρος)

Το αμπέλι αν δεν κλαδευτεί ένα χρόνο δεν καρποφορεί για πέντε και αν δεν καλλιεργηθεί ένα χρόνο δεν καρποφορεί για εφτά.

33 Τ’ αμπέλιν αγαπά την τσάππαν
(Κύπρος)

Το σκάψιμο με το χέρι είναι προτιμότερο από το όργωμα.

34 Τα’ αμπέλιν εζήτησε (ή εγύρεψεν) να κορνιαχτίζη
(Κύπρος)

Δεν πρέπει να καλλιεργείται ή να οργώνεται το αμπέλι όσο το χωράφι είναι υγρό ή πολύ ξηρό γιατί το χώμα πρέπει να μπορεί να κονιορτοποιηθεί.

35 Η πρώιμη κλαδκιά, κλήματα
Τζ’ η όψιμη σταφύλια
(Κύπρος)

Το πρώιμο κλάδεμα βοηθά στο να αναπτυχθεί το φυτό, ενώ το όψιμο αποδίδει σε καρπό.

36 Κόψε σταφύλιν, να φας σταφύλιν
(Κύπρος)

Να χρησιμοποιείς μοσχεύματα αμπελιού από κληματσίδες που είχαν καρποφορήσει στο παρελθόν γιατί αποδίδουν γρηγορότερα καρπό, ή κατά άλλους, να αραιώνεις τους καρπούς για να γίνουν καλύτεροι.

37 Τα’ αμπέλιν τζ’ αι το περιβόλιν
Θέλουν άθρωπον καμπούρη
(Κύπρος)

Σκληρή δουλειά το αμπέλι και το περιβόλι απαιτούν άνθρωπο εργατικό.

38 Μούττη τα’ αμπελιού: Σταφύλιν ;
Σταφυλιά
(Κύπρος)

Η χρονιά θα είναι «σταφυλιά», δηλαδή θα έχει καλή παραγωγή, αν οι νέοι βλαστοί μόλις ανοίξουν έχουν άνθηση σταφυλιού.

39 Τα’ Αϊ Προκόπη πρόκοψε
Για σύκα και σταφύλιν
(Κύπρος)

40 Της Αγιάς Μαρίνας δείχνει, σύκον τζ’ αι σταφύλιν

τζ’ αι πορτίν στο γαλευτήρι
(Κύπρος)

41 Της Αγιάς Μαρίνας σύκον, τζ’ αι τ’Αϊ Λιά σταφύλιν
τζ’ αι πορτίν στο γαλευτήρι
(Κύπρος)

42 Τ’ Αγιά-Μαρίνας μπαίν’
Και το κούτρελο στ’αμπέλι
(Τήνος)

43 Της Αγιάς Μαρίνας σύκον, τ’Αϊ Λιά σταφύλιν
Τζ’ αι τ’ Αϊ Παντελεήμονα γεμάτον το κοφίνι.
(Κύπρος)

Τα σταφύλια και τα σύκα αρχίζουν και ωριμάζουν από τη γιορτή του Αγίου Προκόπη στις 8 Ιουλίου και συνεχίζουν ως της Αγίας Μαρίνας στις 17 και του Αη Λιά στις 20 Ιουλίου οπότε κόβεται και το γάλα των προβάτων, ενώ μέχρι του Αγίου Παντελεήμονα, 27 Ιουλίου όλοι οι καρποί είναι έτοιμοι.

44 Να φας σταφύλι να γεν’ ς σα ντου μπτσί
Να φας κερασ’ να γεν’ ς σα ντου τσνί
(Αυδήμι)

Να τρως σταφύλια που είναι παχυντικά για να δυναμώσεις και κεράσια για να αδυνατίσεις.

45 Όποιος μήνας έχει «ρο», το κρασί χωρίς νερό
Μα όποιος μήνας χωρίς «ρο», το κρασί με το νερό
(Θράκη)

Δείτε και άλλα γνωμικά-ρήσεις-παροιμίες από εδώ και εδώ.