Ημερολόγιο αρχαίων Ελλήνων

Τό Ημερολόγιο τών Ελλήνων, σάν στοιχείο καθημερινής ανάγκης αλλά καί Θεολογικής παραδόσεως καί οργανώσεως, δέν θά μπορούσε νά αποτελή εξαίρεση στήν πολυμορφικότητα τών πολιτισμικών στοιχείων που αφορούσαν τίς Ελληνικές πόλεις-κράτη.

Έτσι κατά τούς Αρχαϊκούς αλλά καί κατά τούς Κλασσικούς χρόνους, υπήρχαν πολλά καί διαφορετικά ημερολόγια στόν ευρύτερο Ελληνικό χώρο. Οι διαφορές αφορούσαν κυρίως...
 τά ονόματα τών μηνών καί τήν έναρξη τού έτους. Μάς είναι γνωστά τά ημερολόγια τών Αθηναίων, Λακεδαιμονίων, Δελφών, Μακεδόνων, Βοιωτών, Κρητών, Κυπρίων, κ.α. Τό πλέον διαδεδομένο κατά τούς Κλασσικούς καί μετέπειτα χρόνους θεωρείται τό Αττικό, καί μέ αυτό θά ασχοληθούμε περισσότερο.


Η ημέρα (νυχθήμερον) άρχιζε, όπως σχεδόν σέ όλον τόν τότε γνωστό κόσμο, μετά τήν δύση τού ηλίου, κατά τό εσπερινό λυκόφως. Η έναρξις τού Αττικού έτους ωρίζετο αρχικά από τήν επομένη τού χειμερινού ηλιοστασίου, μέ τίς μεταρρυθμίσεις όμως τού Σόλωνος (639-559 π.Χ.), καθορίστηκε ως αρχή τού έτους η πρώτη μέρα μετά τό θερινό ηλιοστάσιο. Τό Λακεδαιμόνιον καί λεγόμενο Δωρικό έτος άρχιζε τήν πρώτη Νουμηνία (νέα Σελήνη) μετά τήν φθινοπωρινή ισημερία. Τό έτος τών Βοιωτών από τήν Νουμηνία μετά τό χειμερινό ηλιοστάσιο. Τό έτος τών Κερκυραίων τήν πρώτη μέρα μετά τήν εαρινή ισημερία.

Στό Αττικό Ημερολόγιο υπήρχαν 12 σεληνιακοί μήνες τών 29 καί 30 ημερών εναλλάξ, καί ένας εμβόλιμος τών 11 ημερών (12 ημερών κάθε 4 χρόνια), ώστε νά υπάρξη συμφωνία μέ τό ηλιακό έτος τών 365 1/4 ημερών. Οι μήνες αυτοί καί οι αντιστοιχίες τους στό σημερινό Ημερολόγιο είναι οι εξής:

Η χρήση καί τό μέγεθος τού Εμβολίμου μηνός ήταν διάφορος κατά περιόδους κι αυτή που αναφέραμε είναι ίσως μόνο σχηματική καί βολική γιά τήν άμεση μετατροπή τού σεληνιακού έτους σέ ηλιακό. Γνωρίζουμε ότι από τόν 4ο αιώνα π.Χ., οι Αθηναίοι αστρονόμοι Μέτων καί Ευκτήμων, είχαν προτείνει αρχικά τήν προσθήκη ενός εμβολίμου μηνός τών 33 ημερών κάθε τρία χρόνια. Προχωρώντας τήν έρευνά τους κατέληξαν στή θέσπιση τού λεγομένου Μετωνικού κύκλου, ο οποίος περιελάμβανε 12 έτη τών 12 σεληνιακών μηνών καί 7 έτη τών 13 επίσης σεληνιακών μηνών. Δέν γνωρίζουμε αν ο Μετωνικός κύκλος μετατροπής τών σεληνιακών ετών σέ ηλιακά είχε εφαρμογή στό Αττικό ημερολόγιο (καί μάλλον δέν είχε) είχε όμως πλήρη ισχύ στό κράτος τών Σελευκιδών καί οπωσδήποτε επηρρέασε τά μετέπειτα ηλιακά ημερολόγια.


Ο κάθε μήνας στά Ελληνικά ημερολόγια, εχωρίζετο σέ 3 δεκαήμερα, από τά οποία τό τρίτο είχε άλλοτε 10 ημέρες, οπότε ο Μήνας ήταν "πλήρης" κι άλλοτε 9 ημέρες, όπου ο Μήνας λέγονταν "κοίλος". Τό πρώτο δεκαήμερο ονομάζονταν "Ισταμένου (μηνός)", τό δεύτερο "Μεσούντος (μηνός)" καί τό τρίτο "Φθίνοντος" ή "Εξιόντος" ή "Λήγοντος" μηνός, στό οποίο η αρίθμηση ήταν ανάδρομη. Ετσι π.χ. η 8η ημέρα τού μηνός, ήταν η 8η Ισταμένου, η 17η, η 7η Μεσούντος καί η 24η, η 6η Φθίνοντος μηνός.

Ο διαχωρισμός τού μηνός σέ εβδομάδες δέν υπήρχε γιά τούς Ελληνες, όπως ούτε καί γιά τούς Ρωμαίους, αφού ο Πολιτισμός τους ήταν Ελληνογενής ή Πελασγογενής (Πρωτοελληνογενής). Δέν υπήρχε επίσης ούτε στούς Αιγύπτιους αλλά ούτε καί στούς Ινδούς, όπως προκύπτει από τίς "Βέδες". Ο αριθμός επτά καί από αυτόν η εβδομάς χρησιμοποιούνταν από τούς Χαλδαιογενείς λαούς τής Μεσοποταμίας καί τής Παλαιστίνης. Οι μέρες τής εβδομάδος περιείχαν τήν, γιά τούς Εβραίους συμβολική (αστρολογική γιά τούς Χαλδαίους) καί τελετουργική αντιστοιχία τών 7 ημερών που ο Ιαχβέ κατά τά Ιερά βιβλία τους (Γένεσις) χρειάσθηκε γιά νά δημιουργήση τόν Κόσμο. Στόν Ελληνικό χώρο εμφανίζεται μέ τήν επιβολή τού Χριστιανισμού σάν ένα από τά Ιουδαϊκά του στοιχεία καί επιβάλεται μέ Νόμο από τόν Ιουστινιανό (6ος αιών). Στή Δύση όπου η επιβολή τού Χριστιανισμού δέν ήταν τόσο βιαία, καθυστέρησε γιά δύο ακόμα αιώνες.

Ανάλογη επιρροή υπήρξε καί στήν ονομασία τών ημερών τής εβδομάδος. Υιοθετήθηκε η Ιουδαϊκή ονομασία, (μέ Νόμο τού Λέοντος, τόν 9ο αιώνα) που περιλάμβανε αριθμητικά γιά τίς 4 ημέρες καί θρησκευτικό-τελετουργικά γιά τίς άλλες τρείς, ονόματα. Στή Δύση, γιά τούς λόγους που αναφέραμε, παρέμειναν Μυθολογικά-αστρολογικά ονόματα. Ετσι η Κυριακή είναι Sun-day (ημέρα τού Ηλίου), η Δευτέρα, τής Σελήνης, η Τρίτη, τού Αρεως, η Τετάρτη, τού Ερμού, η Πέμπτη, τού Διός, η Παρασκευή, τής Αφροδίτης καί τό Σάββατο, τού Κρόνου.

Πολλοί Αρχαιόφιλοι Φίλοι, χρησιμοποιούν τά ονόματα Ελληνικών Μηνών, αντί τών αντίστοιχων σημερινών. Αν έχουν τήν γνώση ότι δέν αντιστοιχούν ημερολογιακά στά Αρχαία πρότυπα κι ότι απλά αντικαθιστούν τά σημερινά ονόματα μέ άλλα, Ελληνικά καί εύηχα, χωρίς νά αλλάζουν τίς δομές τού σημερινού ημερολογίου, κι αν αποδέχονται χάριν αυτής τής εύηχης σκοπιμότητας τήν Ιστορική αυτή ασυνέπεια, έχει καλώς καί δέν διαφωνούμε.

Αντίθετα είμαστε από αυτούς που θά θέλαμε τά Ελληνικά ονόματα κι η Ελληνική παράδοση νά συμμετέχουν όσο γίνεται περισσότερο στήν ζωή μας, έστω καί (όπου υπάρχουν αξεπέραστοι τεχνικοί λόγοι) μέ τό τίμημα μιάς συνειδητής ιστορικής αποκλίσεως.

ΕΠΑΜ. ΠΑΝΤΕΛΕΜΙΔΗΣ

Το Αττικό Ημερολόγιο