Η γλυκιά γεύση στην ελληνορωμαϊκή Αίγυπτο ~ Το αρχαιοελληνικό Βιάγκρα και το τρίψιμο του πιπεριού

Θραύσμα αμφορέα με τη λέξη
«γλυκύς»· η επιγραφή αναφέρεται στο
περιεχόμενο του αγγείου. Τεβτύνις
(σημ. Ουμ Ελ-Μπαραγκάτ), Αίγυπτος,
ελληνορωμαϊκή περίοδος.

Τι να δηλώνει άραγε η λέξη «γλυκύς», γραμμένη με μελάνι, σε θραύσμα αμφορέα που βρέθηκε στην Τεβτύνη της Αιγύπτου; Κάποιο φυτικό ή ζωικό προϊόν με γλυκιά γεύση, ή μήπως γλυκό κρασί για κάποια ξεχωριστή στιγμή;

Στα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας απαντούν πολλά φυτικά ή ζωικά προϊόντα που χαρακτηρίζονται ως «γλυκέα», αλλά οι εγγραφές σε παπύρους, όστρακα και άλλα υλικά που βρέθηκαν στην Αίγυπτο μας δίνουν μια πιο χειροπιαστή εικόνα της χρήσης τους στη διατροφή, ως συστατικά φαρμάκων, σε ξόρκια και μαγικά. Συνήθως τα προϊόντα αυτά
 αναφέρονται σε θεραπευτικές συνταγές, μαγικά κείμενα, καταλόγους προϊόντων, λογαριασμούς, ιδιωτικές επιστολές και σε σημειώσεις πάνω σε αμφορείς.

Τα «γλυκέα» προϊόντα που συναντάμε στους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς θα μπορούσαν να ταξινομηθούν σε τρεις κατηγορίες: προϊόντα που χαρακτηρίζονται «γλυκέα» από τη ρίζα ή τα συνθετικά της ονομασίας τους, π.χ. γλυκάδιον, γλυκάνισον, γλυκύρριζα, γλυκύμηλον (ή μελίμηλον),  προϊόντα που χαρακτηρίζονται «γλυκέα» για να διακρίνονται από προϊόντα της ίδιας ποικιλίας με άλλη γεύση, π.χ. πράσον, ( προϊόντα με γλυκιά γεύση που παράγονται από την επεξεργασία κάποιας πρώτης ύλης, π.χ. γλυκύς οἶνος και γλυκέλαιον.

Απ’ όσα γνωρίζουμε για τη δίαιτα των αρχαίων Αιγυπτίων, γλυκαντικά θεωρούνταν το μέλι, οι χουρμάδες και οι σταφίδες, και φυσικά λίγο πολύ τα ίδια γλυκαντικά θα χρησιμοποιούσαν και οι
Έλληνες κάτοικοι στην Αίγυπτο κατά την ελληνορωμαϊκή περίοδο.
Μέλι και άλλα γλυκά προϊόντα στέλνονταν σε φίλους στην αρχή κάθε χρόνου για να πάει η χρονιά καλά και να είναι γλυκιά.

Στους ελληνικούς παπύρους, προϊόντα που περιείχαν τη λέξη γλυκύς ως πρώτο συνθετικό τους απαντούν το γλυκύμηλον, πιθανότατα ένας καρπός που παραγόταν από το μπόλιασμα κυδωνιάς και μηλιάς, καθώς και τα γλυκύσυκα, η γλυκελαία και το γλυκέλαιον. Επίσης σε πάπυρο του 7ου αιώνα μ.Χ. μαρτυρείται το γλυκιστόν αλλά δεν είναι βέβαιο για ποιο προϊόν πρόκειται. Ίσως ήταν ένα είδος σάλτσας με γλυκιά γεύση που παραγόταν από το φυτό κάρδος.

Ο οίνος χαρακτηρίζεται ως γλυκύς σε παπύρους και όστρακα ελληνορωμαϊκών χρόνων, και αυτό σημαίνει η λέξη γλυκύς, που σημειώνεται με μελάνι σε θραύσμα αμφορέα που βρέθηκε στην Τεβτύνη της Αιγύπτου δηλώνοντας το περιεχόμενο του αγγείου. Επίσης με την ίδια έννοια απαντά, όχι συχνά, και η λέξη γλυκείδιον (δηλ. γλυκό κρασί). Σε ορισμένες περιπτώσεις, κυρίως κατά την Πτολεμαϊκή περίοδο, το επίθετο γλυκύς απαντά χωρίς να συνοδεύεται από το ουσιαστικό οἶνος, γεγονός που δείχνει ότι ήταν κοινός τόπος πως όταν αναφερόταν κάποιος στο προϊόν γλυκύς εννοούσε μάλλον αυτό τον ιδιαίτερο τύπο κρασιού.  Το γλυκό κρασί χρησιμοποιούνταν και σε φάρμακα, π.χ. για το βήχα, για να γλυκάνει την πικρή γεύση άλλων συστατικών, ή για επάλειψη σε φλεγμονές.

Ο γλυκὺς ζῦθος, η μπίρα που παρασκευαζόταν από διάφορους καρπούς, όπως π.χ. από χαρούπια, δεν απαντά στα ελληνικά κείμενα. Τη βρίσκουμε σε αιγυπτιακά κείμενα ως συστατικό για την παρασκευή φαρμάκων ή απλά ως πιοτό.

Το πράσον χαρακτηρίζεται γλυκύ σε δύο παπύρους του 22 π.Χ. και του 5 π.Χ. Γενικά τα πράσα χρησιμοποιούνταν και ως τροφή και ως συστατικό παρασκευής φαρμάκων.

Ωστόσο υπήρχαν και άλλα προϊόντα που δεν απαντούν σε παπύρους και γνωρίζουμε από άλλες γραπτές πηγές σε αιγυπτιακά κείμενα, κυρίως της δημώδους γραφής (demotic), ότι καταναλώνονταν
στην Αίγυπτο ως τροφή, π.χ. το γλυκύμνάσιον, η κύπερη, και η ραφανίς, τα ραπανάκια.

 Η γλυκύρριζα χρησιμοποιούταν στη φαρμακευτική, ο καρπός του φοίνικα για την παρασκευή άρτου και φαρμάκων και το λάδι της μορίνγκας στο μαγείρεμα.

Τέλος, ορισμένα φρούτα, όπως ο καρπός του παλίουρου, της ρόας, το ρόγδι και ο λωτός, ήταν γνωστά για τη γλυκιά τους γεύση και χρησιμοποιούνταν και στη φαρμακευτική και στην κουζίνα.

Σε ένα μαγικό κείμενο ο γλυκός οίνος και το μέλι αποτελούν συστατικά ερωτικής συνταγής για την επίτευξη ερωτικής συνεύρεσης:

Πολλά βί[ν]εἶν δύνασθαι· στροβίλια πεντήκοντα μετά δύο κυά[θ]ὧν γλυκέος καί κόκκους πεπέρεως τρίψας πίε. Στ[ὕ]εἶν, ὄτε θέλεις· πέπερι μετά μέλιτος τρίψας χρίέ σου τό πράγμα.

(«Για πολλές συνουσίες· τρίψε 50 κουκουνάρια με δύο ποτήρια γλυκού κρασιού και κόκκους πιπεριού και πιες. Για στύση όποτε θέλεις· τρίψε πιπέρι και μέλι και επάλειψε το πράγμα σου»).

Αν λοιπόν η γλυκιά γεύση ήταν τόσο σημαντική στην καθημερινή ζωή, δεν θα πρέπει να μας φανεί παράξενο ότι η γλυκύτητα αποτελούσε χαρακτηριστικό του χαρακτήρα. Η φράση για παράδειγμα «τῷ γλυκυτάτω ἀδελφῶ» ἤ «τή γλυκυτάτη μητρί» απαντά στην αρχή πολλών ιδιωτικών επιστολών όταν οι αποστολείς απευθύνονταν σε συγγενείς και φίλους.

Όσον αφορά μάλιστα το μέλι ως το καθαυτό γλυκύ φυσικό προϊόν αναφέρεται σε μία φράση της καθομιλουμένης,

ἀποσταληναι τό μέλιοὔ γλυκίων ὑπάρχεις («να στείλεις το μέλι από το οποίο είσαι πιο γλυκός»).

Πηγή:Νίκος Λίτινας ~ Περιοδικό Αρχαιολογία 115ο τεύχος

Κατάλογος προϊόντων όπου αναγράφονται αρώματα και μέλι.
Πτολεμαϊκός πάπυρος από τη Φιλαδέλφεια του Αρσινοΐτη Νομού (σημερινό Φαγιούμ). Αίγυπτος, πρώτο μισό του 3ου αι. π.Χ.
Πανεπιστήμιο Michigan, ΗΠΑ