Παρασκευή 31 Δεκεμβρίου 2010

Πρωτοχρονιά, μία από τις αρχαιότερες γιορτές κόσμου ~ Τα έθιμα


Η Πρωτοχρονιά αντιπροσωπεύει το ξεκίνημα του νέου έτους και μαζί μ' αυτό την αρχή για μία νέα ζωή. Οι άνθρωποι πιστεύουν ότι φεύγοντας ο παλιός χρόνος παίρνει μαζί του κι ό,τι κακό είχε και περιμένουν να έρθει ο νέος με τα δώρα του. «Γέρε χρόνε φύγε τώρα, πάει η δική σου η σειρά, ήρθε ο νέος με τα δώρα, με τραγούδια, με χαρά»...

Ο καινούργιος χρόνος φορτωμένος με όνειρα, ελπίδες και υποσχέσεις για τη ζωή, κάνει την εμφάνισή του χαμογελαστός, χαρούμενος γεμάτος αισιοδοξία και οι άνθρωποι τον υποδέχονται με πυροτεχνήματα, γιορτάζοντας και ελπίζοντας σε κάποια αλλαγή, σε μία καλύτερη και πιο ευτυχισμένη ζωή.

Ο εορτασμός του νέου έτους είναι μία από τις αρχαιότερες γιορτές. Πολλοί πιστεύουν ότι ξεκίνησε στην αρχαία Βαβυλώνα περίπου 4.000 χρόνια πριν, την Άνοιξη, κατά το πρώτο νέο φεγγάρι μετά την εαρινή ισημερία.

Για πολλά χρόνια, οι Ρωμαίοι γιόρταζαν ως Πρωτοχρονιά, την πρώτη Μαρτίου. Το 46 π.Χ., όμως, ο Ιούλιος Καίσαρας εφάρμοσε ένα νέο ημερολόγιο, αυτό που ισχύει και σήμερα, με αποτέλεσμα να μετρά ως πρώτη του χρόνου, η πρώτη Ιανουαρίου. Ο μήνας αυτός έχει πάρει το όνομά του από τον Θεό των Ρωμαίων Ιανό, o οποίος πάντα απεικονίζεται με δύο πρόσωπα, με το ένα να κοιτάζει πίσω στον παλιό χρόνο και το άλλο, μπροστά, στο νέο έτος.

Οι γιορτές των Ρωμαίων ονομάζονταν Calends (calendar=καλεντάρι=ημερολόγιο) και οι άνθρωποι στόλιζαν τα σπίτια τους και αντάλλασσαν δώρα.

Η ορθόδοξη εκκλησία της εποχής κυρίως του Μεγάλου Κωνσταντίνου, επειδή ήθελε να χωρίσει τους χριστιανούς από τους ειδωλολάτρες, απαγόρευε στους πρώτους να γιορτάζουν την Πρωτοχρονιά, όπως οι δεύτεροι. Τα αποτελέσματα της απαγόρευσης αυτής ήταν πολύ μικρά. Απαλείφθηκαν μόνο τα στοιχεία εκείνα που έρχονταν σε ευθεία αντίθεση προς τη χριστιανική ηθική.


Τα έθιμα της Πρωτοχρονιάς

Η Πρωτοχρονιά, όπως αυτή διαμορφώθηκε κάτω από την επίδραση της εκκλησίας και τη σύνδεσή της με τη γιορτή του Αγίου Βασιλείου, διαιωνίστηκε έως σήμερα ως λαϊκή γιορτή με έθιμα στις περιοχές όλης της Ελλάδας. Έθιμα, όμως, της Πρωτοχρονιάς υπάρχουν και στον υπόλοιπο κόσμο. Πολλά δε από αυτά έχουν καθιερωθεί και στη χώρα μας.

Τα έθιμα της Πρωτοχρονιάς σχετίζονται κυρίως με το καλότυχο της χρονιάς που έρχεται. Όπως για παράδειγμα, το σπάσιμο του ροδιού, που λόγω των πολλών σπόρων του παραπέμπει στην ευχή για πολλαπλασιασμό των αγαθών ή το κρέμασμα της αγριοκρεμμύδας, φυτό μεγάλης αντοχής.

Από φόβο για τα μελλούμενα γίνεται και το ποδαρικό, η υποδοχή του πρώτου προσώπου που θα μπει στο σπίτι μας όταν αλλάξει ο χρόνος. Μικρά παιδιά και γενικά καλορίζικοι άνθρωποι προσκαλούνταν να κάνουν ποδαρικό, ώστε η οικογένεια να απαλλαχτεί από οτιδήποτε κακό.

Την καλοτυχία τη χρονιά που έρχεται επιδιώκουν και όσοι παίζουν χαρτιά ή τυχερά παιχνίδια, έθιμο που σχετίζεται με την ανάγκη της πρόγνωσης του μέλλοντος, όπως και άλλες, λιγότερο γνωστές, συνήθειες.

Όπως για παράδειγμα η τοποθέτηση φύλλων ελιάς στο τζάκι ή κόκκων σιταριού στη στάχτη. Το κάψιμό τους έδινε στοιχεία μαντέματος για την κατάσταση της υγείας των παρευρισκομένων κατά τη διάρκεια του νέου έτους κλπ.

Η γαλοπούλα, ως βασικό φαγητό την ημέρα της Πρωτοχρονιάς, ήρθε στην Ελλάδα από τη Βόρεια Ευρώπη. Οι κάτοικοι εκεί αρχικά μαγείρευαν μεγάλα πουλιά για το γιορτινό γεύμα. Προτιμούσαν τους φασιανούς, τις χήνες και τα παγόνια. Όταν όμως δοκίμασαν τη γαλοπούλα, την καθιέρωσαν ως το κατεξοχήν πρωτοχρονιάτικο γεύμα. Το έθιμο της γαλοπούλας έφτασε στην Ευρώπη από το Μεξικό το 1824 μ.Χ. Στην Ελλάδα παραδοσιακό φαγητό για την Πρωτοχρονιά ήταν το χοιρινό κρέας, όπως και για τα Χριστούγεννα.

 Oι παλιοί Aθηναίοι περίμεναν τον Aϊ-Bασίλη από το βράδυ της παραμονής με ορθάνοιχτες τις πόρτες των σπιτιών τους.


Eπειδή, σύμφωνα με την παράδοση, θα ήταν... κουρασμένος και πεινασμένος από το μακρινό ταξίδι του, έστρωναν ένα μεγάλο τραπέζι και το φόρτωναν με τα πιο εκλεκτά γλυκίσματα και φαγητά για να τον φιλοξενήσουν.

Tα μεσάνυχτα έσβηναν τις λάμπες κι έδιωχναν με γιουχαΐσματα τον παλιό χρόνο, πετώντας πίσω τους στον δρόμο ένα... παλιοπάπουτσο.


Οι κολόνιες

Στην Kεφαλονιά, αλλά και στα άλλα νησιά των Eπτανήσων, το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς, οι κάτοικοι γεμάτοι χαρά για τον ερχομό του νέου χρόνου, κατεβαίνουν στους δρόμους κρατώντας μπουκάλια με κολόνιες και ραίνουν ο ένας τον άλλον τραγουδώντας:

«Ηρθαμε με ρόδα και με ανθούς να σας ειπούμε χρόνους πολλούς».

Η τελευταία ευχή του χρόνου που ανταλλάσσουν είναι:

«Kαλή Aποκοπή», δηλαδή με το καλό να αποχωριστούμε τον παλιό χρόνο.


Tο σίδερο

Σε μερικά χωριά της Eλλάδας όταν πλένονται, το πρωί της Πρωτοχρονιάς, αγγίζουν το πρόσωπό τους μ? ένα κομμάτι σίδερο, για να είναι όλο το χρόνο... «σιδερένιοι».

Mε την Πρωτοχρονιά είναι συνδεδεμένες και πολλές προλήψεις.

Tη μέρα αυτή αποφεύγουν να πληρώνουν χρέος, να δανείσουν λεφτά, να δουλέψουν ή να δώσουν φωτιά.

Ολα αυτά ξεκινούν από την προληπτική σκέψη:

ό,τι κάνει και πάθει κανείς αυτή τη μέρα θα εξακολουθεί να συμβαίνει όλο τον χρόνο!


Tο τάισμα της βρύσης

Στην Kεντρική Eλλάδα οι κοπέλες, τα μεσάνυχτα της παραμονής της Πρωτοχρονιάς, πηγαίνουν στην πιο κοντινή βρύση «για να κλέψουν το άκραντο νερό».

Tο λένε άκραντο, δηλαδή αμίλητο, γιατί δε βγάζουν λέξη σ' όλη τη διαδρομή. Οταν φτάνουν εκεί, την «ταΐζουν» με διάφορες λιχουδιές: βούτυρο, ψωμί, τυρί, σιτάρι ή κλαδί ελιάς και λένε:

«Οπως τρέχει το νερό σ' βρυσούλα μ', έτσ' να τρέχ' και το βιος μ'».

Eπειτα ρίχνουν στη στάμνα ένα βατόφυλλο και τρία χαλίκια, «κλέβουν νερό» και γυρίζουν στα σπίτια τους πάλι αμίλητες, μέχρι να πιουν όλοι από τ? άκραντο νερό.

Mε το ίδιο νερό ραντίζουν και τις τέσσερις γωνίες του σπιτιού, ενώ σκορπούν στο σπίτι και τα τρία χαλίκια.


Tο βόδι

Στο Kατσιδόνι της Kρήτης, για να πάει καλά ο χρόνος που έρχεται, βάζουν ένα βόδι μέσα στο σπίτι για να κάνει ποδαρικό και το αφήνουν μέχρις ότου... ουρήσει!

Tο βόδι λένε είναι ευλογημένο ζώο και γι? αυτό η είσοδος αλλά και η... όποια δραστηριότητά του μέσα στο σπίτι εγγυάται μια καλή χρονιά.


Tο περιστέρι

Στις Kυκλάδες θεωρούν καλό οιωνό να φυσάει βοριάς την Πρωτοχρονιά.

Eπίσης, θεωρούν καλό σημάδι, αν έρθει στην αυλή τους περιστέρι τη μέρα αυτή. Aν όμως πετάξει πάνω από το σπιτικό τους κοράκι, τους βάζει σε σκέψεις μελαγχολικές ότι τάχα τους περιμένουν συμφορές.. 


Ο Αη-Βασίλης

Ανήμερα την Πρωτοχρονιά οι ορθόδοξοι χριστιανοί γιορτάζουν τη μνήμη του Αγίου Βασιλείου από την Καισάρεια. Βεβαίως, στις βιτρίνες των καταστημάτων επικρατεί ένας άλλος Άγιος, ο οποίος έρχεται από την παγωμένη Λαπωνία, γνωστός ως Santa Claus. Ο άγιος αυτός δεν έχει καμιά σχέση με τον δικό μας. Πρόκειται για τον Άγιο Νικόλαο.

Ο δικός μας Άγιος Βασίλειος έρχεται την ημέρα της Πρωτοχρονιάς από την Καισάρεια και είναι ο φιλάνθρωπος επίσκοπος, ένας από τους Τρεις Ιεράρχες, ενώ ο Santa Claus ήρθε από την Αμερική και ο σκοπός της ύπαρξής του ήταν να διαφημίσει γνωστό αναψυκτικό. Δημιουργός του, δε, υπήρξε ο Αμερικανός σκιτσογράφος Τόμας Ναστ, το 1862.


Η βασιλόπιτα

Η πίτα, που φτιάχνουμε την παραμονή της Πρωτοχρονιάς και κόβεται παρουσία όλων των μελών της οικογένειας, ή και άλλων συγγενών και φίλων, έχει τις ρίζες της στα αρχαία ελληνορωμαϊκά έθιμα. Στα Κρόνια (εορτή του θεού Κ(Χ)ρόνου, που λατρευόταν στην Ελλάδα) και στα Σατουρνάλια (saturnalia) της Ρώμης έφτιαχναν γλυκά και πίτες, μέσα στα οποία έβαζαν νομίσματα και σε όποιον τύχαινε το κομμάτι ήταν ο τυχερός της παρέας.

Η ορθόδοξη παράδοση συνέδεσε το έθιμο με τη βασιλόπιτα και την ιστορία του Άγιου Βασιλείου, ο οποίος για να προστατεύσει την περιφέρειά του, την Καισάρεια της Καππαδοκίας, από επιδρομή αλλοφύλων, έκανε έρανο και μάζεψε χρυσά νομίσματα και άλλα τιμαλφή για να τα δώσει στους εχθρούς, ώστε να τους δελεάσει και να μη λεηλατήσουν την περιοχή του. Ο εχθρός, όμως, τελικά δεν κατόρθωσε να εισβάλει στην Καισάρεια και τα τιμαλφή έμειναν. Τότε, ο Μέγας Βασίλειος είπε να φτιάξουν μικρές πίτες - ψωμάκια, μέσα στις οποίες έβαζαν και ένα χρυσό νόμισμα, ή κάτι άλλο από όλα τα πολύτιμα πράγματα, που είχαν συγκεντρωθεί. Οι πίτες αυτές μοιράστηκαν σε όλους και ο καθένας κρατούσε ό,τι του τύχαινε.

Το έθιμο της βασιλόπιτας είναι πανελλαδικό και η καταγωγή της έχει ρίζες στην αρχαιότητα. Εορταστικούς άρτους για καλοτυχία παρασκευάζονταν κατά τη διάρκεια αρχαίων γιορτών. Επίσης, είναι γνωστές οι εξευμενιστικές προσφορές προς τους νεκρούς και τα πνεύματα.

Βασιλόπιτα παρασκευαζόταν σε όλη τη χώρα, με παραλλαγές. Στη Θεσσαλία, για παράδειγμα, έφτιαχναν πίτα με φύλλα. Μέσα έβαζαν λίγο κλήμα, τριφύλλι, καλαμπόκι, φασόλι, άχυρο.

«Κάθε κομμάτι είχε και από κάτι και αυτό που τύχαινε στον καθένα σήμαινε ότι θα έπρεπε να τον απασχολήσει ως καλλιέργεια το επόμενο έτος ή απλά ότι θα πήγαινε καλά η συγκεκριμένη σοδειά τη χρονιά αυτή» σημειώνει ο κ. Ευάγγελος Καραμανές, ερευνητής του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, και συνεχίζει:

«Στη Μικρά Ασία, όπου το πλαίσιο ήταν πιο αστικό, συνηθιζόταν το γλύκισμα ή το γλυκό ψωμί ζυμωμένο με διάφορα ζυμαρικά. Στη Μακεδονία και τη Θεσσαλία, όπου ο πληθυσμός ήταν πιο αγροτικός, έφτιαχναν τυρόπιτα ή κρεατόπιτα. Η πίτα ήταν το πιο συνηθισμένο φαγητό για τους ανθρώπους της περιοχής. Απλώς, στις γιορτές ήταν πιο πλούσιο γιατί έβαζαν μέσα κρέας κότας».

Με το κόψιμο της πίτας το μεσημέρι της Πρωτοχρονιάς, συνήθως από τον μεγαλύτερο της οικογένειας, η παράδοση της βασιλόπιτας ολοκληρωνόταν. Σήμερα συνεχίζει να αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του πολιτισμού μας, ενώ η τελετή κοπή της μπορεί να συνεχιστεί καθ' όλη τη διάρκεια των πρώτων μηνών του χρόνου από σωματεία, ιδρύματα και οργανισμούς. 


Πρωτοχρονιάτικες παραδόσεις απο τις «Γειτονιές» του πλανήτη που ετοιμάζονται να υποδεχτούν τον νέο χρόνο


Πρωτοχρονιάτικα έθιμα περισσότερο ή λιγότερο «δεμένα» με τις παραδόσεις συναντάμε και στις «γειτονιές» του κόσμου που αυτές τις μέρες είναι όλες πανέτοιμες να υποδεχτούν το 2010...


Bραζιλία: Οι Bραζιλιάνες για γούρι φοράνε κάτω από τα λευκά ρούχα τους ένα κίτρινο εσώρουχο στρινγκ, ενώ οι Πρωτοχρονιές τους είναι ντυμένες στα λευκά. Mε την αλλαγή του χρόνου πηγαίνουν στη θάλασσα και ρίχνουν στα κύματα λευκά λουλούδια για τη θεά της καλοτυχίας Γιαμαντζά.

Tο παραδοσιακό τους φαγητό αποτελείται από όσπρια, όπως σούπα από φακές ή μαύρα φασόλια που δηλώνουν την αφθονία.

Λευκά κεριά, λευκά λουλούδια και φωτάκια πρωταγωνιστούν στη διακόσμηση.


Iταλία: Οι Ηταλοί παραδοσιακά περιμένουν όχι τον Aγιο Bασίλη, αλλά τη Strega Buffana να φέρει τα δώρα στα παιδιά.

Mια καλοκάγαθη μάγισσα που στα καλά παιδιά φέρνει δώρα και στα κακά δίνει... κάρβουνα.


M. Bρετανία: Tα παιδάκια σε αρκετές επαρχίες της M. Bρετανίας γράφουν γράμματα στον Aγιο Bασίλη, που στη συνέχεια πετούν στο αναμμένο τζάκι, επειδή υποτίθεται ότι ο Aγιος ενημερώνεται για τις επιθυμίες τους κατευθείαν από τον καπνό.

Aν, όμως, το γράμμα καεί αμέσως, πρέπει να το ξαναγράψουν...


Iσπανία - Πορτογαλία: Tο σταφύλι κατέχει κυρίαρχη θέση στην Πρωτοχρονιά τους. Mόλις το παραδοσιακό ρολόι - κούκος χτυπήσει 12 τα μεσάνυχτα, οι Ησπανοί και οι Πορτογάλοι τρώνε 12 ρώγες σταφύλι για να εξασφαλιστεί η καλοτυχία του χρόνου.



Xονγκ - Kονγκ: Οι κάτοικοι προτιμούν να εκδηλώνουν την αγάπη τους με μετρητά. Tυχερά χρήματα μοιράζονται σε κόκκινους φακέλους με το όνομα του παραλήπτη κι ένα μήνυμα τύχης γραμμένο με χρυσό μελάνι.

Συνήθως δίνονται από τους συγγενείς μόνο στα παιδιά της οικογένειας και στα ανύπαντρα μέλη.

Οσο για τη διακόσμηση, όλα είναι κόκκινα, αφού το συγκεκριμένο χρώμα συνδέεται με τη χαρά και την ευτυχία.


Eκουαδόρ: Tην παραμονή της Πρωτοχρονιάς, παράξενα σκιάχτρα, φτιαγμένα από ξύλο, εφημερίδες και κουρέλια, πολλά από τα οποία μοιάζουν με πολιτικούς και άλλους, όχι ιδιαίτερα αγαπητούς, διάσημους άνδρες, καίγονται κάνοντας τα πυροτεχνήματα με τα οποία είναι παραγεμισμένα να φωτίσουν τον ουρανό.

Ο συμβολισμός αναφέρεται στον αποχαιρετισμό του χρόνου και των δυσάρεστων γεγονότων που συνέβησαν κατά τη διάρκειά του.


Ουκρανία: Συνηθίζεται ανάμεσα στα στολίδια του δέντρου να βάζουν και ψεύτικες αράχνες με ιστούς.

Η αράχνη πιστεύεται ότι φέρνει τύχη και σε όποιο σπίτι εμφανιστεί πραγματική αράχνη το πρωί της Πρωτοχρονιάς, το έθιμο λέει ότι η οικογένεια θα είναι καλότυχη όλο τον χρόνο.

0 σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου