Οι Αφορισμοί είναι από τα σημαντικότερα έργα της Ιπποκρατικής Συλλογής. Αποτέλεσε αντικείμενο θαυμασμού των γιατρών όλων των εποχών και κυκλοφορούμενο ευρύτατα ανά τους αιώνες, αντιγράφηκε περισσότερο από όλα τα υπόλοιπα έργα της αρχαίας ελληνικής ιατρικής γραμματείας. Αποτελεί στοιχειώδη επιτομή σημειωτικής, διαιτητικής, θεραπευτικής και προγνωστικής της Κωακής ιατρικής Σχολής.
Ο μελετητής αντιλαμβάνεται εύκολα ότι πρόκειται για σκέψεις σοφού και έμπειρου γιατρού και δασκάλου, που όμως δεν συμπληρώθηκαν από τον ίδιο, με αποτέλεσμα να περιέχουν επαναλήψεις και να είναι αταξινόμητες.
Είναι πιθανό να πρόκειται για σχέδιο που χρησιμοποιούσε ο Ιπποκράτης για τη διδασκαλία. Αργότερα οι μαθητές του το βρήκαν και το συμπεριέλαβαν στα έργα του. Έτσι τούτο θεωρείται αυθεντικό έργο του Πατέρα της Ιατρικής:
Στο πρώτο τμήμα, περιλαμβάνονται σε περίληψη θέματα που αφορούν γενική ιατρική και διαιτητική-θεραπευτική και τα γενικά περί αυτομάτων και προκλητών κενώσεων και διατροφής. «Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή, ο δε καιρός οξύς, η δε πείρα σφαλερή, η δε κρίσις χαλεπή». Πασίγνωστος αφορισμός που έχει τεθεί προμετωπίδα σε ιατρικές σχολές, έμβλημα σε πολλά ιατρικά έργα και έχει αποτελέσει αντικείμενο σχολίων μεγάλων σοφών της αρχαιότητας, όπως του Γαληνού, του Λουκιανού, του Σενέκα αλλά και των νεότερων γιατρών και φιλοσόφων, όπως του Γκαίτε, κ.λπ.
Στο δεύτερο τμήμα, περιλαμβάνονται αφορισμοί σχετικοί με την πρόγνωση των ασθενειών γενικά. Πρώτα αναφέρονται προγνωστικά συμπτώματα για τον ύπνο, αντάξια μεγάλου κλινικού γιατρού, για παράδειγμα ο μεγάλος κίνδυνος των ασθενειών που επιβαρύνονται από τον ύπνο. Σοφή επίσης παρατήρηση είναι το ότι τόσο η υπερβολική αϋπνία όσο και η υπερβολική υπνηλία είναι δυσάρεστα συμπτώματα. Επίσης η ξαφνική κούραση προαναγγέλλε ιασθένεια, οι παχύσαρκοι είναι περισσότερο εκτεθειμένοι στον κίνδυνο του ξαφνικού θανάτου από τους αδύνατους, όσοι νιώθουν συχνά υπερβολική κούραση χωρίς λόγο, πεθαίνουν. Όλες αυτές είναι σοφές παρατηρήσεις πεπειραμένου γιατρού.
Στο τρίτο τμήμα, αναφέρεται η επίδραση που ασκεί στην εμφάνιση και τον χαρακτήρα των ασθενειών το φυσικό περιβάλλον και η ηλικία.
Στο τέταρτο τμήμα, που αφορά θεραπευτική αγωγή με εμετικά και καθαρτικά φάρμακα καθώς και στοιχεία διαγνωστικής ιδιαίτερα των εμπύρετων ασθενειών, περιλαμβάνονται αφορισμοί σχετικοί με τις καθάρσεις, σκόπιμες ή όχι, σε σχέση με την κύηση, τις εποχές του έτους, την ιδιοσυστασία του ατόμου και τη φύση της ασθένειας. Πολύ ενδιαφέροντες είναι οι αφορισμοί που αναφέρονται στους πυρετούς: εκταίοι, κοπιώδεις, πυρετοί με συστροφή του τραχήλου, διαλείποντες, μη διαλείποντες, με ρίγος, καυσώδεις κ.ά.
Στο πέμπτο τμήμα περιλαμβάνονται αφορισμοί για την επίδραση της ζέστης και του κρύου ιδιαίτερα στις χειρουργικές ασθένειες και τα γυναικολογικά νοσήματα. Μερικοί αναφέρονται και στους σπασμούς, τις τετανικές συσπάσεις και την επιληψία, άλλοι στα στηθικά νοσήματα. Αλλοι πάλι αφορούν το γάλα, τη στείρωση, ασθένειες της μήτρας, την εμμηνορρυσία. Στο τμήμα αυτό βρίσκονται οι περίφημοι αφορισμοί, σύμφωνα με τους οποίους η εμφάνιση σπασμών σε τραύμα είναι θανάσιμη πρόγνωση, η φθίση προσβάλλει άτομα ηλικίας 18-35 ετών, η αιμόπτυση αφρισμένου αίματος προέρχεται από τον πνεύμονα, η διάρροια είναι θανάσιμο σύμπτωμα στους φθισικούς, το ξαφνικό αδυνάτισμα των μαστών της εγκύου προαναγγέλλει αποβολή κ.λπ.
Στο έκτο τμήμα αναφέρονται αφορισμοί σχετικοί με τη συμπτωματολογία χειρουργικών νοσημάτων. Πολύτιμοι είναι όσοι αναφέρουν ότι τα νοσήματα των νεφρών και της κύστης στους ηλικιωμένους θεραπεύονται δύσκολα, ότι τα τραύματα στον εγκέφαλο, την κύστη, τα έντερα, την καρδιά, το διάφραγμα, την κοιλιά και το συκώτι είναι θανατηφόρα.
Τέλος στο έβδομο τμήμα γίνονται πολλές επαναλήψεις αφορισμών από τα προηγούμενα τμήματα. Από τους σημαντικότερους είναι εκείνος που αναφέρει ότι το πάγωμα των άκρων είναι θανάσιμο προγνωστικό στις βαριές εμπύρετες ασθένειες, όπως επίσης θανάσιμο προγνωστικό είναι και η εμφάνιση εμετού, λόξιγκα, σπασμού ή παραληρήματος στον ειλεό.
Ο ακόλουθος αφορισμός βρίσκεται συνήθως αναρτημένος στα χειρουργεία:
« 'Ὀκόσα φάρμακα οὐκ ἰηται, σίδηρος ἴηται, ὅσα σίδηρος οὐκ ἰηται, πῦρ ἴηται ὅσα δέ πῦρ οὐκ ἴηται, ταῦτα χρή νομίζειν ἀνίατα».
1. Στις βαριές αρρώστιες το πάγωμα των άκρων είναι κακό προγνωστικό σύμπτωμα.
2. Αν η σάρκα πάνω σε άρρωστο κόκαλο είναι μελανοκίτρινη, είναι κακό σημάδι.
3. Αν στη διάρκεια εμετού εκδηλωθεί λόξιγκας και κοκκινίσουν τα μάτια, είναι άσχημο σημάδι.
4. Οι εφιδρώσεις με τρεμούλες είναι κακό σύμπτωμα.
5. Η εμφάνιση δυσεντερίας, υδρωπικίας ή διανοητικής σύγχυσης σε περιπτώσεις παραφροσύνης είναι καλό σημάδι.
6. Στις μακροχρόνιες ασθένειες, η ανορεξία και οι αμιγείς κενώσεις είναι κακά προγνωστικά συμπτώματα.
7. Η εμφάνιση ρίγους και παραληρήματος μετά από υπερβολική οινοποσία είναι κακό σημάδι.
8. Αν ένα απόστημα σπάσει μέσα στο σώμα, προκαλείται σωματική εξάντληση, εμετός και λιποθυμία.
9. Η εμφάνιση παραληρήματος ή σπασμού κατά την αιμορραγία είναι κακό σημάδι.
10. Κακά σημάδια στον ειλεό είναι ο εμετός, ο λόξιγκας, οι σπασμοί ή το παραλήρημα.
11. Η περιπνευμονία έχει κακές επιπτώσεις στην πλευρίτιδα.
12. Η εμφάνιση φρενίτιδας στην περιπνευμονία είναικακό σημάδι.
13. Στα βαριά εγκαύματα είναι κακά συμπτώματα οι σπασμοί ή οι τετανικές συσπάσεις.
14. Μετά από τραυματισμό στο κεφάλι η απώλεια των αισθήσεων ή το παραλήρημα είναι κακά συμπτώματα.
15. Η εμφάνιση πτυέλων με πύον κατά την αιμόπτυση είναι κακό σημάδι.
16. Μετά από απόχρεμψη πτυέλων με πύον, ακολουθούν φθίση και διάρροια· όταν η απόχρεμψη σταματήσει, ο ασθενής υποκύπτει.
17. Στις ηπατικές φλεγμονές δεν είναι καλό σημάδι η εκδήλωση λόξιγκα.
18α. Οι σπασμοί ή το παραλήρημα είναι δυσάρεστα φαινόμενα στην αϋπνία.
18β. Η τρεμούλα κατά τη διάρκεια λήθαργου είναι κακό σημάδι.
19. Στην απογύμνωση του οστού εμφανίζεται ανεμοπύρωμα.
20. Στο ανεμοπύρωμα εκδηλώνεται σήψη ή διαπύηση.
21. Δυνατός σφυγμός στα τραύματα προκαλεί αιμορραγία.
22. Στους μακροχρόνιους πόνους της κοιλιακής χώρας προκαλείται διαπύηση.
23. Από αμιγείς κοιλιακές κενώσεις δημιουργείται δυσεντερία.
24. Από διάσπαση οστού [του κρανίου] προκαλείται παραλήρημα, αν δημιουργηθεί κενό.
25. Αν μετά τη χορήγηση καθαρτικού επακολουθήσουν σπασμοί, το σύμπτωμα είναι θανάσιμο.
26. Στους δυνατούς πόνους της κοιλιακής περιοχής, το πάγωμα των άκρων είναι δυσάρεστο.
27. Αν εκδηλωθεί τεινεσμός σε έγκυο, θα αποβάλει.
28. Αν αποκοπεί οποιοδήποτε κόκαλο, χόνδρος ή νεύρο μέσα στο σώμα, δεν είναι δυνατή ούτε η ανάπλαση ούτε η ανασύνδεσή του.
29. Η εμφάνιση έντονης διάρροιας σε ασθενή που πάσχει από λευκοφλεγμασία, θεραπεύει τη νόσο.
30. Αν στις διάρροιες οι κενώσεις παρουσιάζουν αφρούς, η αφρώδης αυτή ροή προέρχεται από το κεφάλι.
31. Ιζήματα ούρων παρόμοια με χοντροαλεσμένο αλεύρι στους εμπύρετους ασθενείς, υποδηλώνουν ότι η ασθένεια θα διαρκέσει πολύ.
32. Χολώδη ιζήματα ούρων, που στην επιφάνεια είναι αραιά, προμηνύουν βαριά αρρώστια.
33. Όσοι έχουν διακεκομμένη ούρηση, παρουσιάζουν βαριά διαταραχή στον οργανισμό.
34. Αν στην επιφάνεια των ούρων υπάρχουν φυσαλίδες, αυτό σημαίνει πως έχουν προσβληθεί τα νεφρά και ότι η ασθένεια θα διαρκέσει πολύ.
35. Όσοι έχουν ούρα καλυμμένα από λιπαρό και ενιαίο επίστρωμα, πάσχουν από ασθένειες των νεφρών και μάλιστα βαριές.
36. Σε όσους νεφροπαθείς εμφανίζονται τα παραπάνω συμπτώματα και δυνατοί πόνοι στους ραχιαίους μυς, αν οι πόνοι γίνονται αισθητοί προς το έξω μέρος, πρέπει να περιμένουμε τη δημιουργία εξωτερικού αποστήματος· αν οι πόνοι γίνονται αισθητοί περισσότερο προς τα μέσα, πρέπει να περιμένουμε απόστημα μάλλον εσωτερικό.
37. Η αποβολή αίματος από το στόμα χωρίς πυρετό δεν εμπνέει ανησυχίες· αν όμως συνυπάρχει πυρετός, είναι κακόη θεραπεία πρέπει να γίνει με κρύα και στυπτικά υλικά.
38. Οι καταρροές της θωρακικής κοιλότητας σχηματίζουν πύον μέσα σε είκοσι μέρες.
39. Αν ένα άτομο ουρεί αίμα και θρόμβους, εκδηλώνει στραγγουρία και νιώθει δυνατό πόνο στον περίνεο και το εφηβαίο, αυτό σημαίνει, πάθηση στην περιοχή της κύστης.
40. Αν η γλώσσα χάσει απότομα την κινητικότητα της ή παραλύσει κάποιο άλλο μέρος του σώματος, αυτό είναι ένδειξη ότι πλεονάζει η μαύρη χολή.
41. Αν σε ηλικιωμένα άτομα με υπερβολικές κενώσεις εκδηλωθεί λόξιγκας, είναι κακό σημάδι.
42. Πυρετός που δεν οφείλεται στη χολή, θεραπεύεται με άφθονα ζεστά λουσίματα στο κεφάλι.
43. Η γυναίκα δεν γίνεται αμφιδέξια.
44. Όταν γίνεται διάνοιξη ενός εμπυήματος με καυτηρίαση ή παρακέντηση, αν μεν το πύον τρέξει καθαρό και άσπρο, οι ασθενείς σώζονται· αν όμως είναι ανακατεμένο με αίμα, ακάθαρτο και δύσοσμο, πεθαίνουν.
45. Όταν γίνεται διάνοιξη ενός αποστήματος στο συκώτι με καυτηρίαση ή παρακέντηση, αν μεν το πύον τρέξει καθαρό και άσπρο, σώζονται οι ασθενείς (γιατί στην περίπτωση αυτή το πύον είναι κλεισμένο μέσα σε κύστη)· αν όμως τρέξει πύον σαν μούργα, πεθαίνουν.
46. Σε όσους πάσχουν από πονόματους δίνουμε άκρατο οίνο· τους πλένουμε με άφθονο ζεστό νερό και κάνουμε φλεβοτομία.
47. Αν ο υδρωπικός παρουσιάσει βήχα, δεν έχει ελπίδες.
48. Η στραγγουρία και η δυσουρία θεραπεύονται με άκρατο οίνο και φλεβοτομία· ανοίγουμε τις φλέβες της εσωτερικής επιφάνειας του βραχίονα.
49. Αν το άτομο που πάσχει από κυνάγχη, παρουσιάσει οίδημα και κοκκινίλα στο στήθος, είναι καλό σημάδι, γιατί η αρρώστια στρέφεται προς τα έξω.
50. Αν σφακελισθεί ο εγκέφαλος, ο ασθενής υποκύπτει σε τρεις μέρες· αν περάσει αυτό το διάστημα, θεραπεύεται.
51. Το φτέρνισμα προέρχεται από το κεφάλι, όταν ο εγκέφαλος θερμαίνεται ή όταν ο κενός χώρος του κεφαλιού διαποτίζεται από υγρασία· τότε ο εσωτερικός αέρας υπερχειλίζει προς τα έξω και δημιουργεί θόρυβο, επειδή η διέξοδος του είναι στενή.
52. Οι δυνατοί πόνοι στο συκώτι εξαφανίζονται, αν εκδηλωθεί πυρετός.
53. Όσοι ωφελούνται από την αφαίρεση αίματος από τις φλέβες, πρέπει να την κάνουν την άνοιξη.
54. Όταν ανάμεσα στο διάφραγμα και το στομάχι υπάρχει βλέννα και προκαλεί πόνο, επειδή δεν βρίσκει διέξοδο μέσα σ' αυτές τις δύο κοιλότητες, η αρρώστια θεραπεύεται, αν η βλέννα κατεβεί με τις φλέβες στην κύστη.
55. Αν το συκώτι γεμίσει νερό και σπάσει το επίπλουν, η κοιλιά γεμίζει νερό και ο ασθενής πεθαίνει.
56. Η δυσφορία, το χασμουρητό και οι ανατριχίλες εξαφανίζονται, αν πιούμε οίνο αναμεμειγμένο με ίση ποσότητα νερού.
57. Η διαπύηση και ρήξη των οιδημάτων της ουρήθρας έχουν ως αποτέλεσμα την υποχώρηση του πόνου.
58. Η διάσειση του εγκεφάλου από οποιαδήποτε αιτία, προκαλεί αναγκαστικά απώλεια της φωνής.
59α. Αν κατά τη διάρκεια πυρετού εκδηλωθεί ξαφνικά, χωρίς να υπάρχει οίδημα στη φαρυγγική κοιλότητα, αίσθημα πνιξίματος και ο ασθενής δεν μπορεί να καταπιεί παρά μόνο με δυσκολία, είναι θανάσιμο σημάδι.
59β. Αν κατά τη διάρκεια πυρετού στρίψει ο τράχηλος και εκδηλωθεί δυσκολία στην κατάποση, ενώ δεν υπάρχει οίδημα στον τράχηλο, είναι θανάσιμο σημάδι.
60. Ατομα με υγρή σάρκα πρέπει να υποβάλλονται σε ασιτία, γιατί τούτη στεγνώνει το σώμα.
61. Όταν παρουσιάζονται μεταβολές σε ολόκληρο το σώμα, για παράδειγμα ψύχεται και ύστερα θερμαίνεται ή αλλάζει χρώμα από το ένα στο άλλο, σημαίνει διάρκεια της ασθένειας.
62. Ο άφθονος κρύος ή ζεστός ιδρώτας που ρέει ακατάπαυστα σημαίνει πλεόνασμα υγρών πρέπει λοιπόν να τα αποβάλουμε, από πάνω, αν το άτομο είναι ρωμαλέο, από κάτω, αν είναι ασθενικό.
63. Οι συνεχείς πυρετοί που γίνονται υψηλότεροι κάθε τρεις μέρες, είναι επικίνδυνοι· οι διαλείψεις των πυρετών, όποια κι αν είναι η μορφή τους, δείχνουν πως είναι ακίνδυνοι.
64. Σε όσους οι πυρετοί είναι μακροχρόνιοι, εκδηλώνονται οιδήματα και πόνοι στις αρθρώσεις.
65. Τα άτομα που μετά από πυρετό παρουσιάζουν οιδήματα ή πόνους στις αρθρώσεις, χρειάζονται περισσότερη τροφή.
66. Αν δώσεις τροφή σε όποιον έχει πυρετό και στον υγιή, στον μεν δεύτερο δίνει δύναμη, στον δε πρώτο προκαλεί αρρώστια.
67. Πρέπει να εξετάζουμε αν οι εκκρίσεις της κύστης [των ασθενών] είναι διαφορετικές από των υγιών ανθρώπων όσες φαίνονται ελάχιστα όμοιες μ' αυτές, είναι παθολογικές· όσες φαίνονται όμοιες μ' εκείνες των υγιών, είναι ελάχιστα παθολογικές.
68. Αν στα κόπρανα, εφόσον παραμένουν ακίνητα και αδιατάρακτα, υπάρχει κάτι σαν εντεροξύσματα, είναι καλό να καθαριστεί η κοιλιά του αρρώστου από κάτω· αν όμως του χορηγήσουμε ροφήματα προτού καθαριστεί, όσο περισσότερο ρόφημα του δώσουμε, τόσο περισσότερο θα τον βλάψουμε.
69. Τα περιττώματα που προέρχονται από ατελή πέψη, οφείλονται στη μαύρη χολή· αν είναι άφθονα, από άφθονη χολή· αν είναι λιγότερα, από λιγότερη.
70. Στους συνεχείς πυρετούς οι μελανοκίτρινες αιματηρές, δύσοσμες αποχρέμψεις είναι όλες κακές· όταν αποβάλλονται ομαλά, είναι ευνοϊκές, όπως και οι κενώσεις της κοιλιάς και της κύστης· γενικά, είναι κακό να εμποδίζεται η αποβολή κάποιας ύλης χωρίς να καθαριστεί το σώμα.
71. Όπου θέλουμε να προκαλέσουμε κένωση, εκεί πρέπει να βοηθήσουμε τη ροή στο σώμα· κι αν θέλουμε να την υποβοηθήσουμε προς τα πάνω, δεν πρέπει να δίνουμε υγρά στην κοιλιά· αν θέλουμε προς τα κάτω, πρέπει να της δίνουμε.
72. Και ο ύπνος και η αϋπνία είναι κακά συμπτώματα, όταν ξεπερνούν τα φυσιολογικά όρια.
73. Στους συνεχείς πυρετούς, αν τα εξωτερικά μέρη του σώματος είναι κρύα και τα εσωτερικά φλέγονται και τον άνθρωπο διακατέχει ο πυρετός, το σημάδι είναι θανάσιμο.
74. Αν ο συνεχής πυρετός προκαλέσει στράβωμα στα χείλια, τη μύτη ή τα μάτια, ή αν ο άρρωστος, εξασθενημένος όπως είναι, ούτε βλέπει ούτε ακούει, οποιοδήποτε από τα συμπτώματα αυτά εκδηλωθεί, προμηνύει τον θάνατο.
75. Σε περιπτώσεις λευκοφλεγμασίας εκδηλώνεται υδρωπικία.
76. Σε διαρροϊκές καταστάσεις προκαλείται δυσεντερία.
77. Η δυσεντερία προκαλεί λειεντερία.
78. Σε περίπτωση σφακέλου εκδηλώνεται λύση της συνοχής των οστών.
79-80. Με την αποβολή αίματος από το στόμα, παρουσιάζεται εξάντληση και απόχρεμψη πύου· με την εξάντληση, εγκεφαλική καταρροή· σε περίπτωση καταρροής, διάρροια· σε περίπτωση διάρροιας, ανακοπή της απόχρεμψης· σε περίπτωση ανακοπής, θάνατος.
81. Αν στις κενώσεις της κύστης [ούρα], της κοιλιάς [κόπρανα], των σαρκών [ιδρώτες] ή οποιουδήποτε άλλου σημείου υπάρξει απόκλιση του σώματος από το φυσιολογικό, η αρρώστια είναι ελαφριά, αν τα συμπτώματα είναι ελαφριάς μορφής· είναι βαριά, αν τα συμπτώματα είναι βαριά, και θανατηφόρα, αν είναι πολύ βαριά.
82. Όσοι προσβάλλονται από φρενίτιδα μετά τα σαράντα, σπάνια θεραπεύονται· κινδυνεύουν λιγότερο από την ασθένεια, αν αυτή συμβαδίζει με την ιδιοσυστασία και την ηλικία τους.
83. Αν ο άρρωστος κλάψει θεληματικά, είναι καλό· κακό σημάδι είναι όμως αν δακρύζει άθελά του.
84. Στους τεταρταίους πυρετούς η ρινορραγία είναι κακό σημάδι.
85. Επικίνδυνες είναι οι εφιδρώσεις που δεν εκδηλώνονται στις ημέρες τις καθοριστικές για την αρρώστια, τρέχουν άφθονα και γρήγορα από το μέτωπο σαν σταγόνες ή πηγές και είναι πολύ κρύες και άφθονες· αυτό συμβαίνει επειδή οι ιδρώτες αυτής της μορφής βγαίνουν βίαια από το δέρμα, με υπερβολικό κόπο και μακροχρόνια πίεση.
86. Η διάρροια σε χρόνιο νόσημα είναι κακό σύμπτωμα.
87. Ό,τι δεν θεραπεύεται με φάρμακα, θεραπεύεται με εγχείρηση· ό,τι δεν θεραπεύει η εγχείρηση, το θεραπεύει η καυτηρίαση· ό,τι δεν θεραπεύει η καυτηρίαση πρέπει να θεωρηθεί ανίατο.
Το πρώτο και δεύτερο τμήμα των αφορισμών μπορείτε να τα δείτε εδώ.
Το τρίτο και τέταρτο τμήμα των αφορισμών μπορείτε να τα δείτε εδώ.
Το πέμπτο κι έκτο τμήμα των αφορισμών μπορείτε να τα δείτε εδώ.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου