Πώς εξηγεί η επιστήμη τα πασχαλινά έθιμα

-Υπάρχουν αβγά που ακόμη και αν τα τσουγκρίσουμε δεν σπάνε;

-Που οφείλονται τα χρώματα και η λάμψη των πυροτεχνημάτων;

-Πως λειτουργεί ένα κερί;

-Μπορεί ένα αβγό να περάσει από στόμιο μπουκαλιού χωρίς να σπάσει;

-Πως κατασκευάζονται τα αερόστατα της Λαμπρής;


Το βάψιμο και τσούγκρισμα των κόκκινων αβγών, τα κεριά που ανάβουν το βράδυ της Ανάστασης, τα αερόστατα και τα βεγγαλικά που φωτίζουν τον ουρανό μετά το «Χριστός Ανέστη» είναι μερικά μόνο από τα έθιμα που έχουν συνδυαστεί με την πασχαλινή περίοδο.

Ποια είναι όμως τα επιστημονικά δεδομένα που κρύβονται πίσω από τα έθιμα αυτά;

Εκπαιδευτικά προγράμματα με πειράματα για παιδιά και ενήλικες, με τίτλο «Η Επιστήμη… της Λαμπρής» και αντικείμενο την επιστημονική εξήγηση πασχαλινών εθίμων, διοργανώνει το Ίδρυμα Ευγενίδου από τις 17 ώς τις 22 Απριλίου, στο πλαίσιο της διαδραστικής έκθεσης Επιστήμης και Τεχνολογίας.

Το ΑΜΠΕ παρουσιάζει ορισμένα από τα έθιμα αυτά και την επιστημονική εξήγησή τους.


Η χημεία πίσω από τα κεριά

Αναρωτιέστε πώς ακριβώς λειτουργεί ένα κερί; Το κερί είναι ένα είδος στερεού καυσίμου που αποτελείται από παραφίνη και περιέχει ένα φυτίλι. Ανάβοντάς το, η θερμότητα λιώνει το κερί και απελευθερώνει το καύσιμο που πλέον είναι υγρό. Το καύσιμο αυτό ποτίζει το φυτίλι και επανατροφοδοτεί την καύση και είναι αυτή η αλυσίδα γεγονότων που χαρίζει φως, θερμότητα, αλλά και κατάνυξη στις γιορτινές περιστάσεις.


«Εκρηκτικά» έθιμα

Πώς κατασκευάζονται τα βεγγαλικά; Τα πυροτεχνήματα περιέχουν χλωρικό κάλιο που όταν θερμαίνεται γίνεται ιδιαίτερα οξειδωτικό. Όταν του προσθέσουμε γλυκόζη, αντιδρά βίαια παράγοντας θερμότητα και φως που μας κάνει να αισθανόμαστε υπέροχα. Όσο για τα εντυπωσιακά χρώματα των πυροτεχνημάτων, τα βεγγαλικά που κυκλοφορούν στο εμπόριο περιέχουν μεταξύ άλλων άλατα μετάλλων, τα οποία τους δίνουν κατά την ανάφλεξη μια χρωματική ποικιλία.


Αβγά που αλλάζουν χρώμα και χοροπηδάνε

Το κέλυφος του αβγού αποτελείται από κρυστάλλους ανθρακικού ασβεστίου και πρωτεΐνες. Αν βυθιστεί το αβγό σε ένα διάλυμα με οξύ, όπως είναι το ξίδι, τότε το ανθρακικό ασβέστιο διασπάται, απελευθερώνοντας μεταξύ άλλων και διοξείδιο του άνθρακα, με αποτέλεσμα το κέλυφος να διαβρώνεται. Αν το αβγό μείνει μέσα στο ξίδι για περίπου δύο μέρες, τότε το κέλυφος εξαφανίζεται και το περιεχόμενο του αβγού συγκρατείται από μία ελαστική μεμβράνη, γεγονός που του επιτρέπει να χοροπηδά αστεία, αλλά και να μην σπάει πια. Όσο για το πώς βάφονται τα αβγά με φυσικές χρωστικές, η απάντηση βρίσκεται στα φυτά. Αυτά παράγουν ουσίες, οι οποίες είναι χρώματα. Μερικές από αυτές είναι οι ανθοκυανίνες (υπάρχουν στα σταφύλια και στο κόκκινο λάχανο), οι χλωροφύλλες (στα φυτά με πράσινα φύλλα όπως το σπανάκι), τα καροτένια (θα τα βρείτε στο καρότο) και οι ξανθοφύλλες.

Εντυπωσιακός είναι ο χυμός από κόκκινο λάχανο, καθώς, αν και είναι μοβ, θα βάψει τα αβγά μπλε. Για το κλασικό κόκκινο χρώμα, τα αβγά βράζονται μέσα σε ήδη βρασμένο διάλυμα από 3-4 φλιτζάνια κομμένο και καθαρισμένο παντζάρι (μόνο τη ρίζα), δύο κουταλιές ξίδι και νερό.


Αβγό σε μπουκάλι

Γίνεται ένα βραστό αβγό να περάσει μέσα από το στόμιο ενός μπουκαλιού; Και όμως γίνεται. Ο τρόπος απλός και εντυπωσιακός. Παίρνετε ένα σφιχτά βρασμένο αβγό και το ξεφλουδίζετε. Στη συνέχεια παίρνετε ένα μπουκάλι με στόμιο μικρότερο από τη διάμετρο του αβγού. Ρίχνετε μέσα μερικά σπίρτα αναμμένα ή ένα κερί. Τοποθετείτε το αυγό στο στόμιο του μπουκαλιού, ώστε να εμποδίζεται η περαιτέρω είσοδος του ατμοσφαιρικού αέρα. Η φλόγα μέσα στο μπουκάλι, όπως είναι φυσικό, θα σβήσει λόγω της έλλειψης οξυγόνου. Στη συνέχεια όμως το αβγό θα αρχίσει σιγά σιγά να περνάει μέσα στο μπουκάλι. Ο θερμός αέρας μέσα στο μπουκάλι βρίσκεται σε χαμηλότερη πίεση από ό,τι ο ατμοσφαιρικός αέρας και αυτή η διαφορά πίεσης είναι αρκετά μεγάλη, ώστε να αναγκάσει το αβγό να μπει μέσα στο μπουκάλι.


Τα αερόστατα της Λαμπρής

Στο Λεωνίδιο της Αρκαδίας συναντάται το έθιμο των αερόστατων της Λαμπρής. Τη νύχτα της Ανάστασης, δεκάδες πιστοί κατευθύνονται σε ένα ξέφωτο, όπου αφήνουν ελεύθερες τις κατασκευές τους, που μοιάζουν με μικρά αερόστατα. Τα αερόστατα αυτά έχουν ενσωματωμένη μία ειδική θήκη, όπου υπάρχει ένα μικρό κερί. Οι παρευρισκόμενοι ανάβουν τα κεριά και αφήνουν τα αερόστατα ελεύθερα. Αυτά λόγω της άνωσης του αέρα, αλλά και της ζέστης που δημιουργεί η φλόγα του κεριού, αρχίζουν να ανυψώνονται στον ουρανό. Το θέαμα που παρουσιάζεται είναι εντυπωσιακό, καθώς εκατοντάδες φωτάκια βρίσκονται στον αέρα και ταξιδεύουν.
Ένα διαφορετικό αερόστατο της Λαμπρής φτιάχνεται χρησιμοποιώντας φακελάκια τσαγιού. Αδειάζετε τα φακελάκια από το τσάι και τα καίτε. Ο θερμός αέρας κινείται προς τα πάνω παρασέρνοντας μαζί του το φακελάκι που έχει καεί, θυμίζοντας τα αερόστατα της Λαμπρής.