Τα έθιμα του τραπεζιού της Μεγάλης Εβδομάδας

Σε μερικές περιοχές το πασχαλινό τραπέζι μένει στρωμένο για τρεις ημέρες, ενώ τα ψίχουλα τα ρίχνουν στ' αμπέλια για να μεταδοθεί σ' αυτά η αφθονία του πασχαλινού τραπεζιού.

Τα ήθη και τα έθιμα που συνοδεύουν το πασχαλινό τραπέζι είναι πολλά. Ας ρίξουμε μια ματιά στις βασικότερες γευστικές ελληνικές παραδόσεις της Μεγάλης Εβδομάδας…



Το φαγητό τη Μεγάλη Εβδομάδα χαρακτηρίζεται από εγκράτεια και νηστεία. Οι φανατικοί πιστοί απέχουν για όλη την εβδομάδα (αν όχι για όλη τη Σαρακοστή) από το λάδι, το κρέας και όλα τα ζωικά παράγωγα, αλλά από το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου και με αποκορύφωμα το μεσημέρι του Πάσχα, το τραπέζι γεμίζει με λιχουδιές και γίνεται ο βασικός πρωταγωνιστής.




Η Μ. Πέμπτη, τα κόκκινα αυγά και το ζύμωμα

Η Μ. Πέμπτη είναι η μέρα που τιμάται ο Μυστικός Δείπνος, γίνεται η «Σταύρωση του Χριστού» στην Εκκλησία και στολίζεται όλο το βράδυ ο Επιτάφιος. Είναι ημέρα πένθους κατά την οποία σε αρκετές χώρες, συνηθίζεται να βάφονται αυγά με κόκκινο χρώμα και για αυτό το λόγο σε πολλά μέρη λέγεται και Κόκκινη Πέμπτη ή Κοκκινοπέφτη.

Τα κόκκινα αυγά συμβολίζουν το αίμα του Iησού Xριστού που έσταξε όταν τον λογχίσε ο Pωμαίος στρατιώτης στον σταυρό. Για πολλούς το τσούγκρισμα των πασχαλινών αυγών συμβολίζει την Aνάσταση, καθώς το αυγό είναι το σύμβολο της ζωής. Όταν το κέλυφός του αυγού σπάσει με το τσούγκρισμα, γεννιέται μια νέα ζωή, ενώ για άλλους συμβολίζει και το σπάσιμο του τάφου από τον Xριστό.

Κάθε χριστιανική εορτή έχει και το δικό της ψωμί σε διάφορους τόπους της Ελλάδας, που φέρνει δύναμη στο σπίτι, τύχη κι ευλογία. Έτσι από το πρωί της Μ. Πέμπτης, σε πολλά σπίτια οι γυναίκες καταγίνονται με το ζύμωμα. Ζυμώνουν τα τσουρέκια και τα πασχαλινά κουλούρια. Την ίδια μέρα φτιάχνονται και οι κουλούρες της Λαμπρής με διάφορα μυρωδικά. Τα ονόματά τους ποικίλουν ανάλογα με το σχήμα που τους δίνουν και ανάλογα με την περιοχή. Λέγονται κουτσούνες, κουζουνάκια, κοφίνια, καλαθάκια, δοξάρια, αυγούλες, Λαμπροκουλούρες. Το τσουρέκι αποτελεί για πολλούς την εξέλιξη της Λαμπροκουλούρας.

Σε πολλά σπίτια στην επαρχία αυτή την ημέρα απλώνεται κι ένα κόκκινο πανί στο μπαλκόνι ή στο παράθυρο του σπιτιού που συμβολίζει το αίμα του Χριστού, ενώ οι νοικοκυρές δεν συνηθίζουν να πλένουν, δεν απλώνουν και δεν κάνουν δουλειές στο σπίτι.


Η Μ. Παρασκευή και το ξύδι…

Αποκορύφωμα της μεγαλοβδομαδιάτικης νηστείας αποτελεί το «μενού» της Μ. Παρασκευής, όπου όχι μόνο επιλέγονται νηστίσιμες τροφές, αλλά χρησιμοποιείται και στα φαγητά άφθονο ξύδι, ως ένδειξη της πίστης στον Χριστό που του έδωσαν να πιει ξύδι.

Μερικά από τα χαρακτηριστικότερα πιάτα της Μ. Παρασκευής είναι η άλαδη φακή με μπόλικο ξύδι, η ταχινόσουπα και οι πράσινες σαλάτες ποτισμένες με μπόλικο ξύδι. Ποτέ βέβαια, δεν λείπουν το ψωμί και οι ελιές από το τραπέζι.

Ακόμα και σήμερα, υπάρχουν χωριά όπου οι κάτοικοι δεν στρώνουν καν τραπέζι τη Μ. Παρασκευή και δεν τρώνε γλυκά σε ένδειξη πένθους. Πολλοί μάλιστα, πιστεύουν ότι δεν πρέπει να πιάσει κανείς στα χέρια του αυτή τη μέρα, σφυρί ή βελόνι, γιατί θεωρείται αμαρτία.

Στην Κορώνη, τη Μ. Παρασκευή το πρωί, τα παιδιά με ένα σταυρό στο χέρι, γυρνούν από σπίτι σε σπίτι και λένε τα πάθη του Χριστού και οι νοικοκυρές τα φιλεύουν με κουλούρια, κόκκινα αυγά ή λεφτά, ενώ στην Καστοριά, τα παιδιά παίρνουν από την εκκλησία το ξύλινο ομοίωμα περιστεριού που υπάρχει, το κρεμούν σε ένα ξύλο, το στολίζουν με λουλούδια και το περιφέρουν στα σπίτια από όπου μαζεύουν δώρα και κόκκινα αυγά.

Η ημέρα τελειώνει με την περιφορά του Επιταφίου και τη συλλογή λουλουδιών από τον στολισμό του που θεωρούνται ευλογημένα και τα οποία τοποθετούνται στο εικονοστάσι του σπιτιού ή γίνονται φυλαχτά από τους πιο παραδοσιακούς.


Το Μεγάλο Σάββατο, η πρώτη Ανάσταση και η μαγειρίτσα

Αν και σύμφωνα με τη θρησκεία μας η Πρώτη Ανάσταση γιορτάζεται στην Εκκλησία το πρωί, οι περισσότεροι συνεχίζουν τη νηστεία μέχρι τις 12 τα μεσάνυχτα, όταν ανάβουμε τις λαμπάδες μας με το Άγιο Φως και το μεταφέρουμε στο σπίτι για να φέρουμε τύχη.
Το βράδυ μετά την Ανάσταση, οι ελληνικές οικογένειες σε όλη τη χώρα ετοιμάζουν το κοκορέτσι και τη σούβλα με το αρνί ή το κατσίκι που θα ψήσουν την επομένη το πρωί και τρώνε την πατροπαράδοτη μαγειρίτσα και τσουγκρίζουν τα κόκκινα αυγά που έχουν βάψει από τη Μ. Πέμπτη.

Η μαγειρίτσα είναι παραδοσιακή σούπα και αποτελεί το πρώτο πιάτο που περιέχει κρέας μετά τη νηστεία της Σαρακοστής. Μαγειρεύεται με λαχανικά, άνηθο, τα εντόσθια του αρνιού και ρύζι. Φτιαγμένη κυρίως με χορταρικά, η μαγειρίτσα είναι ό,τι πρέπει για το στομάχι που απείχε τόσες μέρες από το κρέας. Πολλοί μάλιστα, ψήνουν στον φούρνο και γαρδούμπες ή κατσικάκι με πατάτες για μεγαλύτερη ποικιλία γεύσεων.


Η Κυριακή του Πάσχα και τα κατά τόπους έθιμα

Το σουβλιστό αρνί είναι φυσικά, ο μεγάλος πρωταγωνιστής του πασχαλινού τραπεζιού αλλά και ολόκληρης της ημέρας, καθώς απαιτούνται πολλές ώρες προετοιμασίας για να φτάσει καλοψημένο στο τραπέζι μας. Το αρνί εκτός από τον «αμνό του Θεού» της εκκλησιαστικής διδασκαλίας, συμβολίζει και τον οβελία, το αρνί του Πάσχα που θα ψηθεί με τον πατροπαράδοτο τρόπο στη σούβλα και θα φαγωθεί από όλη την οικογένεια.

Πολλοί λένε ότι το έθιμο του σουβλιστού αρνιού προέρχεται από τις παραδόσεις των Εβραίων οι οποίοι έβαφαν μάλιστα και την είσοδο των σπιτιών τους με το αίμα του θυσιαζόμενου αρνιού, κατ' αναπαράσταση της νύχτας της εξόδου από την Αίγυπτο. Το θυσιαζόμενο αρνί γινόταν «οβελίας», συμβολίζοντας τον «αμνό» του Θεού που θυσιάστηκε για την ανθρωπότητα. Στο εβραϊκό πασχαλινό τους δείπνο υπήρχαν εκτός από το κρέας, πικρά χόρτα σε ανάμνηση της πικρίας από την δουλεία στην Αίγυπτο, κρασί, αλλά και άζυμος άρτος σε υπενθύμιση της βιαστικής αναχώρησης από την Αίγυπτο.

Στην Ελλάδα, είθισται την ημέρα αυτή οι άντρες να βρίσκονται από το πρωί στην αυλή και να επιδίδονται στο γύρισμα του οβελία, ενώ οι γυναίκες στην κουζίνα να ετοιμάζουν τα… παρελκόμενα: πατάτες, σαλάτα, τζατζίκι, χωριάτικες πίτες και ό,τι άλλο βάλει ο νους σας.

Εκτός από το παραδοσιακό αρνί, σε πολλές περιοχές τις Ελλάδας τα έθιμα διαφοροποιούνται, με μικρές ή μεγαλύτερες αποκλίσεις. Κύριος πρωταγωνιστής όμως, σε κάθε περίπτωση παραμένει το αρνί στα ηπειρωτικά και το κατσίκι στο Αιγαίο.

Για παράδειγμα, στην Άνδρο το πασχαλινό αρνί (ενίοτε και κατσίκι) λέγεται Λαμπριάτης και γίνεται στον φούρνο γεμιστό με λαχανικά και ρύζι. Στη Νάξο θα συναντήσει κανείς το παραδοσιακό «μπατούδο», δηλαδή κατσικάκι γεμιστό με εντόσθια, λαχανικά, ρύζι, αυγά και τυρί ψημένο στο φούρνο. Το πασχαλιάτικο αρνί στη Σίφνο ψήνεται στο «μαστέλο», δηλαδή σε πήλινο δοχείο με άνηθο και ντόπιο κόκκινο κρασί, ενώ στην Κάρπαθο γίνεται πάλι στον φούρνο με ρύζι, πλιγούρι και εντόσθια.

Κάθε Ροδίτης θεωρεί καλό να σφάξει στο σπίτι του τη Λαμπρή ένα αρνί, που το λένε Πασκάτη ή Λαμπριώτη. Το παραγεμίζουν με χοντρό σιτάρι αλεσμένο στον μύλο και το ψήνουν στον φούρνο. Στο ίδιο πλαίσιο κινούνται και άλλα αιγαιοπελαγίτικα νησιά όπως η Σάμος, η Ικαρία και η Λέσβος, που κάνουν το αρνί ή το κατσίκι γεμιστό στο φούρνο.

Στην Κύθνο το Πάσχα γίνεται μεγάλο νησιώτικο γλέντι που συνήθως συνοδεύεται και από γάμους με παλαιά γραφικότητα. Στο γεύμα που ακολουθεί σερβίρονται τα «αληφόνια», άγρια πικροράδικα, αλλά και τα περίφημα «τσιμπητά» -μυζηθροπιτάκια με κανέλα και μέλι- ενώ στην Ήπειρο συνηθίζουν να φτιάχνουν τυρόπιτες και γαλατόπιτες. Το έθιμο του εποχικού τυριού είναι γενικότερο στην Ελλάδα και τηρείται κυρίως στα νησιά, όπου φτιάχνεται κάθε χρόνο τέτοια εποχή ένα τυρί σαν τη μυζήθρα, το οποίο χρησιμοποιείται κυρίως στην παρασκευή γλυκισμάτων.

Στην Βόρεια Ελλάδα, κεντρική θέση στην κουζίνα καταλαμβάνει το κρέας. Στη Θεσσαλία, την Ήπειρο και τη Μακεδονία για παράδειγμα συνηθίζουν να γεμίζουν αυτές τις ημέρες την αρνίσια μπόλια με εντόσθια και χόρτα και να την μαγειρεύουν με σάλτσα ντομάτας ή να την ψήνουν στον φούρνο.

Το μεγαλύτερο πασχαλινό γλέντι όμως, γίνεται στη Λειβαδιά με τους «λάκκους του κεφιού», Η Λιβαδειά φημίζεται έτσι κι αλλιώς για τις «λιχουδιές» της και ιδιαίτερα για το αρνί. Σειρές με υπαίθριες σούβλες παίρνουν θέση και όλοι οι κάτοικοι συγκεντρώνονται για να τις «γυρίσουν» πίνοντας και τσιμπώντας για ώρες. Από το Μεγάλο Σάββατο ήδη, έχουν ανοιχθεί οι «λάκκοι» τους οποίους γεμίζουν με κλαδιά και την ημέρα του Πάσχα από το πρωί, το μεγαλύτερο, σε ηλικία, μέλος της οικογένειας, βάζει φωτιά με τη λαμπάδα της Ανάστασης στα κλαδιά κάτω από τον λάκκο που αντιστοιχεί στην οικογένειά του. Ενώ τα κλαδιά παίρνουν φωτιά, τα αρνιά τοποθετούνται από πάνω και το γλέντι ξεκινά. Όλη η υπόλοιπη μέρα συνεχίζεται με πολύ κρασί και ατελείωτα δημοτικά τραγούδια.

Προσοχή στην υπερκατανάλωση και Καλό Πάσχα!


Βάλια Κανελλοπούλου vkanel@clickatlife.gr